Türkiye-Ermenistan sınırı neden açıldı ve bölgedeki jeopolitik rekabet yoğunlaşacak mı?
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile yaptığı görüşmede, Türkiye’nin Güney Kafkasya’daki barış sürecine destek vermesini istedi. Bu bilgiyi Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Tammy Bruce bildirdi. Rubio’nun ayrıca meslektaşlarının dikkatine Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasıyla ilgili kaygılarını da getirdiğini aktardı.
Marco Rubio ile Hakan Fidan arasındaki görüşmede pek çok konu ele alınmış olsa da, bizim için bu iki bilgi daha ilgi çekici olduğundan, analizimizi bu iki nüans üzerine yoğunlaştıracağız.
Bugün, ABD dış politikasındaki değişimin arka planında, Rubio’nun Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması konusundaki endişesini dile getirmesi, Türkiye gibi jeostratejik önemi giderek artan bir ülkeyle ilişkilerde bile insan hakları konusunun göz ardı edilmediğini gösteriyor. Bu, insan hakları ve demokrasi gibi konuların artık ABD’nin dış politika öncelikleri arasında olmayacağı yönündeki kötümser görüşleri doğrulamayan bir tutumdur. Bir süre önce Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün Azerbaycan’da artan baskılardan endişe duyduğunu ifade ettiğini belirtelim. Bu bağlamda ABD’nin, Biden yönetiminin Gürcistan’daki olaylara ilişkin tutumunu henüz değiştirmediğini de ekleyelim.
İkinci önemli nokta ise Rubio’nun Türkiye’nin Güney Kafkasya’daki barış sürecine destek vermesi talebiyle ilgili. Bu durum, Washington’un Azerbaycan ile Ermenistan arasında barışı sağlamak için Ankara ile aynı tutumu takınmak istediğini gösteriyor. Bu yaklaşım, bölgede barışı istemeyen Rusya’nın politikasına taban tabana zıttır. İlginçtir ki, Ukrayna-Rusya savaşında daha tarafsız görünmeye çalışan ABD, Güney Kafkasya’da farklı bir tutum sergiliyor ve Moskova’ya karşı barış konusunda Türkiye ile birlikte bölgedeki konumunu güçlendirmeye hazırlanıyor.
İlginçtir ki Rubio, Fidan’la görüşmeden önce Paşinyan’la da görüşerek ABD’nin barışa katılımı olanaklarını ele aldı. Bu durum, Ermenistan’ın Rusya ile yaşadığı mevcut çatışmalar göz önüne alındığında, Paşinyan hükümetinin sürece devam etmesi yönündeki siyasi desteğin bir göstergesi olarak da değerlendirilebilir.
Peki ABD’nin Türkiye’den istediği destek aslında neleri kapsıyor? Azerbaycan ile Ermenistan arasında bugün barış olmamasının daha çok Moskova’nın çıkarına olduğu açıktır. Azerbaycan makamları şimdiye kadar bu konuda kuzeydeki müttefiklerinin çıkarları doğrultusunda hareket ettiler. Bu nedenle Türkiye ile Azerbaycan arasında zaman zaman soğuk rüzgarlar esmektedir. Washington’un bugün temel beklentisi, Türkiye’nin barışa olan ilgisi temelinde, Ankara ile birlikte Güney Kafkasya’daki Rus nüfuzunun zayıflatılmasıdır.
Peki ABD ile Türkiye arasındaki bu işbirliğinin bölgemize nasıl bir etkisi olabilir? Öncelikle şunu belirtelim ki, Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın son dönemde açılması, aynı zamanda Ukrayna savaşı bağlamında daha da saldırganlaşan Rusya’nın tehditlerine karşı Ankara’nın Erivan’a verdiği destek olarak da görülebilir. Ermenistan’ın Rusya’nın jeopolitik baskılarına karşı korunmak için Batı ile birlikte Ankara’ya yönelmesi çok paradoksal bir durum ortaya çıkmıştır ve bu karşılıklı bir durumdur. Bu bağlamda, Türkiye’nin ABD dışında da uzun zamandır Azerbaycan ile Ermenistan arasında bir barış anlaşması imzalama isteğini dile getirmesi özellikle önemlidir. Zira bu sorunun çözümü Türkiye’nin Güney Kafkasya’daki konumunu güçlendirmesi için geniş fırsatlar yaratacaktır.
Azerbaycan’da ise durum biraz daha farklı. Azerbaycan makamları, ABD’nin Ukrayna konusundaki tutumunun değişmesinin, kendilerini jeopolitik bir tercih yapmak zorunda kalmaktan kurtaracağını umuyordu. Ancak Güney Kafkasya’da durumun farklı olduğu ve burada barış anlaşması konusunda jeostratejik çıkarları çatışan Rusya ve Türkiye ile Batı ittifakı arasında bir tercih yapılacağı ortaya çıkıyor. Bu tercih, öncelikle Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki barış antlaşması bağlamında ifade edilecektir.
Son günlerde hükümet yanlısı medya kaynaklarının Türkiye’nin Ermenistan’la sınırlarını açmasını eleştirmesinin yanı sıra, Erdoğan’ın Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması konusundaki bağnazlığının da açıkça görülmesi, Bakü’nün Ankara’nın Washington’la işbirliğinin bölgedeki jeopolitik dengeleri değiştirmesinden hiç de memnun olmadığını gösteriyor.
Fuad Gahramanlı
