İran’ın Avrasya Devleti Projesi

1979 yılında İran’da Humeyni liderliğinde İran Devrimi gerçekleştikten sonra, İran’da rejim değişerek İslam Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet ile Şii devlet politikasına oluştu. Ayrıca Güney Azerbaycan bölgesinde hüküm süren Azerbaycan Türklerine asimilasyon politikası uygulanmıştır. İran Devriminden sonra bölgede radikal hareketler baş göstermiş, İran Devleti’de buna her zaman destek vermiştir. Bu devrimden sonra İran, ABD ve İsrail karşıtı söylemleri ile muhalif yönlerini ortaya çıkarmış, Avrupa’ya karşı kapılarını kapatmıştır. İran-Irak Savaş’ında Batı İran’a karşı Irak’ı desteklemiştir.
İran Devrimden sonra dış politikada da şii devlet politikasını uygulamıştır. Bölgede Şiilik propagandası yaparak hem Şiiliği yaymayı amaçlamış ve bölge devletlerini kendi hâkimiyeti altına alarak bölgenin yükselen gücü haline gelmek istemiştir. Fakat bu politika yaklaşık olarak beş yüz yıllık bir politikadır. Çünkü İran topraklarında kurulan Safevi Devleti kuruluş aşamasında iken hükümranlığını yaymak amacıyla bölgelere Şii halifeler göndererek, bölge halklarını ayaklandırılmayı amaçlamış ve kendi bünyesine katmak istemiştir.
20. ve 21.yüzyılda özellikle İran cumhurbaşkanlığına Ahmedi Nejat’ın gelmesiyle birlikte İran siyasi politikası daha katı bir hal almıştır. Özellikle İran’ın nükleer enerjiye geçmesi Dünya kamuoyunu rahatsız etmiş batı camiası ve BM tepkisini sık sık dile getirmiştir. İran’a bir takım ambargolar uygulamıştır.
Arap Baharı’nın meydana gelmesiyle birlikte Ortadoğu’da siyasi dengeler değişmiş, Ortadoğu ülkelerinde halklar ayaklamış, diktatörler devrilmeye başlamıştır. Sırasıyla Tunus, Libya ve Mısır derken Arap Baharı Suriye’ye de sıçradı. İçerisinde Türkiye’nin de bulunduğu batı camiası muhalif kesimi desteklerken Çin, Rusya ve İran’da ESED’i desteklemekteydi. Bu desteğin asıl sebebi Esed’in Nusayri Şii olması ve Suriye üzerinden çıkarlarının olmasıydı. Bu sıralarda İran’da iktidar değişmiş Ahmedi Nejat’ın yerine Hasan Ruhani iktidara gelmiştir. Hasan Ruhani’nin iktidara gelmesiyle İran politikasında yumuşamalar meydana geldi. İlk iş olarak Avrupalı devletlerle görüşülerek nükleer sorun tatlıya bağlandı. Daha sonraki dönemde ise 4 yıl aradan sonra İngiltere ile karşılıklı mukim elçilikler tesis edildi. Fransa ve Hollanda ile ticari anlaşmalar gerçekleşti. Böylelikler İran Devleti uzun bir aradan sonra Avrupa pazarına açılmayı sağladı.
Öte taraftan da bölgede siyasi faaliyetlerine devam eden İran, Şii Lübnan Devleti ve silahlı kuvvetleri Hizbullah’ı kendi saflarına çekmişti. Yemen’de meydana gelen karışıklılarda Yemen’e egemen olmak isteyen Şii Husileri desteklemiş, Irak’ın Şii kanadına destek vermiş ve Suriye’de de yukarıda belirttiğimiz üzere Nusayri Esed’e destek vererek dört devleti avuçlarının içine alarak, Sünni Türk Devleti’nin Ortadoğu’ya açılmasını engelleyecek Seddi de kurmuşlardı. Böylece asırlardan beri süre gelen Sünni-Şii kavgasının da hala devam ettiğini göstermiştir.
Ayrıca Suriye eksenli Rus-İran ittifakı İran’ın Orta Asya sahasına açılması için fırsattı. Her ne kadar Batı blok ile aralarında anlaşmalar olsa da İran ile Rusya’nın arasında en ufak bir çatlaklık meydana gelmedi. Yıllardan beri gözlemci statüsü ile Şangay İş Birliğine üye olan İran’ın tam üyelik başvurusu kabul edilmese de Suriye politikasında Rusya’ya yakın olması bu isteğini gerçekleştireceğe benziyor. Bu konuda Şangay İşbirliği Örgütünde söz hakkı yüksek devlet olan Rusya’nın da bu üyeliğe sıcak baktığını görmekteyiz. Çünkü Vladimir Putin’in özel temsilcisi Bahtiyar Hekimov Brükselde Asya-Afrika liderleri zirve toplantısı çerçevesinde yaptığı açıklamada, İran’ın bölgede kilit rol oynadığını ve Şanghay İşbirliği Örgütüne üyeliğine isteğini gösterdiğini belirtti. Yakın zamanda Kırgız Devlet Başkanı Almazbak Atambeyev’in İran ziyareti sonrası birçok alanda ticari anlaşmalar yapması ve Ruha’nin “İran’ın ŞİÖ’ye üye olmasının önündeki engeller kalkmıştır Diğer üyeler de bu konuya sıcak bakmaktadır” şeklinde açıklamalar yapması İran’ın Orta Asya pazarına da girerek Avrasya Devleti olma yolunda emin adımlar attığının göstergesidir.
Ali ŞAHİN