Türkiyənin Suriya əməliyyatlarına qatılmasının iki səbəbi
Avqustun 24-də Türkiyə ordusunun sərhədi keçərək Suriyaya daxil olması ilə başlayan “Fərat qalxanı” əməliyyatı davam edir. Hazırda Türkiyə ordusu Suriyanın şimalında İŞİD-in nəzarətində olan əl-Bab şəhərini almaq üçün əməliyyat keçirir.
Ancaq digər məntəqələrdən fərqli olaraq əl-Babda İŞİD ciddi müqavimət göstərir və artıq bir neçə həftədir Türkiyə ordusu əl-Baba əməliyyatları davam etdirsə də, hələlik nəticə yoxdur. Bu isə istər-istəməz Türkiyədə artıq Suriya əməliyyatı ilə bağlı əks fikirlərin yüksəlməsinə səbəb olub. Bir çoxları Suriyanın Türkiyə ordusu üçün “bataqlıq” olacağını və bu səbəbdən də heç bir faydası olmayacaq əməliyyatı dayandırmağı tələb edirlər.
Qeyd edək ki, əl-Bab Türkiyə-Suriya sərhədindən 30 kilometr içəridə yerləşir. Qəsəbənin əhalisi ərəblərdir, bir neçə ildir ki, qəsəbə İŞİD-in nəzarətindədir. Avqustun 24-də sərhədi keçərək Suriyaya daxil olan Türkiyə ordusu bundan əvvəl İŞİD-in əlində olan Menbic qəsəbəsini qısa müddətdə təmizləmişdi. Hazırda Türkiyə ordusuna “Azad Suriya Ordusu” qruplaşması və digər müxalif qruplaşmalar da dəstək verir.
Ancaq Cerablusdan sonra əl-Babda irəliləmə dayanıb. Artıq neçə həftədir ki, Türkiyə ordusu qəsəbə ətrafında İŞİD-lə savaşır, terrorçular əsasən canlı bomba taktikasından istifadə edərək geniş miqyaslı hücumlara imkan vermir. Havadan aparılan bombardmanlar İŞİD-ə ciddi insan tələfatı yaşatsa da, effektiv deyil, üstəlik, İŞİD tərəfindən Türk ordusunun mülki əhalini öldürməsi ilə bağlı təbliğata səbəb olur.
Əl-Bab böyük yaşayış məntəqəsi olmasa da, coğrafi mövqeyi və Aralıq dənizi sahilindən – Laziqiyyədən başlayaraq Hələb və Menbicdən keçərək İraqa qədər uzanan M4 magistralının üzərində yerləşməsi əl-Babın strateji əhəmiyyətini artırır. Digər tərəfdən, əl-Bab yolu Menbic üzərindən İŞİD-in xaricdən gələn tərəfdarlarının əsas keçid yolu olub. Bu səbəbdən də həm Türkiyə ordusu və müttəfiqləri, həm də İŞİD üçün bu qəsəbə xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Əgər əl-Bab alınmasa, ordunun irəliləməsinin mənası qalmır. Əl-Bab bir növ keçid məntəqəsi durumuna gəlib. İŞİD bu şəhərciyi 2014-cü ilin əvvəlində digər qruplaşmalarla başlayan amansız müharibələrin nəticəsində ələ keçirib.
Artıq Türkiyə ordusu əl-Babda Kobani və Hələbdə aparılan “hər küçə uğurunda savaş” taktikasına keçmək məcburiyyətindədir. Çünki daha əvvəl Cerablus qəsəbəsində İŞİD müqavimət göstərmədən çəkilmişdi, ancaq qeyd olunan və bəlkə də başqa səbəblərdən əl-Babda dirəniş göstərir. Üstəlik, şəhərdə hələ də on minlərlə dinc əhali var və bu da əməliyyatı daha da çətinləşdirir. Çünki İŞİD bir qayda olaraq dinc əhalidən sipər olaraq istifadə edir, silah anbarları və qərargahları dinc əhalinin sıx yaşadığı yerlərdə yerləşdirir. Türkiyə aviasiyasının əl-Babda işini çətinləşdirən də bu amildir. Çünki hər hava əməliyyatından sonra İŞİD öz informasiya resurslarından Türk ordusunun əl-Babda dinc əhalini bombaladığı və mülki əhalinin itki verməsinə səbəb olduğunu yayır.
Amerikalılar isə daha öncə də qeyd etdiyimiz kimi, əl-Babda və ümumiyyətlə Suriyadakı əməliyyatlarla bağlı Türkiyə və Rusiya arasında anlaşma olduğunu iddia edir. “Atlantik Şurası” Mərkəzinin eksperti Aaron Stein bildirib ki, əl-Babla bağlı ruslarla türklər arasında anlaşma var. Ancaq amerikalıların iddia etdiyi kimi, “Hələb əvəzinə əl-Bab” anlaşması İŞİD-in ciddi müqaviməti ilə üzləşib.
