İki devlet bir millet söylemi arkasına sığınılarak yapılan yanlışlar devam ediyor.
Azerbaycan’ın pandemi döneminde yayınladığı genel tedbirler arasında sınır kapılarının da kapatılması genelgesini tekrar resmi gazetede yayınlayarak Nahcivan sınır kapısını Türkiye’ye resmen kapattı. Yeni bir metin yazılmayıp alelacele eski metinde bulunan bazı maddelerin üzeri çizilerek özensizce yayınlanan bu kararname ile sınır kapıları gerçekten niye kapandı. Pandeminin bitmiş olmasına rağmen Azerbaycan’ın Türkiye’ye karşı bu ani karar değişikliğinin sebepleri üzerinde Türkiye’de pek dikkat çekilmedi. Birçok medya bunu görmemezlikten geldi. Kabullenilir bir durum değildir ama görmemezlikten gelinerek te geçiştirilecek bir durum değildir. Her ortamda resmi gayrı resmi toplantılarda Türkiye Azerbaycan ilişkileri hakkında söylenen tek cümle iki devlet bir millet söylemi bitiyor mu. Bu söylemin içeriği tamamen Azerbaycan iktidarının tutum ve isteklerine göre doldurulmakta, adeta Türkiye dışişleri politikalarını Azerbaycan’a göre şekillendirmektedir. Buna rağmen ne oldu da Azerbaycan birden sınır kapılarını kapatma kararı aldı. Buradaki acelecilik o kadar kendini gösteriyor ki dediğim gibi daha önceki pandemi kararlarının bazı maddelerinin üzeri çizilerek özensiz bir metin ile bu resmi gazetede yayınlandı.
Türkiye NATO ülkesidir
Türkiye bir NATO ülkesidir ve üyeliğinin gereklerini yerine getirme konusunda NATO’nun kuruluş yönetmeliklerine göre hareket eder. İsveç ve Finlandiya’nın NATO genişleme kapsamında üyeliği söz konusu olduğunda Türkiye Rusya’nın endişelerini de göz önünde bulundurarak bu sürece karşı çıktı. Fakat Lawrov’un Ankara Erivan Tahran ve Bakü ziyaretleri neticesinde anlaşıldı ki Rusya Türkiye’nin önceliklerini anlayamamış. Türkiye Rusya için yapabileceklerini en üst düzeyde yaparken Rusya’nın da Türkiye’yi anlaması gerekmektedir. Ukrayna krizi Rusya’nın da ifade ettiği gibi bir savaş değildir ama bu savaşa dönüştüğünde ise Putin’i NATO’nun elinden ancak Türkiye kurtarabilir. Rusya Türkiye’yi karşısına alarak hiç bir savaştan galip çıkamaz onun için Putin’in bir anlık öfkesini ciddiye alan Azerbaycan’ın Nahcivan sınır kapısını kapatması çok anlamlı değildir.
Azerbaycan sınırları niye kapattı
Azerbaycan’ın her ülke ile sınır kapılarının kapatılmasının bir anlamı ve gerekçesi olabilir ama Türkiye ile Nahcivan sınır kapısının kapatılmasının hiç bir anlam ve gerekçesi olamaz. Türkiye birçok meseleye Azerbaycan gözü ile bakmakta, hatta Azerbaycan’ın Türkiye’de aynı 1500lü yıllarda Şah İsmail’in olduğu gibi propagandistlerin yönlendirmesi ile dış politika yapılmaktadır. Azerbaycan’ın jeopolitiği nüfusu stratejik konumu ile Türkiye mukayese bile kabul etmez iken Azerbaycan’ın Türkiye’yi bu şekilde kontrol etmesi çok da mantıklı değil. Öncelikle Türkiye Azerbaycan’ın bu yaklaşımına bir mesafe getirmelidir. Azerbaycan propagandistleri ve Türkiye’deki medya organları ne diyorsa ona göre izlenen politika çoğu zaman Türkiye’yi de zor duruma sokmaktadır. 10 Kasım 2020 de imzalanan Moskova barış anlaşması Türkiye’nin beklentilerini hiç bir zaman karşılamamış ama Türkiye bu konuda hep sessiz kalmıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan Kıbrıs’a çok büyük müjde ile gitmiş, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’in Kıbrıs için kalkan uçağının aniden rotası Moskova dönünce Erdoğan amorti kabilinden Kıbrıs’a külliye yapacağız sözü ile geçiştirilmiştir. Oysa burada konu Kıbrıs’ın tanınması idi.
