KAFKASSAM – Kafkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi

  1. Anasayfa
  2. »
  3. Gündem
  4. »
  5. Hakkı Uyar: Eski bir zaman hikayesi: Süveyş Kanalı

Hakkı Uyar: Eski bir zaman hikayesi: Süveyş Kanalı

Kafkassam Editör Kafkassam Editör - - 6 dk okuma süresi
441 0

İkinci Dünya Savaşı sonrasında bağımsızlığını kazanan Mısır, Ciemal Abdülnasır’ın liderliğinde Süveyş Kanalını denetimi altına aldı. Bu, Nasır’ı Arap dünyasının milli kahramanı haline getirdi ancak sonrası tam anlamıyla bir hayal kırıklığı oldu. Mısır’ın kaderi İsrail karşısında başarısızlık ve askeri diktatörlükler oldu…

Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlama düşüncesi Antik Mısır’dan beri düşünülmekteydi. Aslında firavunlar döneminde Nil ile Kızıldeniz’i birbirine bağlayan kanallar yapılmıştı. Bunlar İslamiyetin yayıldığı dönemlere kadar da kullanılmıştı.

Afrika’nın güneyinden, Akdeniz’i devre dışı bırakarak Baharat’a, Hindistan’a ulaşmayı ilk başaranlar Portekizliler oldu. Bu başta Osmanlı ve sonra Venedik gibi İtalyan devletlerini olumsuz yönde etkiledi. Akdeniz ticaretine egemen olan bu devletler, Portekiz’in önünü kesmek için Akdeniz’den Kızıldeniz’e bir kanal açarak donanmalarını buraya aktarmayı ve ticareti de bu kanal üzerinden yapmayı planladılar. Ancak ne kanalı açmak ne de Portekiz’i durdurmak mümkün olabildi. Kanal açma projesi modern zamanlarda Napolyon’un Mısır’ı işgali sırasında tekrar gündeme geldi ancak bu da gerçekleşmedi.

Modern Mısır’ın temellerinin Mehmet Ali Paşa’nın valiliği döneminde atıldığı söylenebilir. Mehmet Ali Paşa ve ailesi, Osmanlı’nın Mısır valiliği görevinde bulunsalar da, bağımsız bir politika izlediler. Mehmet Ali Paşa ile II. Mahmut arasındaki rekabet bilinir. Mehmet Ali Paşa, Mısır’ın modernleşmesi ve kalkınması için harcadığı çaba bağımsız bir Mısır yaratmaya da yönelikti. Nitekim Mehmet Ali Paşa’nın yaratmaya giriştiği modern Mısır, Ortadoğu’daki iki buçuk devletten biridir. Türkiye ve İran, halkı Müslüman olan ülkeler içerisinde köklü devlet geçmişlerine sahip olmalarıyla birer tam puan almaktadır. Mısır ise Mehmet Ali Paşa ile başlayan ama yarım kalan devletleşme yapısıyla yarım puandan öteye gidememektedir.

Mehmet Ali Paşa’nın bağımsız Mısır hayali 50-60 yıl içerisinde sömürge Mısır’a dönüştü. Bunda Mısır’ı cazibe merkezi yapmak için planlanan Süveyş Kanalı ana etken oldu. Hayaller başkaydı, gerçekler başka oldu.

Kanalın inşasına 1859 yılında Mısır hıdivi Said Paşa zamanında başlandı. Bir Fransız şirketinin girişimiyle yapılan kanal inşaatında Mısır yönetimi de hisse sahibiydi. İngilizler kanalın inşasına karşı çıktılar. Kanal, Mısır hıdivi İsmail Paşa zamanında açıldı (1859). Kanaldan geçiş ücreti ve kanaldan savaş gemilerinin geçişi tartışma konusu oldu. İngiltere’nin sömürgelerine giden yolu kısaltan Süveyş Kanalı İngiltere için hayati önemdeydi. Süreç içerisinde İngilizler kanalın hisselerini ele geçirdiler. 1882 yılında İngilizler Mısır’ı –savaşmadan- ele geçirdiler. Aslında Napolyon tarafından işgali ve Mehmet Ali Paşa’nın bağımsızlık çabası sırasında Mısır, İngilizlerin desteği ile Osmanlı’ya bağlı kalabilmişti. Bu durum Osmanlı için son derece onur kırıcıydı. İngilizler Süveyş Kanalının açılmasının ardından Akdeniz’in girişini ve çıkışını tamamen kontrol altına almak için Mısır’ı ele geçirdiler ve Süveyş Kanalı’nı da denetimleri altına aldılar.

İngilizler 1704’te Akdeniz’in girişi Cebelitarık’ı İspanyollardan aldılar. Halen de ellerinde tutuyorlar. 1800’de Malta’yı, 1878’de Kıbrıs’ı ele geçirdiler. Son olarak Süveyş de dahil Mısır’ı 1882’de ele geçirmeleri ile Akdeniz’de İngiliz üstünlüğü tartışmasız bir hal aldı. Süveyş Kanalı Akdeniz’i ekonomik anlamda yeniden öne çıkardı. İlave olarak petrolün de Ortadoğu coğrafyasında varlığının anlaşılması, bölgenin önemini bir kez daha arttırdı.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında bağımsızlığını kazanan Mısır, Ciemal Abdülnasır’ın liderliğinde Süveyş Kanalını denetimi altına aldı (1956). Bu, Nasır’ı Arap dünyasının milli kahramanı haline getirdi ancak sonrası tam anlamıyla bir hayal kırıklığı oldu. Mısır’ın kaderi İsrail karşısında başarısızlık ve askeri diktatörlükler oldu. Bugün askeri diktatörlük ile Müslüman Kardeşler arasında sıkışan Mısır, kalabalık nüfusuyla ve ekonomik geri kalmışlığıyla sorunlar yumağı olsa da, Ortadoğu’nun kilit ülkelerinden biridir. Bugün Sisi yönetimi, pandemi koşullarında turizmi öne çıkarmak için 18 kral ve 4 kraliçe mumyasını “Firavunların Altın Geçidi” olarak adlandırılan kortejle Kahire’deki müzeden Giza’daki yeni müzeye taşıdı.

Sonuç olarak Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın modern ve bağımsız Mısır hayali, Süveyş Kanalı ile sömürge Mısır’a dönüştü. Hıdiv ailesinin kısa vadeli hesapları küresel dengeleri görmelerine engel olmuştu. Süveyş Kanalı, Mısır’ı emperyalizme yem yapmıştı.
Hakkı Uyar

İlgili Yazılar

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir