Əlillərin sosial həyatda tam və bərabər iştirakı ilə bağlı Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən araşdırmalar aparılmışdır. Bu çərçivədə əlillərin problemlərinə diqqəti cəlb etmək, onları daha yaxşı başa düşmək məqsədi ilə 1992-ci il oktyabrın 14-də Əlillər Onilliyinin başa çatması münasibətilə BMT Baş Məclisi dekabrın 3-nü “Əlilliyi olan insanların Beynəlxalq günü” kimi qeyd olunması haqqında Bəyannamə qəbul etmişdir. 2006-cı ildə BMT Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilmiş “Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiyaya qoşulan Azərbaycan Respublikasında müxtəlif tədbirlər təşkil etməklə, təhsil, sağlamlıq, iş həyatı kimi sahələrdə bərabər imkanların təmin edilməsi və fərqlərə hörmət edilməsi, bunlar üçün texnologiya və informasiyaya çıxışın nə qədər əhəmiyyətli olduğuna diqqət çəkərək sosial şüurun nə qədər əhəmiyyətli olduğuna daim diqqət çəkilir.

Əlil vətəndaşlarımızın sosial həyatda iştirakının təmin edilməsi, onların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi müasir cəmiyyət anlayışının tərkib hissəsidir. Əlil olmaq heç vaxt qüsur kimi qəbul edilməməli və əlillərimiz heç vaxt yaşamaq istəyini itirməməlidir.Əlillərin qayğısına qalmaq, problemlərinin həllinə töhfə vermək, həyatlarını asanlaşdırmaq üçün tədbirlər görmək hamımızın ümumi borcudur. Əlillik təkcə əlillərin və onların ailələrinin sağlamlıq problemi deyil, sosial ölçüləri ilə hamımızı narahat edən və hər kəsin birgə səyini tələb edən bir məsələdir. Təhsildən səhiyyəyə, iş və peşə reabilitasiyasından mədəniyyət və incəsənətə, idmandan şəhər standartlarının yaxşılaşdırılmasına, nəqliyyatdan problemlərinin həllinə qədər psixoloji və sosial dəstəyə ehtiyacı olan əlil vətəndaşlarımızın hər zaman yanında olmalıyıq.Unutmaq lazım deyil ki, əlil vətəndaşların sosial vəziyyəti, onların da cəmiyyətin bir parçası olduqlarını, sosial həyatın bərabər və məhsuldar fərdləri olduqlarını dərk edərək onların problemlərinin həlli yolları hazırlamaq hər kəsin borcudur. Hər bir fərdin əlilliyə namizəd olduğunu xatırlayaraq, maneəli vətəndaşlarımıza qarşı hər zaman həssas olmalıdır. Əlil vətəndaşlarımızı təkcə bir gün deyil, bütün həyatı boyu qorumalıyıq. Biz özümüzü onların yerinə qoymalıyıq və əlillərimizin daha rahat yaşaya biləcəyi bir dünya yaratmaq üçün əlimizdən gələni etməliyik. Son illər dövlətimiz tərəfindən qanun və qaydalarla əlillərin qayğısına, sağlamlığına, təhsilinə, məşğulluğuna və sosial həyatda iştirakına şərait yaradacaq mühüm qanunvericilik tədbirləri həyata keçirilib. Yerli hökumətlər, qeyri-hökumət təşkilatları, ictimai qurum və təşkilatlar, bütün vətəndaşlarımız xalqımıza və cəmiyyətimizə göstərdiyimiz hörmətin ifadəsi olaraq lazımi dəstəyi verməlidir. Xüsusilə bu məqamı vurğulamaq istərdim. Bu insanlar vəziyyətindən, vəzifəsindən asılı olaraq sənətin bir çox sahələrində heç bir maneə olmadan sədaqətlə, səylə çalışırlar. Bundan əlavə, bir çox idman fəaliyyəti ilə məşğul olaraq, bu sahələrdə görkəmli uğurlar qazandıqlarını şərəf və qürurla görürük.

Fiziki əngəlli uşaqlarla işləmək və onları cəmiyyətə qazandırmaq biz müəllimlərin əsas işlərindən biridir. Bunun üçün İnkluziv təhsil ümumi təhsilin hamı üçün əlçatan olmasını nəzərdə tutan və bütün uşaqların müxtəlif ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasına əsaslanan inkişaf prosesi. Bu, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsilə cəlb olunmasını da təmin edir. Qeyd edək ki, 2006-cı il Birləşmiş Millətlər Təşkilatı “Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiyanın (UNCRPD) layihəsini hazırlamış, 2008-ci ildə isə Azərbaycan Respublikası 161 ölkə ilə yanaşı “UNCRPD” Konvensiyasını ratifikasiya etmişdir. Bundan başqa 2018-2024-cü illərdə Azərbaycan Hökuməti “2018–2024-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər üçün inklüziv təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nı təqdim etmiş, 2018-2020-ci illər UNICEF Azərbaycanda əlilliyi olan uşaqlar üçün keyfiyyətli inklüziv təhsil imkanlarının artırılması üzrə proqramın icrasına Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və Avropa İttifaqı ilə birgə başlamışdır. Ümumiyyətlə, UNICEF Azərbaycanda üç əsas sahəni hədəfə götürməklə inklüziv təhsilə dəstək verir: 1. qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi; 2. müəllimlərin təlimləndirilməsi daxil olmaqla təhsilin məzmununun gücləndirilməsi; 3. valideynlərə və məktəblilərə inklüziv təhsilə müsbət münasibətin aşılanması. Azərbaycanda isə “İnklüziv təhsil layihəsi”nin icrası ilə bağlı Nazirlər Kabinetinin 3 fevral 2005-ci il tarixli, 20 nömrəli qərarına əsasən “Azərbaycan Respublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud) uşaqların təhsili”nin təşkili üzrə inkişaf proqramı təsdiq edilmişdir.

İnklüziv təhsil uşaqların müstəqil bir fərd olduğunu və təhsil zamanı onların hər birinin öz ehtiyacları olduğunu qəbul edən metodologiyaları inkişaf etdirməyə yönəlib. İnklüziv təhsil tədris zamanı müxtəlif ehtiyacların ödənilməsinə yönəlmiş yanaşmaların formalaşdırılmasına çalışır.

İnklüziv təhsil istər sağlam, istərsə də əlillərin bərabər təhsil alma hüquqlarını təmin edir və bu, cəmiyyətdə sosial bərabərliyin qorunmasına, əlil uşaqların təhsil və başqa xüsusi ehtiyaclarının ödənilməsinə şərait yaratmış olur.

Ümumilikdə müəllimlərin fiziki əngəlli şagirdlər üçün edə biləcəkləri ondan ibarətdir ki, cəmiyyətdə öz rollarını yerinə yetirən şəxsiyyətlər yetişdirmək, özünü təmin edə bilmələri üçün əsas həyat bacarıqlarını inkişaf etdirmək, qabiliyyət və ixtisaslarına uyğun olaraq ali təhsilə, biznes-peşə sahələrinə və həyata hazırlamaq, adekvat sağlam qidalanma və müntəzəm vərdişlər əldə etmək, əqli və fiziki cəhətdən özünü təmin edən vətəndaş olmaq, mövcud istedad və qabiliyyətlərini ən faydalı şəkildə istifadə etmələrini təmin etmək, onların müstəqilliyinin, sui-istifadəsinin, həddindən artıq və zərərli təsirlərlə sui-istifadə hallarının qarşısını almaq üçün tədbirlər görmək,sosial hadisələrə maraq göstərmək, sosial mühitdə olmaqdan həzz almaq, işdə, oyunda və bütün münasibətlərdə başqaları ilə əməkdaşlıq etmək, səviyyəyə uyğun davamlı öyrənmə vərdişini qazanmaq, daha rahat və nizamlı yaşamağın yollarını öyrətmək,onları bədən, ağıl və psixi sağlamlıq baxımından azad və təhlükəsiz yaşaya biləcəkləri səviyyəyə çatdırmaq, fərdlərin Konstitusiyamıza uyğun olaraq hüququ olan icbari ibtidai təhsili başa vurmaq qabiliyyətinə uyğun inkişafını və cəmiyyətin faydalı vətəndaşı olmasını təmin etmək, Unutmayaq ki, əlillik fərd və onun ailəsi üçün çətin həyat şəraiti gətirir və onların yaşadıqları problemlərin öhdəsindən gəlmək prosesində bizim də vəzifəmiz var. Ona görə də gəlin hər gün birlikdə çalışaq ki, onların həyatını hər sahədə asanlaşdıraq və ilin hər günü bunları etməyə çalışaq.