İki devlet bir millet anlayışı tek taraflı mı
Türkiye her şeye rağmen iki devlet bir millet söyleminin içini doldurmaya çalışırken Azerbaycan sürekli ikircikli davranıyor. Azerbaycan tüm ülkeler ile sınırlarını kapatabilir hatta savaşa bile girebilir ama bu noktada Türkiye’nin yeri çok ayrı olması gerekirken Türkiye böyle bir tutumu hak etmiyor. Nahcivan sınır kapısının Türkiye’ye kapatılması kabul edilebilir bir davranış değildir.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 44 günlük Karabağ savaşının bitimi ile yaptığı açıklama Karabağ sorunu bitmiştir şeklindeydi. En üst düzeyde yapılan bu açıklama bağlayıcıdır. Türkiye 16 Aralık 1991de resmen SSCB dağıldığında üç Güney Kafkasya ülkesi Azerbaycan Gürcistan ve Ermenistan’ı tanımış, sınır kapılarını açmış Karabağ ihtilafı yüzünden ise Ermenistan ile diplomatik ilişki kurmamıştı. Türkiye ihtilaflı Dağlık Karabağ dışında 7 Azerbaycan rayonu işgal edildiğinde bu durumu protesto etmek için Ermenistan ile sınır kapılarını kapatmıştır. 10 Kasım 2020 tarihinde 44 günlük savaş neticesinde imzalanan barış anlaşması sonucu İlham Aliyev Karabağ sorunu bitmiştir açıklamasını resmi olarak yaptığında Türkiye o gün Ermenistan ile kapatmış olduğu sınır kapılarını derhal hiç bir gerekçe ve pazarlık yapmadan açmalı idi. Zira sınır kapılarının kapatma gerekçesi ortadan kalmıştı.
2009 travması yeniden mi yaşanıyor
Türkiye dış politikada Azerbaycan tarafından ipotek altına alındığı için bu cesur hareketi yapamadı. 2009 Zürih protokol görüşmeleri krizi Türkiye’de ciddi bir travma oluşturmuş ve bunun baskısı altında Ermenistan ile ilişkiler ve sınır kapılarının açılması çok zor bir iş olarak görülmektedir. 44 günlük savaş sonrası Türkiye önce 6 lı bir barış masası teklif etti fakat Gürcistan bu işe soğuk baktığından işlevsel olamayan görüşmelere alternatif olarak Türkiye Ermenistan ile ikili görüşmeleri devreye soktu. İlki Moskova’da olan görüşmelerde kayda değer bir gelişme elde edilememişti. Zaman geçtikçe de bu konuda yapılan görüşmelerde netice almak zorlaşıyor ve dış etmenler devreye girerek Azerbaycan Türkiye’ye karşı harekete geçiriliyordu. 1 Temmuz’da Viyana’da 4. Gerçekleşen toplantıda Türkiye Ermenistan sınırları 3. Ülke vatandaşlarına açılma kararı diplomatların çantasında önemli bir görüşme konusu olarak karar verme aşamasına gelindiği Azerbaycan tarafından öğrenildiği dakikalarda pandemi dönemi tedbir kararları değiştirilmeden bazı maddelerin üstü çizilerek resmi gazetede yayınlandı ve sembolik olarak Türkiye Nahcivan sınır kapısı kapatıldı. Türkiye Güney Kafkasya’yı Ermenistan üzerinden normalleştirmeye çalışırken Azerbaycan’ın bu hareketi ile karşılaştı.
