Aralık ayından bu yana pandemi seviyesine ulaşan koronavirüs salgını, küresel sistemde derin etkiler yaratmaktadır. Ülkelerin virüsle mücadele için sınırlarını kapatması ve karantina gibi uygulamaları üretim-tüketim ilişkilerini etkileyerek, BM Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanın da açıkladığı üzere dünya ekonomisinde yaklaşık olarak %1’lik bir daralma yaratabilecektir. Diğer yandan Nisan ayında ABD’de Batı Teksas tipi ham petrolün varil fiyatı sıfırın altına düşmesi petrol piyasalarında tarihte bir ilk olarak nitelendirildi. Ayrıca pandemi kaynaklı üretim faaliyetlerinin azalmasıyla petrol talebinin düşmesi de petrol fiyatlarını etkileyen bir unsur olarak görülmektedir. Petrol fiyatlarında yaşanan bu kriz, petrol üreticisi ve ihracatçısı birçok ülkede endişe yaratmış, Afrika’nın en büyük ekonomisi olarak adlandırılan ve gelirlerinin %60’dan fazlası petrole bağlı olan Nijerya da IMF, Dünya Bankası, İslam Kalkınma Bankası ve Afrika Kalkınma Bankası gibi kurumlardan yaklaşık 7 milyar dolarlık bir acil yardım talebinde bulunmuştur.

Ülkeler böyle bir ortamdan en az kayıpla kurtulmaya çalışırken, Nijerya, Nijer, Çad, Kamerun ve Benin çevrelerinde etkili olan Boko Haram gibi birçok terörist oluşum da tüm odakların pandemiye kaymasıyla manevra alanlarını genişletip eylemlerini daha da aktifleştirmiştir. Öyle ki Boko Haram’ın Çad Gölü bölgesinde arttırdığı eylemleri kapsamında 23 Mart’ta Boma Yarımadasında 98 Çad askeri hayatını yitirmiştir. Bu olay tek bir saldırıya bağlı olarak verilen en fazla asker kaybı olarak Çad tarihinde yerini alırken, ülkenin lideri İdris Debi bizzat sahaya inerek incelemelerde bulunup “Boma Gazabı Operasyonunu” başlatmıştır. Çad Ordusu Sözcüsü Albay Bermendoa Agouna 31 Martta başlatılan operasyonlarda bin civarında Boko Haram ve onun 2016’da ayrılmış bir kolu olan ISWAP (Islamic State West Africa Province) teröristinin öldürüldüğünü ve 52 Çad askerinin de yaşamını yitirdiği açıklamasını yapmıştır. Bu süreçte İdris Debi de Boko Haram ile mücadelede diğer bölge devletlerini yeteri kadar sorumluluk üstlenmedikleri gerekçesiyle eleştirerek Çad Ordusunun ilerleyen süreçte toprakları dışındaki anti-Boko Haram girişimlerde yer almayacağını açıklamıştır.

Çad’ın haricinde Nijer, Nijerya, Kamerun gibi bölge ülkeleri de Boko Haram ile mücadeleye yönelik bazı girişimlerde bulunmuştur. 29 Mart’ta Nijer ve Nijerya Çad Gölü bölgesinde ortak bir operasyon başlatmıştır. Mayıs ayının başında Nijerya Savunma Bakanlığı sözcüsü John Eneche, yürütülen “Kantana Jimlan Operasyonu” kapsamında Boko Haram ve ISWAP’a mensup 130’a yakın teröristin öldürüldüğünü, 16 muhbirin ise tutuklandığını belirtmiştir. Yine Mart ayının sonunda Nijer Savunma Bakanlığından yapılan bir açıklamada örgütün önde gelen liderlerinden birisi olan İbrahim Fakoura’nın etkisiz hale getirildiği iddia edilmiştir.

Mart ayından bu yana Boko Haram’a karşı gerçekleştirilen bu operasyonlarda birtakım sonuçlar alınmış olsa da Boko Haram ve ISWAP bölgedeki etkinliğini sürdürmektedir. Yakın zamanda da Çad Gölü çevresindeki radikal/terörist unsurların tamamen etkisiz hale getirilmesi de imkansız gözükmektedir. Bunun nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Koronavirüs ve petrol krizi nedeniyle bölge ülkeleri birtakım ekonomik kısıntılara gitmektedir. Askeri ve savunma harcamaları da bu bütçe kesintilerinden etkilenmektedir. Bu durumda Boko Haram ile mücadele eden devletler giderek eylem kapasitesini arttıran teröristlere karşı gerçekleştirilecek operasyonların maliyetini karşılamakta sıkıntı çekecektir. Fransa, ABD gibi Afrika’da terörle mücadeleye destek veren uluslararası aktörler de koronavirüs pandemisinden gördükleri sosyo-ekonomik zarar nedeniyle bölgeye yeterli yardımı sağlayamayacaktır.

