Sovyet sonrası alan uzmanı Kirill Krivosheev’e göre Azerbaycan Havayolları uçağının düşmesi, Moskova’nın gölgede kalmayı tercih ettiği birçok konuya dikkat çekti. Bunlardan biri komşularla ilişkilerde soğuma. Bakü-Grozni uçuşunun hikayesi gerçek bir medya fenomeni haline geldi; söylenen her kelime, gerilimin tırmanmasından başka bir işe yaramıyordu. Durumun daha da kötüleşebileceği senaryolar da var
Kabarcık Kenarlıkları
“Özel operasyonun”* en başından itibaren Rus yetkililer, neyin etkilenmesi ve neyin etkilenmemesi gerektiğinin sınırlarını net bir şekilde çizmeye çalıştı. Bazen bu sınırlar oldukça coğrafiydi. Krasnodar, Anapa, Gelendzhik ve Sochi aynı bölgede, birbirlerinden sadece birkaç saatlik sürüş mesafesinde bulunuyor. Ancak 24 Şubat 2022’den sonra Ukrayna’ya en uzak olan yalnızca Soçi havaalanı açık kaldı. Aynı mantık komşu Stavropol Bölgesi’nde de uygulandı – Stavropol kapatıldı, ancak Mineralnye Vody havaalanı çalışmaya devam etti ve benzeri görülmemiş bir yük üstlendi.
Elbette iyi anlamda, savaş drone’larının, hava savunma sistemlerinin ve sivil uçakların aynı hava sahasında hiçbir şekilde görev yapmaması gerekiyor. Moskova , St. Petersburg ve Kazan’da meydana gelen drone saldırılarından sonra Kuzey Kafkasya’da uçuşların güvenliğine inanmak zorlaştı . Belki birçoğu İsrail örneğine kapılmıştı: İHA’lar, füzeler ve karadaki terörist saldırılar uzun zamandır ortak haberlerin arka planı haline geldi. Ancak Ben Gurion Havaalanı çalışmaya devam ediyor.
Diplomaside de benzer bir normallik yanılsaması yaratılıyor. Üstelik bu en iyi, mevcut Yeni Yıl trajedisine katılan aynı ülkelerin örneğinde görülüyor. Vladimir Putin 2023’ün sonunda Astana’yı ziyaret ettiğinde , en azından kamuya açık olarak Ukrayna – ticaret cirosunun büyümesi, enerji ve ŞİÖ, EAEU, CSTO ve “bölgesel kuruluşlarla işbirliği” hakkında tek bir söz söylemedi. BDT tartışıldı.
Putin’in uzun bir aradan sonra ilk kez Bakü’ye geldiği Ağustos 2024’te de aynı derecede net bir sınır inşa edildi . Rusya ile İran’ı birbirine bağlayan Kuzey-Güney ulaşım koridoru, petrol ve gaz, Hazar Denizi’nin sığlaşması, KamAZ montaj atölyesinin açılması, Rusça dil okulları – liderlerin son açıklamaları Ukrayna dışında her şeyi içeriyordu. Ancak orada olup bitenler Sovyet sonrası alanın tamamını etkiliyor, bu nedenle Ukrayna komplosunu yalnızca bir süreliğine görmezden gelmek mümkün oldu.
Aliyev, Rusya Devlet Başkanı ile yaptığı görüşmelerde başarılı işbirliği örnekleri arasında aktif hava trafiğini hatırlattı: “Rusya ile Azerbaycan’ın çeşitli şehirleri arasında günde 20 uçuş gerçekleştiriliyor.” 25 Aralık 2024’te bunlardan biri olan Azerbaycan Havayolları’na ait Embraer E190, Bakü’den Grozni’ye ve ardından Kazakistan’ın Aktau şehrine tuhaf bir rota çizerek düştü. 67 yolcudan 29’unun kurtarılması , pilotların kahramanlığı sayesinde mümkün olan gerçek bir Yeni Yıl mucizesiydi.