Yeri gəlmişkən, İŞİD mövqelərini bir neçə dəfə Rusiya qırıcıları bombalayıb. Mərkəzi ofisi Londonda yerləşən Suriya İnsan Haqları Müşahidə Mərkəzinin rəhbəri Rami Əbdürrəhman da ruslarla türklər arasında əl-Bab mövzusunda anlaşma olduğunu bildirib. Ancaq əl-Bab hələ də alınmadığı üçün bu iddiaların təsdiqindən danışmaq yersizdir. Ancaq bir məsələ aydındır ki, Türkiyənin Suriyaya ordu yeritməsi məhz Rusiya ilə danışıqlardan sonra başlayıb və bir illik fasilədən sonra Rusiya Türkiyə qırıcılarının Suriya hava məkanına daxil olmasına imkan verib. Türkiyənin Suriya əməliyyatında əsas hədəfi sərhəddəki İŞİD ünsürlərini təmizləmək, eləcə də Türkiyə-Suriya sərhədində böyük bir ərazidə faktiki olaraq muxtariyyət qurmuş PYD kürd qruplaşmasını təmizləmək, kürdlərin ikinci bir muxtariyyət qurmasını əngəlləməkdir.
Türkiyə Silahlı Qüvvələri isə rəsmi açıqlama yayaraq İŞİD-in apardığı qara təbliğatı təkzib edib. Türkiyə ordusu hədəflərin dəqiqliklə incələndiyini, eləcə də hava zərbələrindən sonra da aparılan araşdırmalarla mülki əhalinin hədəfə alınması ilə bağlı iddiaların doğru olmadığı, ordunun hədəfləri sırasında mülki obyektlərin olmadığı bildirilib.
Türkiyənin əl-Bab əməliyyatını, ümumiyyətlə, Suriyada hərbi əməliyyatları dayandırıb geri çəkilməsi indi əsas mübahisə mövzularından birinə çevrilib. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bir sıra qüvvələr, o cümlədən müxalifət hökumətin bu əməliyyatı dayandırıb daha çox Türk əsgərinin ölümünün qarşısını almasını tələb edirlər. Bu iddia hardasa savaş və Suriyadakı vəziyyətə baxdıqda müəyyən qədər məntiqi görünə bilir. Çünki Suriya indi çox qarışıq, terror müharibəsinin getdiyi bir ölkəyə çevrilib. Bu cür yerlərdə nizami orduların savaşması çətin olur. Digər tərəfdən, Suriya məsələsində Türkiyənin yenidən xarici siyasətini dizayn etdiyi bir vaxtda Ankaranın problemi diplomatik yollarla həll etməsi də mümkündür – nəzəri baxımdan. Yəni anlaşmadan sonra Suriyada Əsədin və Rusiyanın mövqeləri güclənərsə, o zaman Türkiyəni narahat edən kürd məsələsində də hansısa müsbət nəticə əldə etmək olar.
Amma burada bir neçə amil var ki, Türkiyə hökumətinin geri çəkilməsinə mane olur. Birincisi, Ankara bilir ki, Suriyada kürdləri ABŞ və Qərb ölkələri dəstəkləyir. Kürdlər yeni Suriyada İraqda olduğu kimi muxtar gücə çevriləcəklər və İŞİD-dən alınan ərazilərin böyük hissəsini tutmaqla hətta münaqişədən sonra belə Suriyanın şimalında muxtariyyət olaraq qalacaqlar. Bu isə Türkiyə üçün yolverilməzdir, PKK-nın müttəfiqi olan bir təşkilatın Suriyada muxtariyyət qurması Türkiyəyə ciddi zərbədir. Bu səbəbdən Türkiyə ilk növbədə kürd məsələsinə görə geri çəkilə bilmir.
İkinci mühüm amil Suriya müxalifətidir. Türkiyə uzun müddət bu qüvvələri dəstəkləyib və onlara hər cür yardımı göstərib. Və indi Suriyada hökumət və rusların mövqelərini möhkəmləndirdiyi bir vaxtda müxaliflərin zəiflədilib küncə sıxışdırılması Türkiyənin maraqlarına cavab vermir. Çünki artıq Suriya münaqişəsi yeni formatda masaya yatırılır və bu danışıqlarda tərəf olmaq üçün gücün və nəzarət etdiyi ərazilərin böyüklüyü önəm daşıyır. Yəni yaxın zamanda başlayacaq danışıqlarda Türkiyənin dəstəklədiyi qüvvələr müəyyən əraziyə nəzarət edən silahlı gücə sahib qüvvələr olmalıdır, əks halda anlaşmada böyük pay alması mümkün deyil. Bu mənada Türkiyənin geri çəkilməsi taktiki və strateji baxımdan real və maraqlara uyğun deyil. Daha ağır zərərləri olsa belə.
Kənan RÖVŞƏNOĞLU
