Türkiye ile Ermenistan sınır kapıları ihtilaflı dağlık karabağ dışındaki Azerbaycan arazilerinin işgali ile kapanmıştı. 16 Aralık 1991’de Sovyetler dağıldıktan sonra Türkiye üç Güney Kafkasya ülkesi Azerbaycan Gürcistan ve Ermenistan’ı tanımış kapalı olan sınır kapılarını açmış Gürcistan ve Azerbaycan ile diplomatik temas kurulmuş fakat Ermenistan ile dağlık Karabağ ihtilafı yüzünden Diplomatik ilişki kurulmamıştı. 1994 yılında Ermenistan Azerbaycan arasındaki savaş nedeniyle ihtilaflı dağlık Karabağ’ın dışında bir çok Azerbaycan köy kasaba ve şehri işgal edilince Türkiye buna tepki olarak Ermenistan sınır kapılarını kapattı. Bu konuda Türkiye’ye doğrudan ve ya dolaylı olarak bir çok baskı yapılmasına rağmen Türkiye Azerbaycan’ın yanında durmak adına bu baskılara boyun eğmemiştir. 44 gün süren Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını kurtarma harekatı neticesinde 10 Kasım 2020’de imzalanan Ateşkes anlaşması ile Azerbaycan ihtilaf dağlık Karabağ’ın dışında arazilerin işgalden kurtardığı için Türkiye’nin Ermenistan sınır kapılarını kapatma gerekçesi ortadan kalkmıştır. Aslında o gün hiçbir pazarlığa gerek duymadan Türkiye Ermenistan sınır kapılarını açsaydı bugüne kadar Güney Kafkasya da barış daha rahat tesis edilmiş olurdu. 10 Kasım barış anlaşması Güney Kafkasyayı 1991 yılında daha tehlikeli bir sürece taşıdı. Şu an yeni bir savaştan bahsedenlerin sayısı her geçen gün artıyor. Hem Türkiye hem Azerbaycan 10 Kasım anlaşmasından sonra karabağ meselesi bitti diye resmi olarak açıklama yapınca bölgedeki gelişmeleri takip etmek zorlaştı. Şimdi gelinen noktada Laçın koridoru açık iken Buna mukabil açılması üzerinde sohbet giden Zengezor koridorunun 10 Kasım Anlaşma maddeleri içerisinde yer almadığı görüşü ön plana çıkınca ister istemez bir memnuniyetsizlik söz konusu oldu. Rusya ve İran’ın Bu koridorun açılmasına müsaade etmeyecekleri artık basında açık bir şekilde tartışılmaya başlandı. Durum böyle olunca Türkiye Ermenistan ile 1 temmuzda Viyana’da gerçekleştirdiği dördüncü görüşmede sınır kapılarının üçüncü devlet vatandaşlarına açılması kararı alındı. Bu şu demektir aşamalı olarak Türkiye-Ermenistan sınır kapıları açılacaktır. Bölgedeki menfaatler olan devletlerin bu sürece verecekleri tepki görüldükten sonraki bir aşama olarak daha fazla adımlar atılacak. Bunlardan bir tanesi de sınırlardaki mayınların temizlenmesi. Son on yılda en çok tartışılan göç ve göçmen meselesi bağlamında olaya bakıldığında mayınlar kaldırılırsa Afganistan İran Ermenistan üzerinden Türkiye bir göç dalgası daha gelme ihtimali söz konusu. Hatta olası bir İran operasyonunun da habercisi olarak bu mayınlarım temizlenmesi söz konusu olduğu söylenebilir. Ama bunun yanında Türkiye Ermenistan Azerbaycan ilişkilerini düzelmesi için önemli bir adım olarak da görülmesi gerekir. Şu an Ermenistan‘da Türk ve Türkiye düşmanı yüzde onluk bir nüfus söz konusu bunlar her şartta Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin düzelmesini istememekte. Eğer ilişkiler normalleşir sınır kapıları açılır sınırlardaki mayınlar temizlenirse Ermenistandaki bu yüzde onluk kitle büyük ihtimalle Moskova’ya geçecektir. Geri kalan halk Türkiye ile Azerbaycan ile dostluk içinde yaşamaya hazırdır. Burada önemli olan Türkiye’nin Azerbaycan’ın da bu sürece psikolojik olarak hazırlanmasıdır. Çünkü zengezur koridoru açılmayacağı için bütün Ermenistan’ı yola çevirmek bugün mümkündür. Türkiye ve Azerbaycan diplomatları bu süreci soğukkanlılıkla takip etmeli ve ona göre bir strateji belirlemek zorundadırlar. 140 milyonluk Türk dünyasının ortasında 2 milyon nüfusa sahip olmayan Ermenistan‘ı bir problem olarak görülmesi ve bu problemin çözümsüzlük aşamasında bırakılması kabul edilir bir durum değildir. Bu önümüzdeki altı ay içerisinde Türkiye Ermenistan Azerbaycan ilişkileri düzelmezse her an yeni bir savaş ile karşı karşıya kalınabilir. Bu savaşın tarafları Ermenistan olmayacağı gibi Azerbaycan da olmayacak ve bölgede adı konmamış Ukrayna krizi gibi ciddi bir krizle karşı karşıya kalabiliriz. 1 Temmuz’da Türkiye bir adım anlamında üçüncü devlet vatandaşlarına sınır kapılarını açtığı gün Nahçıvan Türkiye sınır kapısının Sembolik olarak kapatılması bölgedeki gelişmeleri okuma konusunda hem Türkiye hem de Azerbaycan diplomatlarının geride kaldığı gözlemlenmiştir. Burada Türkiye ve Azerbaycan’a çok büyük işler düşmektedir olay duygusal zeminden Türk dünyası geleceğini kurgulayan zemine taşımalıdır.
Hasan Oktay