Sorun NATO’mu Rusya mı
NATO’nun güney kanadından Rusya’ya olası bir saldırı yapılma ihtimali her zaman söz konusu olabilir fakat Rusya Türkiye Ermenistan arasında Viyana’da varılan mutabakat gereği sınırların 3. ülke vatandaşlarına açılmasını engelleme şansı çok azdır. Öncelikle Rusya’nın NATO’nun Güney kanadından bir askeri harekât beklemekten ziyade Nahcivan kapısını kapattırmasının asıl sebebinin Türkiye’ye Azerbaycan üzerinden bir ikazda bulunmaktı. Çok hassas ve içinde Rus matruşalardı barındıran iç içe geçmiş bir konu olan Güney Kafkasya’da istikrar ve barış için Paşinyan büyük bir risk alarak tek başına direniyor. Rusya gerekirse yakında Paşinyan’a suikast başta olmak üzere her türlü imkânları devreye sokarak bir darbe bile gerçekleştirebilir. Rusya 10 Kasım anlaşmasından sonra Dağlık Karabağ’a barış gücü adı altında yerleşti. Bu anlaşmanın süresi 5 yıldır ve şartlara göre bu süre uzayacaktır. Bu sürenin uzamasına ihtiyacı olan Rusya Ermenistan ile Türkiye’nin normalleşmesini istemiyor ve gerekirse yakında Ermenistan Azerbaycan savaşını tekrar başlattırabilir. Azerbaycan dış politika yapamıyor, aynı zamanda da Türkiye’nin dış politikasına ipotek koyarak Türkiye’nin elini yavaşlatıyor, kısıtlıyor.
2009’u yeniden yaşamayalım
2009 Zürih protokolleri süreci Türkiye Azerbaycan ilişkileri açısından son derece zor bir süreç olarak yaşandı ama kalıcı travmalar da bırakmadı değil. Türkiye her Ermenistan gündeme geldiğinde önce Azerbaycan’a baktı sonra konuyu değerlendirmeye çalıştı. Karabağ meselesi Azerbaycan açısından ağlama duvarı, Kerbela vakası mesabesinde değerlendirilmeye başlanmıştı. 12 Temmuz 2020’de Ermenistan Karabağ’ın dışında Tovuz köyüne kısa menzilli bir füze ile saldırınca ağlama duvarı, Kerbela büyüsü bozuldu ve Ermenistan’a savaş açması gündeme geldi. 27 Eylül’e kadar Azerbaycan niye bekledi bu sürede Türkiye neler yaptı. 44 günlük savaşta Ermenistan’ın iddia ettiği gibi Türkiye cephede savaştı mı? Türkiye Azerbaycan’ın her şartta yanında durduğu ve 10 Kasım anlaşmasında beklentisinin karşılanamadığı hallerde bile sesini çıkartmadı. Güney Kafkasya bir Rus ruleti oynanıyor ve Putin ile Paşinyan sırasını savdı. Şimdi silah Aliyev’in elinde Türkiye’ye karşı Nahcivan sınır kapısının kapatılması Aliyev’in intiharı demektir. Bunun başka izahı yoktur. Artık hem Türkiye Cumhuriyeti devlet yetkilileri ve hem de Azerbaycan devlet yetkilileri uyanmalılar. Ukrayna krizi, Putin’in Türkistan cumhuriyetlerine el koymaya çalışması, NATO’nun 2023 genişleme vizyon stratejisi İlham Aliyev’in bu ikircikli ve Türkiye’yi boşluğa düşüren stratejisi ile yürütülemez. Önümüzdeki 5 yılda Rusya İran ve Çin’de sitem değişikliği olacak Türkiye buna hazırlanması gerekirken Azerbaycan’ın Nahcivan sınır kapısını kapatarak eski soğuk savaş atmosferi ve eski SSCB bloğunun yeniden oluşmasını sağlamasına izin verilmemelidir.
Hasan Oktay