Böylesine dramatik anlarda gerçeklik, olağan bilgi resmini hızla yok edebilir. En son örnek, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın birdenbire Rusya’nın sadık bir müttefikinden etkisiz ve yozlaşmış bir rejim yaratan sıradan bir Doğu despotuna dönüşmesidir. Bazı insanlar bunu daha önce de biliyordu ancak bu ancak şimdi genel olarak kabul edilen bir gerçek haline geldi.
Azerbaycan uçağının hikayesi neyi ortaya çıkardı? Rusya ile çalışıyorlar ama aynı güvene sahip değiller. Ve yaşanan trajedi onu daha da zayıflatabilir.
Acıyan yere vur
Bakü-Grozni uçuşunun trajedisi elbette üç taraf olmasaydı tamamen farklı olurdu: Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan. İkincisi sayesinde, artık bildiğimiz gibi , “kara kutular” şifrenin çözülmesi için Moskova’ya değil, Embraer uçaklarının üretildiği ülke olan Brezilya’ya gönderildi. Bu tek başına Kazak yetkililerin Rus yetkililere yönelik bir saldırısı olarak değerlendirilebilir .
Ama İlham Aliyev Moskova’nın gururuna çok daha sert saldırdı . 29 Aralık’ta Azerbaycan televizyonuna verdiği röportajda, “Azerbaycan’a ait bir sivil uçağın Grozni kenti yakınlarında Rusya topraklarında dışarıdan hasar gördüğünü ve fiilen kontrolü kaybettiğini vurguladı. Uçağımızın elektronik harp nedeniyle kontrol edilemez hale getirildiğini de biliyoruz. Aynı zamanda yerden açılan ateş sonucu uçağın kuyruk kısmı da ağır hasar gördü.”
Ancak bu bile daha sonra söylendiği kadar ciddi değil. “Bizi üzen ve şaşırtan şeylerden biri de Rusya’nın resmi yapılarının bir gaz tüpü patlamasının versiyonlarını öne sürmesiydi. Bu, Rus tarafının konuyu örtbas etmek istediğini açıkça ortaya koydu ve bu elbette kimseye fayda sağlamadı. <...> Ne yazık ki ilk üç gün boyunca Rusya’dan hayali versiyonlar dışında hiçbir şey duymadık,” diye kızmıştı Aliyev.
Bu retoriğe benzersiz demek isterdim ama değil. Bu daha önce de daha küçük ölçekte yaşanmıştı. Mesela Azerbaycan otoriteleri ve onların kontrol ettiği medya, Karabağ’da beş yıl bile geçirmemiş olan Rus barış güçlerini neredeyse anında olumsuz karakterlere dönüştürdü . Daha önce Rusya’yı yasaklı İskender-M füzesini Ermenistan’a devretmekle suçlamışlardı .
Hem 2008’deki Güney Osetya savaşı sırasında hem de Çeçenistan’ın her iki harekatı sırasında Azerbaycan’da kamuoyu açıkça Rusya’nın yanında değildi. Aliyev Sr. ve Aliyev Jr. hükümetleri elbette Moskova’yı çok fazla sinirlendirmemeye çalıştı ama kesinlikle buna herhangi bir destek ifade etmediler.
Ve daha da derine inerseniz, Moskova ile Bakü arasındaki ilişkilerde 1990’daki “Kara Ocak” gibi hoş olmayan bir olayla karşılaşabilirsiniz. Kremlin’in Azerbaycan’ın SSCB’den fiilen ayrılmasını engelleme girişimi, Azerbaycan ulusu için bir konsolidasyon anı haline geldi. Bu kan dökülmesinden son Sovyet lideri Mihail Gorbaçov’un sorumlu olduğuna inanılıyor. Ancak elbette bir bütün olarak Rusya’ya yönelik kızgınlık sürüyor.
Kirill Krivosheev
