İran, Birleşmiş Milletler (BM) müfettişlerinin İsrail’in geçen nisan ayında saldırı düzenlediği Natanz Nükleer Tesisi’ne olan erişimini kısıtladığı. Reuters’ın diplomatlardan aktardığı habere göre bir yetkili, haftalardır devam ettiğini söylediği anlaşmazlığın çözüm yolunda olduğunu ancak İran ile ABD arasındaki nükleer anlaşmanın yeniden canlandırılması için yürütülen müzakerelerin ertelenmesinin Batı ile gerilimi yeniden artırdığını söyledi.

Natanz Nükleer Tesisi’ne geçen nisan ayında düzenlenen ve İran’ın uranyum zenginleştirme programını alt üst saldırının ardından santrifüjlere ağır zarar veren bir patlama gerçekleşmiş ve elektrik kesintisi meydana gelmişti. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) mayıs ayında yayınladığı İran hakkındaki son 3 aylık raporu, Tahran’ın uranyum üretiminin yavaşladığını ortaya koydu.

Viyana’da bulunan bir diplomat, “Nisan ayında meydana gelen kaza/ sabotaj sonucu İran, güvenlik nedeniyle belirli noktalara olan erişimi sınırlandırdı” ifadelerini kullandı. Diplomat ayrıca bu adımın UAEA’nın denetim ve soruşturma çalışmaları yürütme kapasitesi üzerinde önemli bir etkisinin olmadığını kaydetti.

Diplomat, UAEA ve İran’ın söz konusu kısıtlamaların kalıcı hale gelmesini önleme ve İran’ın nükleer faaliyetlerini denetleme yeteneğinin azalmasını engelleme noktasında görüşmeler gerçekleştirdiğini aktardı.

UAEA konuyu üye ülkelere bildirmekten kaçınarak, İran’ın Natanz Nükleer Tesisi’ne erişim isteyen jjans müfettişlerini göz altına almasının ardından Kasım 2019’da olduğu gibi yönetim kurulunu acil toplanmaya çağırdı.

UAEA’ya yakın Batılı bir diplomat, “Bizi kışkırtıyorlar” ifadesini kullanarak müfettişlere önümüzdeki hafta itibariyle nükleer tesisin her noktasına girme izin verilmesi gerektiğini belirtti.

İran’ın 2015 nükleer anlaşmasını ihlal etmesinin Washington’ı ve müttefiklerini kızdırdığı biliniyor. Bu ihlaller arasında İran’ın nükleer silah elde etme noktasında uranyum zenginleştirme ve UAEA müfettişleri tarafından açıklanmayan bazı lokasyonlarda nükleer madde parçacıklarının varlığı konusunda gerekli açıklamayı yapmaması da var.

İran güvenlik konusunda resmi olarak aktardığı endişelerinin dışında attığı adımlara ilişkin net bir neden sunamıyor. Nükleer tesise erişim noktasında daha önce de UAEA ile bir anlaşmaya varamamıştı. 2020’de müfettişlerin tesise erişimini engelleyerek yerinde denetim yapmalarına izin vermemişti. 2019’da da bir UAEA müfettişini gözaltına alarak seyahat belgelerine el koymuştu. İran’ın şubat ayında UAEA ile iş birliğini azaltması ve 2015 anlaşmasında şart koşulan tesisin belirtilmemiş bölgelerine yönelik denetimlerin yasal olduğuna dair maddeleri rafa kaldırmasının ardından denetimler ve gözetimler tartışmanın temel meselesi haline geldi.

İran, ajansın anlaşmada kapsamında yer alan, bazı hassas nükleer faaliyetler üzerindeki denetimine son verdi. Bununla birlikte UAEA ile yapılan geçici bir anlaşma ile bazı denetim faaliyetleri devam etti.

Söz konusu geçici anlaşmanın süresi geçtiğimiz hafta sona erdi. UAEA, İran’ın anlaşmayı uzatmayla ilgili sorulara yanıt vermediğini duyurdu.

Batılı bir diplomat İran’ın önümüzdeki hafta için, yakıt zenginleştirme tesisine tam erişime izin vermeyi kabul ettiğini aktardı.

Bir diğer diplomat da “İranlıların yüksek taktik yetenekleri var” açıklamasını yaptı. Diplomat ayrıca İran’ın bu adımı kışkırtmak yapmak için, dikkatli bir şekilde hesaplayarak attığının altını çizdi.