Boko Haram ile mücadelede dezavantaj yaratan diğer bir durum da koronavirüs nedeniyle ilan edilen karantina ve sokağa çıkma yasakları gibi uygulamaların kontrolünde kolluk güçlerinin görevlendirilmesi sonrasında terörle mücadelede yer alacak polis ve asker sayısının azalmasıdır. Bilhassa kolluk güçlerinin şehir merkezlerindeki göreve doğru çekilmesiyle kırsal alanlardaki polis ve asker sayısında önemli bir azalma gözlemlenmektedir. Bu durumu fırsat bilen Boko Haram teröristleri tarım ürünlerine el koyma, halkı haraca bağlama gibi eylemlerde bulunmaktadır. Böylece örgüt gıda stoku ve maddi kazanç açısından güçlenirken, yerel halk gıda ve maddi sıkıntılarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca bu tarihlerdeki bölgesel tarım için elverişli iklimi sağlayan yağmur sezonu sürerken, Boko Haram saldırıları sebebiyle kırsal kesimlerdeki çiftçiler tarım ve hayvancılık faaliyetlerini verimli bir şekilde gerçekleştirememektedir.

Koronavirüs ve petrol krizinin yarattığı ekonomik atmosferden olumsuz etkilenen, hali hazırda birtakım sosyo-ekonomik sorunla mücadele eden bazı bireylerin yaşamlarını sürdürebilmek için Boko Haram gibi örgütlere katılması da ihtimaller arasındadır. Keza örgütten ayrılan birçok eski Boko Haram üyesi, İslami ideolojiden ziyade kendilerinin ve ailelerinin hayatlarını idame ettirebilmek için terörizm seçeneğine mecbur kaldıklarını ifadelerinde belirtmiştir. Hatta öyle ki Nijerya’nın “Güvenli Koridor Operasyonu” ve Çad’ın 2011’de ilan ettiği pişmanlık yasasıyla örgütten ayrılan Boko Haram teröristleri kendileri ve ailelerinin yaşamlarını sürdürecekleri yeterli olanağı elde edemedikleri hasebiyle terör örgüte yeniden katıldıkları bilinmektedir. Boko Haram’dan kaçtıktan sonra Medi Koura bölgesinde yaşayan eski teröristlerden birisinin araştırmacı Bulama Bukarti’ye verdiği bilgide 3 yıl öncesinde bölgede 4000 örgütten ayrılmış militan varken günümüzde bu sayınısın ancak yarısının kaldığını belirtmiştir. Netice itibariyle Çad ordusunun Boko Haram’a verdirdiği kayıplar nedeniyle örgütün bölgeden temizlenmesinin yakın olduğu yönündeki aşırı iyimser açıklamalara karşın örgütün yeni üye kazanma potansiyelinin hala yüksek olduğu aşikardır. Nitekim 2015 yılında Çad’ın Boko Haram’a yönelik yürüttüğü operasyonlarda da verilen kayıplara rağmen örgüt kısa zamanda bölge ülkelerinin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik durumlardan faydalanarak yeni üyeler kazanarak eylemlerini sürdürmüştür.

Bu dönemde Boko Haram ile mücadele açısından olumsuz sonuçlar doğuran diğer bir faktör de bölgedeki ülke liderleri arasındaki iletişim ve işbirliğinin yetersiz olmasıdır. Yukarıda da değinildiği üzere İdris Debi; Boko Haram ile mücadelede tüm yükün Çad’ın omuzlarında olduğu, diğer ülkelerin sorumluluklarını paylaşmaması nedeniyle ilerleyen süreçte Çad askerinin ülke dışında görevlendirilmeyeceğini açıklamıştır. Çad gibi bölgede radikalizm ve terörizmle mücadelede kilit roldeki bir aktörün bu tutumu Boko Haram ile savaşta önemli bir boşluk yaratacaktır. Maidiguri’de yaşayan Ali Gwange, Nijeryalı gazeteciler tarafından oluşturulan bir platform olan HumAngle’a verdiği bilgide, Borno ve Yobe eyaletlerinde yüzlerce terörist ve ailelerini barındıran 300’den fazla kamp olduğunu ancak bunların yarısının askerlerce yok edilebildiğini söylemiştir. Boko Haram ile savaşta kat edilecek böylesine uzun bir yol varken, liderler arası iletişimsizlik ve ortak bir terörle mücadele stratejisinin yaratılamamış olması durumun vahametini arttırmaktadır. Koronavirüs ve petrol krizinin yarattığı şok etkisi de bölge ülkelerindeki karar vericilerin terörle mücadele kapsamındaki odaklarını daraltmakta olduğunu söylemek mümkündür.

Sonuç olarak pandemi ve petrol krizinin daha da keskinleştirdiği bu sıkıntılı günlerde Boko Haram ile mücadelede başarı sağlanması için Çad, Nijerya, Nijer, Kamerun ve Benin arasında iletişimin arttırılıp ortak bir stratejinin oluşturulması elzemdir. Halihazırda oldukça kısıtlı kalan kaynakların ve kolluk gücü imkanlarının terörle mücadelede işlevsel kullanılabilmesi bu şarttır. Ayrıca ülkeler korona ile mücadele kapsamında dezavantajlı halk kitlelerine yönelik sosyal yardımları arttırarak, bireylerin ekonomik nedenlerle örgüte katılımını azaltabilecektir. Burada bu ülkelerin ekonomilerin zaten kırılgan olduğu göz önüne alınırsa, uluslararası aktörlerin de bölgeye yönelik yapacağı yardımlar sadece korona ile mücadelede etkili olmayacak aynı zamanda dolaylı olarak da terörle mücadeleye de katkı sağlayabilecektir. Ancak bunun için bölge ülkelerindeki karar vericilerin etkin bir kriz yönetimi süreci yöneterek salgın, petrol krizi ve terörle mücadele kararları arasındaki dengeyi gözetmesi gerekmektedir.

Kaynaklar:
“Comment le coronavirus profite aux djihadistes de Boko Haram en Afrique”, URL: https://www.rts.ch/info/monde/11249051-comment-le-coronavirus-profite-aux-djihadistes-de-boko-haram-en-afrique.html (Erişim:12.05.2020)
“Chassés par Boko Haram, menacés par le coronavirus”, URL: https://www.voaafrique.com/a/nigeria-chass%C3%A9s-par-boko-haram-menac%C3%A9s-par-le-coronavirus/5358576.html (Erişim:12.05.2020)
“Tchad : comment Idriss Déby Itno veut anéantir Boko Haram dans la région du Lac”, URL: https://www.jeuneafrique.com/923252/politique/tchad-comment-idriss-deby-itno-veut-aneantir-boko-haram-dans-la-region-du-lac/ (Erişim:12.05.2020)
“52 militaires tchadiens tués dans une opération contre Boko Haram”, URL: https://www.voaafrique.com/a/lac-tchad-52-militaires-tchadiens-tu%C3%A9s-dans-une-op%C3%A9ration-contre-boko-haram-(arm%C3%A9e)/5366207.html (Erişim:12.05.2020)
“L’histoire se répète-t-elle dans le bassin du lac Tchad ?, URL: https://issafrica.org/fr/iss-today/lhistoire-se-repete-t-elle-dans-le-bassin-du-lac-tchad (Erişim:12.05.2020)
“Chad: extremist violence and recession in the wake of the pandemic”, URL: https://aspeniaonline.it/chad-extremist-violence-and-recession-in-the-wake-of-the-pandemic/ (Erişim 12.05.2020)
“Thanks to coronavirus, Boko Haram is making a comeback”, https://www.independent.co.uk/independentpremium/voices/coronavirus-boko-haram-nigeria-niger-cameroon-chad-a9470861.html (Erişim:12.05.2020)
“Inside The War Front: Nigerian Military Take Out Major Boko Haram Bases”, URL: https://humangle.ng/inside-the-war-front-nigerian-military-take-out-major-boko-haram-bases/ (Erişim12.05.2020)
“Counter-Boko Haram Offensives in Chad, Niger, and Nigeria under the Specter of Coronavirus: Public Relations or Permanent Destruction?”, URL: https://jamestown.org/program/counter-boko-haram-offensives-in-chad-niger-and-nigeria-under-the-specter-of-coronavirus-public-relations-or-permanent-destruction/ (Erişim:12.05.2020)

Huriye YILDIRIM ÇİNAR
Kocaeli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler A.B.D. Doktora Öğrencisi kafkassam Afrika masası başkanı
Yildirim.huriye@gmail.com
NOt inusamda 28 mayısta yayınlandı