Azərbaycan Respublikasında təhsillə bağlı istər Konstitusiyada, istərsə digər qanunlarda təhsil almaq hüququ haqqında öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 42-ci maddəsinə əsasən hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. Xüsusilə də “Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında” qanun, 19 iyun 2009-cu il tarixdə qəbul olunmuş “Təhsil haqqında” Qanun, 5 iyun 2001-ci il tarixdə “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) haqqında” Qanun, 3 fevral 2005-ci il tarixdə Nazirlər Kabineti “Azərbaycan Respublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud) uşaqların təhsilinin təşkili üzrə İnkişaf Proqramı (2005-2009-cu illər)”, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 29 aprel 2002-ci il tarixli Qərarına əsasən “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinə qəbul Qaydaları”, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 29 may 2002-ci tarixli Qərarına əsasən “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin pulsuz xüsusi təhsil almaq Qaydaları”, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 10 may tarixli Qərarına əsasən “Evdə təhsil almaq hüququ verən xəstəliklərin siyahısı və evdə təhsilin təşkili Qaydaları”, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 4 mart 2004-cü il tarixli Qərarına əsasən “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər üçün məktəbəqədər xüsusi təhsil müəssisələri haqqında Əsasnamə” və s. qəbul olunmuş qərarlarda Əlil vətəndaşlarımızın təhsil almaq hüququ öz əksini tapmışdır.

Bu gün şagirdlər arasında empatiya hissinin formalaşdırılması üçün bir çox müzakirələr apardıq. Şagirdlərə “Siz əlil olsaydınız sizə necə davranılmasını istəyərdiniz “sualı verilərək onların düşüncələrini, daxili dünyalarını öyrənməyə nail olduq. Fiziki əngəlli insanların bizim cəmiyyətin bir parçası olduğunu özləri qeyd etdilər.

Nəticə etibarı ilə ona gəlmək olar ki,fiziki məhdudiyyətli insanları cəmiyyətə qazandırmaq üçün uşaq yaşlarından empatiya hissinin formalaşması və onların da sağlam insanlar kimi cəmiyyətin bir fərdi olduğunu şagirdlərə aşılamaq lazımdır. Əlilliyin və əngəlin yalnız düşüncədə olduğunu,əks təqdirdə hər hansı bir bədən üzvünün fəaliyyət göstərməməsi əngəlli olmaq demək deyildir. Həmin insanların təhsil üzrə bütün cəhdlər hüquqa əsaslanır; əgər biz bunu acıma duyğusuna görə ediriksə, lazım olan nəticəni ala bilmərik.Bütün uşaqlar oxuya bilər: biz onların təhsili üçün münasib şərait yaratmalıyıq.

Gəlin tolerantlıq, sevgi və hörmətlə daha güclü bir ölkədə həyatı birlikdə qucaqlayaq.

Günel Vahabzadə
S.C.Pişəvəri adına Respublika Humanitar Fənlər
Gimnaziyasının direktor müavini