18 Haziran’da yapılacak İran cumhurbaşkanlığı seçimleri için aday kayıtlarının üçüncü gününde hükümet, Anayasa Koruma Konseyi tarafından ilan edilen adaylık koşullarını reddedici tavrından nispeten geri adım attı. Hükümet, halkın sandıklara ilişkin cesaretinin kırılmaması ve seçimlere maksimum katılım sağlamak için adayları dışlamaktan kaçınılması çağrısında bulundu.
İçişleri Bakanı Abdurrıza Rahmani Fazli, 13 Mayıs’ta gazetecilere yaptığı açıklamada, “Anayasayı Koruma Konseyi ile herhangi bir sorunumuz yok. Tamamen koordineli haldeyiz. Konseyin talep ettiği gerekli şartlara sahip olmayanların dosyalarını gruplara ayırıp, onları Anayasayı Koruma Konseyi’ne teslim edeceğiz” ifadelerini kullandı. Bakanlığın, tüm başvuru sahiplerini kaydedeceğini söyleyen Fazli, ancak bakanlığın, Anayasayı Koruma Konseyi’nin adayları gözden geçirme sürecine olmayacağını belirtti. Bakanın açıklaması, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin geçen hafta Anayasayı Koruma Konseyi tarafından belirlenen koşullara aykırı bir şekilde, seçimler öncesindeki yasaya uygun hareket etme talimatlarını takiben, kayıt sürecinin belirsizleşmesinin ardından geldi.
Anayasayı Koruma Konseyi, adayların uygunluklarını inceleme sürecini 16 – 20 Mayıs tarihleri arasında başlatacak. Sürenin 25 Mayıs’a kadar uzatılabilmesi mümkün. Anayasayı Koruma Konseyi’nin adaylarının başvurularını değerlendirmesi ve İçişleri Bakanlığı’na kamuoyu ile paylaşmasını bildirme süreci, 26 – 27 Mayıs’ta tamamlanacak. Böylelikle adayların seçimler için yirmi günlük (28 Mayıs – 16 Haziran) seçim propagandası yapma fırsatı olacak.
Bu bağlamda Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, uygun seçimlerin yapılacağı yönündeki umudunu dile getirirken, “Her zaman görkemli seçimler yapmaktan bahsediyoruz ama ahlaki seçimlerden bahsetmiyoruz” dedi. Görkemli seçimlerin ‘küresel bir olgu’ olduğunu ve İran’ın bir özelliği olmadığını dile getiren Ruhani, seçimlerde oy kazanmak için yalan ve suçlamalara başvuranları da kınadı. Cumhurbaşkanı, “Başkanlık zor ve ağır bir sorumluluktur ve özellikle de muhalif güçlü ve ellerinden imkân varsa karşısında her an binlerce sorun vardır” diyerek, ikinci görev süresinin son üç buçuk yılının ‘birinci ve ikinci dünya savaşlarının koşullarından daha zor koşullara’ tanık olduğuna işaret etti. Tüm akımların ve partilerin seçimlere katılmaları çağrısında bulunan Ruhani, “Adaylar arasındaki çeşitlilik çekici olmalı. İnsanların gelip seçimlere katıldığını söylemeliyiz. Adayların çeşitliliği arayışımız devam ediyor. Çeşitliliği ortadan kaldırırsak, seçimlere yönelik onurlu katılım da elimizden alınır” dedi.
Ruhani’nin açıklamasından birkaç saat önce de İran hükümeti, cumhurbaşkanlığı seçimleriyle ilgili ikinci bir açıklama yaptı. Hükümet, Anayasayı Koruma Konseyi ve seçimlerle ilgilenen tüm taraflara, seçimlere katılım oranını artırmak için adayları dışlama eyleminden kaçınma çağrısı yaptı. Hükümetin açıklamasında, kayıt kapılarının açılmasından önce, İran rejim lideri Hamaney’in tavsiyelerine dayalı olarak ‘maksimum katılım’ sağlamak için ayrım gözetmeksizin farklı adayların katılımlarına izin verilmesi çağrısı da yer aldı. Açıklama da ayrıca, “Hükümet, birliğin dışlamada değil, mevcudiyetle tezahür ettiğine inanıyor” denildi.
Hükümetin resmi internet sitesinde yayınlanan bildiride, “İran’ı yükseltmek, bağımsızlık ve özgürlük ilkelerini gerçekleştirmek isteyen herkes, vatandaşların özgürce ve bilinçli şekilde oy kullanma hakkını korumalı ve geniş bir katılımın yardımıyla ülke sorunlarının çözülmesine yardım etmelidir” dedi.
Bu yılki seçimler, 41 yılın en düşük katılımının kaydedildiği geçen yılki parlamento seçimlerinin ardından geliyor. Aynı şekilde Aralık 2017 ve Kasım 2019 protestoları başta olmak üzere, yaşam koşullarının kötüleşmesi nedeniyle dört yıl süren protesto ve grev fırtınasından sonra ilk kez gerçekleşecek. Bu durum, İran’daki bazı taraflara göre bu seçimleri rejime karşı bir halk referandumu haline getiriyor.
Eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, seçimlere adaylık başvurusunda bulunduktan sonra geçen çarşamba günü, 2017 seçimlerine benzer şekilde talebinin reddedileceği konusunda uyardı. Ahmedinejad, seçimleri boykot etme tehdidinde bulunurken, bu kez herhangi bir adaya desteğini dile getirmedi. Anayasayı Koruma Konseyi üyesi ve Tahran cuma namazı hatibi olan Ahmed Hatemi, 13 Mayıs’ta ismini zikretmeden Ahmedinejad’ın tehdidine üstü kapalı şekilde yanıt verdi. Hatemi, “Bazıları seçimleri boykot edeceğini söylüyor. Bunlar aday olmaya layık değildirler. Anayasayı reddediyorsan niye aday oluyorsun?” dedi.
Ahmed Hatemi, “Rejimin masasına oturuyorlar, Anayasa Konseyi’nde görev alıyorlar ve bu yolu oy seçiyorlar. Ama yasa onları reddettiğinde, seçimleri boykot edeceklerini söylüyorlar. Bu, sistemi ve anayasayı tanımadıkları anlamına gelir” ifadelerini kullandı.
Üçüncü günde sürpriz yok
Üçüncü gününde olan kayıt sürecinde, İran’da yetkileri paylaşan akımların seçim denklemlerinde zor bir isim olabilecek herhangi bir şahsiyetin varlığı kaydedilmedi. 13 Mayıs’ta ise öne çıkan adaylar, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad dönemindeki eski dışişleri bakanlığı sözcüsü Ramin Mehmanparast, eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin yardımcısı ve Spor Örgütü Başkanı Muhsin Mehralizade oldu.
Aynı şekilde bir önceki parlamentodan iki milletvekili olan reformist Mahmud Sadıki ve ılımlı meclis başkanı yardımcısı Ali Mutahhari öne çıktı.
Mutahhari, seçimlerde kimse lehine geri çekilme niyetinde olmadığını ve seçimlere bağımsız olarak kayıt yaptırdığını belirterek, “Reformist fikir birliği mekanizması beni kapsamıyor” dedi. Seçimler için uygunluğunun reddedilme olasılığı hakkında, “Bazı taraflarla görüştük ve kabul olunacağını umuyoruz” dedi. Ali Mutahhari, “Özel seçimlere yaklaşıyoruz, katılım oranı dünyaya önemli bir mesaj verecek. Yaptırımların kaldırılmasına ve nükleer anlaşmanın yeniden canlanmasına yardımcı olacak. Bu yüzden vatandaşlar, katılmakla katılmamak arasında hiçbir fark olmadığını düşünmemelidir” değerlendirmesinde bulundu. Mutahhari, “Tüm taleplerimize ulaşamayabiliriz ama yüzde 70 ila 80’le karşılaşabiliriz” dedi.
Damadı ve eski meclis başkanı Ali Laricani’nin adaylık olasılığı hakkında ise Mutahhari, son 20 gündür bu meseleyi görüşmediklerini dile getirdi. İran haber ajansı ISNA’ya göre Ali Mutahhari, “Onun seçimlere karışma kararını bilmiyorum. Ben, onların eylemi olmadan dahil oldum. Girmesi ya da girmemesi beni etkilemeyecek” dedi. Mutahhari, internet sitelerine erişim engellerine ve İran’daki iletişim ağlarının engellenmesine karşı koyma sözü verirken, “Devrimin düşmanları, eski rejimin destekçileri, Halkın Mücahitleri Örgütü ve BBC muhabirleri de dahil olmak üzere herkesin konuşma hakkı vardır. Kırmızı çizgimiz, duruma kaosu karıştırmaktır, ancak görüş bildirmek nihai şekilde olarak serbesttir” değerlendirmesinde bulundu.
Eski Milletvekili Mahmud Sadiki ise gazetecilere yaptığı açıklamada, reformistlerin nihai adayının, ‘saf’ bir reformist olacağını belirterek, reformistlerin ‘kolektif’ kararını takip ettiğini vurguladı. “Ülkemiz, ulusal ve uluslararası düzeyde büyük zorluklarla karşı karşıyadır” diyen Sadiki, bu yolda devam etmenin ‘rejimin yüksek çıkarlarına ve hedeflerine zarar verdiği’ uyarısı yaptı.
Reformistlerin seferberliği
Reformist akım, 13 Mayıs’ta düşük halk katılımı ortasında cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanma şansı en yüksek olan muhafazakâr akıma karşı güçlerini seferber etti.
Reformist cephe üyesi Muhammed Rıza Calaipur, reformist hareketin liderlerinin yoğun temaslarının ardından İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri’nin aday olduğunu açıkladı. Cihangiri, geçen hafta reformist cephe tarafından isimleri açıklanan 14 olası aday arasında, Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif’in ardından ikinci sırada yer aldı. Zarif, kendisini ikna edemeyen eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi ile yaptığı istişarelerin ardından 13 Mayıs’ta cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olmama kararı aldı.
Öte yandan eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin yardımcısı Muhammed Rıza Arif, seçimlere aday olma hususundaki nihai kararını cumartesi günü aday kayıt sürecinin son gününde vereceğini belirtti. Arif, kararını son gün verecek olan tek isim değil. Öyle ki reformistlere yakın internet sitelerine göre Tahran Belediye Başkanı ve eski Cumhurbaşkanı Ali Ekber Haşimi Rafsancani’nin oğlu Muhsin Haşimi de kararını cumartesi günü vereceğini açıkladı.
Hükümete yakın ‘İntihab’ sitesi, İran Atom Enerjisi Örgütü Başkanı Ali Ekber Salihi’nin geçtiğimiz günlerde önde gelen isimler ve çeşitli gruplardan çok sayıda çağrı alması sonrasında cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olmayı düşündüğünü duyurdu.
Şarkulavsat
