Uluslararası Covid-19 pandemi salgını İran’ı sardıktan sonra yönetim içinden bir çok açıklama peş peşe yükselirken gözden kaçan ve ya kasten dillendirilmeyen ve dakkat çekilmek istenmeyen bazı olaylar göze çarpmaktadır. İran yönetimi yetkilileri salgın konusunda başarısızlığının ve ya tüm çabalarının virüs karşısında yetersiz kalmasına karşın çoğunlukla problemleri çözmek yerine uluslararası camia ve özellikle Avropa birliği ülkelerine ambargoların kalkması yönünde baskı niteliğinde açıklamalar yapmaya başladılar.
Pakistan bile ABD’nin uyguladığı ambargoların kaldırılması yönünde diplomatik ilişkilerde bulunurken ABD’nin açık bir biçimde olumsuz yanıtı bu yöndeki ihtimalleri şimdilik ortadan kadırmış oldu.
Fakat Uluslararası Para Fonu’nun bu pandemi için ayırdığı fon İran yönetimi tarafından gözardı edilmemiş. İran yönetimi söz konusu kuruluştan resmi olarak 5 milyar dolarlık bir yardım almak için baş vuruda bulunmuş. Bakmayarak ki İran içinde bazı gruplar bu konu üzerine itiraz sesi yükseltmiş oldular.
Daha öncesinde de Japonya’nın İran’a 23 milyon dolar değerinde tıbbi ve ilaç yardımı heberi yayınlandı. Fakat Uluslararası Para Fonunun İran’a yapacağı 5 milyar dolarlık muhtemel yardımı nakit para şeklinde ve aynı zamanda meblağın çok daha yüksek olacağından dolayı ABD ambargosuyla çelişeceğinden endişe ediliyor. Haliyle özellikle bu konuda ABD yönetiminin Avropa birliği ve Para Fonuyla aynı görüşte olmayacağı anlaşılıyor. Çünkü ABD’nin İran’a bir kaç kez yardım önerisinde özellikle ilaç ve tıbbi yardımlar çerçevesinde olacağının altı çizildi. Durum böyleyken İran yönetimi özellikle Avropa Birliği ülkeleriyle yakın temasta ve bu konuda diplomatik arayışlara girmiş durumda. Bu kapsamda son günlerde İran ve Fransa arasında 20 mart günü karşılıklı anlaşma çerçevesinde mahpus alış verişi yapıldı. İran yönetimi Fransa’da 2019 yılndan bu yana hassas askeri malzemelerin alış verişini yapıp İran’a gönderip ABD ambargolarını ihlal etmek suçundan yakalanan “Jalal Ruhollahnejad” isimli 41 yaşındaki bir mühendisin serbest bırakılıp İran’a iadesi karşılığında, yine 2019 yılında aynı tarihlerde Fransa vatandaşı olan İran’da İran asıllı araştırmacı yazar eşiyle birlikte casusluk gerekçesiyle tutuklanan “Rolan Marshal” karşılıklı srbest bırakılıp iade edildi.
Fransa yüksek mahkemesi tarafından 11 mart günü ABD’ye teslim edileceği yönünde hükümü açıklanan “Jalal Ruhollahnejad” üst düzey karşılıklı diplomatik antlaşma esasında İran’a gönderildi, fakat antlaşmanın ABD’ye rağmen nasıl gerçekleştirildiği akıllarda soru işaretlerinin yaranmasına neden oldu. İran yargı sözcüsünün bu alış veriş hakkında iç kamuoyuna yönelik ABD’yi yenme ve diplomatik başarı elde etme içerikli açıklaması hedef şaşrtma olarak değerlendiriliyor.
“Yüksek milli güvenlik şurası ofisi, Dış işleri bakanlığı, Devrim muhafızları istihbarat kurumu, İstihbarat bakanlığı ve Yargıdan oluşan İran İslam Cumhuriyeti’nin çeşitli kurumlarının kordineli çalışmaları sonucu, ABD zorbalığının ve zulmünün karşısında direniş stratejisinin altını çizerek, Allahın hoşuna giden bu olayı gerçekleştirdik”
Fakat Fransa Figaro gazetesinin 21 mart günü yazdığı gibi bu bir ikili antlaşma değil. ABD bu antlaşmada üçüncü ayak olarak bulunuyordu zaten. Figaro’nun raporuna göre Makron ABD’nin istediği İran’lı mahpustan vazgeçip bu antlaşmaya onay vermesi için İran’dan daha önce İran’da tutuklu olan “Michael White” isimli Amerika’lı eski denizci emekli askeri serbest bırakması için girişimde bulunmuş ve bu konuda da mutabakata varılmış ve bu kapsamda da İran yetkilileri söz konusu Amerikalıyı İsviçre Tahran büyük elçiliğine teslim etmişler.
Daha öncede İran ve ABD arasında karşılıklı mahpuslar serbest bırakılmıştır fakat ilk defa ABD İran’ın bir Amerikan vatandaşının serbest bırakılışı karşısında bir mahpus serbest barakmıyor. İran’ın Amerikan vatandaşını serbest bırakması para fonundan istediği 5 milyar dolar yardım karşılığında gerçekleştirilmesi ve ABD’nin bu yönde sıcak bakması ve kolaylık sağlaması yönünde değerlendiriliyor.
Celal RÜŞEN
Kafkassam İran masası
