Aliylanı Umar (1895—1937)

Aliylanı Umar, 1895’te Karaçay’ın Kartcurt Köyü’nde doğdu. Eğitimine Dağıstan’da başladı. Medrese eğitimi için Türkler’in yüksek eğitimdeki ilk tercihlerinden olan Ufa’daki Galia Medresesi’ni seçti. Sırasıyla Başkortostan, Tiflis ve Dağıstan’da öğretmenlik yaptı. Gaspıralı İsmail Bey’in izinden giden Aliylanı Umar,1915’te Dağıstan’ın Kumtorkala Köyü’nde ilk Usûl-ü Cedit okulunu açtı.

1917 Şubat Devrimi öncesi Başkortostan ve Tataristan’daki önemli sendika liderlerinden biri oldu. Şubat Devrimi sonrası Ufa’da Müslüman Öğretmenler Birliği’ni kurdu ve başkanlığını yaptı. Târih, ekonomi, edebiyat ve dilbilimi eğitimi alan Aliylanı Umar, Kuzey Kafkasya Bölge Araştırma Enstitüsü müdürlüğü yaptı. Millî Karaçay-Balkar tiyatrosunun kuruluşunda görev aldı. Karaçay-Balkar dilinin gramer yapısını sistematik olarak inceleyen ilk dilbilimci oldu.1921 yılında Latin harflerine dayalı alfâbe çalışması yapan ilk Türk dilbilimcilerden birisi yine Aliylanı Umar’dı.

Aliylanı Umar, 1937 yılında pek çok Türk aydını gibi milliyetçilik ve Türkçülük yaptığı gerekçesiyle tutuklandı. Aliylanı Umar’da tutuklanan diğer Türk aydınları gibi göstermelik bir yargılamanın ardından kurşuna dizilerek şehit edildi.

Kitabları

1) Cañı Qaraçay elible (1923)

2. Orus-Qaraçay-Malqar sözlüq

3. Qaraçay-Malqar-orus sözlüq

4. Qaraçay-Malqar grammatika

(Fotoğraftakiler: Aliylanı Umar ve eşi Mariyam)