“Hocalı Soykırımı”nı Anladım da “Ermenistan Türkleri” Nerede?

Günümüzde her 26 Şubat’ta olduğu gibi Türkiye’nin dört bir tarafında böyle sloganları görüyoruz:
-Xocalı’yı Unutmadık, Unutmayacağız!
-Katil Ermenilere Hesap Soracağız!
-Ermeniler Karabağ’dan Defol!
26 Şubat 1992’te Karabağ’a bağlı Hocalı’da yaklaşık 600 kişi Ermeniler tarafından oldukça acımasız şekilde katledilmiş ve bu katliam Azerbaycanlıların, hatta Türk halklarının Ermenilere karşı nefreti ve öfkesinin zirveye ulaşmasına sebep olmuştur. Fakat bu “Hocalı Soykırımı”nın anılması konusunda kadar Azerbaycan hükümeti pek aktif değildi ve ancak Azerbaycan Halk Cephesi ve Müsavat Partisi gibi muhalifler tarafından benimseniyordu.
2009’da Türkiye-Ermenistan diplomatik ilişkilerinin kurulması söz konusu olduğunda Azerbaycan hükümeti durumu kendi lehine çevirmek için önce muhalif tarafından yapılan “Hocalı Soykırımı” anmasını “işgal ederek” aniden gündeme getirmiştir. Hatta bu “soykırım” propaganda çalışmasına başlarken “Hocalı Soykırımı”nın ortak faili olan Rusya’dan bile (!) Azerbaycan maddi destekleri alıyordu. Böylece “Hocalı Soykırımı”nın gündeme gelmesiyle Türkiye Ermeni-Azerbaycan politikası konusunda hareket edemez haline gelmiş ve “Hocalı Soykırımı”nın artık siyasi oyun için bir araç olarak kullanıldığı açıkça görülmektedir.
Ayrıca “Hocalı Soykırımı” bağırıldıkça aklıma şöyle bir soru geliyor: “Ermenistan ve Karabağ’dan sürülen ve orada katledilen Türklerin yeri nerede?” Çünkü biliyoruz ki, 1988-1989 yıllarında Ermenistan’ın her yerinden birçok Türkler kovulduklarını, hatta bazılarının Hocalı’da öldürülenler gibi acımasızca öldürüldüler. Karabağ Savaşı sürecinde de Ağdam, Hankendi, Kelbecer, Cebrail, Zengilan ve Füzuli gibi birçok yerlerde de Türkler Ermeniler tarafından katledildiler ve hayatta kalanlar da doğup büyüdükleri yerleri terk etmek zorunda kaldılar. Onlar Bakü ve Gence gibi yerlere yerleştirildikten sonra da çok kötü şartta ve umudun belli olmadığı durumda yaşamaktadırlar.
Fakat Azerbaycan hükümeti sadece “Hocalı”ya odaklanarak dünyada çalışmaları yaptığı için “Ermenistan” ve “Karabağ’ın diğer yerleri”ndeki facialar göz ardı edilmektedir. Dünyada Hocalı’daki Ermenilerin vahşeti bilinirken Ağdam, Kelbecer, Gökçe, Zangezur ve Füzuli gibi yerlerde yaşanan katliamlar ve insanlık dramlarını ise dünyadakilerin çoğu bilmemektedir. Türkiye’de de herkes Karabağ Savaşı hakkında bilgilere sahipken şu anki Ermenistan toprağında 1988 yılına kadar birçok Türklerin yaşadığını ve Ermenistan’ın eskiden Türk toprağı olduğunu birçok insan bilmemektedir.
Azerbaycan’daki yayınlara bakarsak, günümüzde Azerbaycan’daki bütün kitapçılarda Ermenilerin yaptığı “Hocalı Soykırımı” ile ilgili hem kaliteli hem de kalitesiz yayınları görebiliriz. Fakat “Ermenistan Türkleri” ilgili yayınlar ise ancak Sabir Esedov’un “Ermenistan Azerbaycanlıların Tarihi Coğrafyası” ve Aziz Elekberli’nin “Kadim Türk Oğuz Yurdu Ermenistan” gibi kitaplar mevcuttur. Bu kitapların çoğu 1990’lı yılların başında basıldı ve bir daha basılmadı. Yani “Ermenistan Türkleri” hakkındaki kitaplar ancak sahaflarda bulunur hale geldi ve Azerbaycan’da bile “Ermenistan Türkleri”nin tarihi, kültürü ve toplum yapısını iyi bilenlerin sayısı azalmıştır.
Azerbaycan hükümetinin sadece “Hocalı Soykırımı”na odaklanarak yurtiçi ve yurtdışında çalışmalara devam etmesi “Ermenistan”da yaşayan Türklerin yaşadıkları acı “Hocalı Soykırımı”nın arkasına saklanıp unutturulmasına sebep olabilecektir. Hatta “Ermenistan Türkleri”nin acısının iyice araştırılması ve dünyaca bilinmesi Azerbaycan hükümetinin işine mi gelmiyor? Aslında Azerbaycan Ermenistan ile ilişkilerinde Karabağ’ın geri verilmesinden başka Ermenistan’dan sürülen Türklerin geri dönme hakkını ve döndükten sonraki yaşamının güvenlik altına alınmasını da itiraz edebilirdi. Ama Azerbaycan hükümeti Ermenistan’la müzakerede sadece Karabağ Meselesi konusunda tartıştığı gibi görülmektedir. Hükümetin “Hocalı Soykırımı” çalışmaları bu hatanın gizlenmesine ve “Ermenistan Türkleri” hakkında dünyanın bilmesinin engellenmesine yol açmaktadır. Böylece Azerbaycan hükümetinin “Hocalı Soykırımı” ile ilgili propaganda çalışmaları tarihte Ermenistan’daki Türklerin varlığını dünya kamuoyuna unutturmaktadır.
Türk dünyasındaki kamuoyu için yaklaşık 700 kişi Türkün acımasız şekilde katledildiği Hocalı Katliamı elbette önemlidir. Ama sadece Hocalı faciası adlı bir ağaça odaklanmak, Karabağ’ın başka yerleri ve Ermenistan’daki Türklerin varlığı ve acıları adlı bir ormanı göz ardı edip unutmasına yol açar. Türk dünyasının Hocalı’yı anmaktan başka “Ermenistan Türkleri” konusunda uyanıp Ermenistan’dan sürülen Türklerin tarihi, toplumu ve Ermenistan’a geri dönme hakkı gibi konuları siyasal gündeme getirmesi işte şimdi gerekiyor.
Keisuke Wakizaka
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bölge Çalışmaları Ana Bilim Dalı Doktora Öğrencisi,
Kafkas Stratejik Araştırma Merkezi (KAFASSAM) Kıdemli Uzmanı