Bu hafta (26 Şubat-3 Mart 2023) ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken Orta Asya’ya ziyaretlerde bulunuyor ve bölge ülkelerinib Dışişleri Bakanları ile biraraya geliyor. Ziyaretlerdeki temel vurgu bağımsızlık, dayanışma ve toprak bütünlüğü üzerine yapılmaktadır. Bu üç nokta önemli. Zira Rusya, zaman Ukrayna’dan sonra Kuzey Kazakistan’ın sırada olduğunun sinyallerini vermektedir. Ayrıca Özbekistan’da yaşanan Karakalpakistan olayları, Tacikistan-Kırgızistan çatışmaları gibi mevzular da bölgedeki ülkeleri toprak bütünlüğünü tehdit etmektedir. Bunun yanı sıra özellikle Ukrayna savaşına karşı Rusların aleyhine bölgedeki en yüksek perdeden sesini yükselten Kazakistan ile hayata geçirdiği reformlar ve yürüttüğü ılımlı dış politika ile Özbekistan ile Hazar’daki doğalgaz rezervlerini Rusya’ya alternatif güzergahlardan dünya pazarlarına ulaştırmaya çabalayan Türkmenistan, gün geçtikçe Rusya’ya olan bağımlılığını azaltmaktadır. Kırgızistan ise geçen yıl iktidara gelen Sadır Japarov yönetiminde özellikle milli kimliğin yeniden uyanışı ve ülkedeki millileştirme gayretleriyle kendi yolunda yürümeye çalışmaktadır.
İşte tüm bu gelişmeleri yakından takip eden ve hatta USAID adlı kurumu ile bölgesel projeleri destekleyen ABD, Rusya kendi ön bahçesi olarak gördüğü Ukrayna’da top oynarken, onun arka bahçesi olarak gördüğü Orta Asya’da strateji izlemektedir. Tabii ki Rusya, bu bölgeyi de tümden boş bırakmamaktadır. Rusya, özellikle “Gaz Birliği” projesi ile Batılı ülkelerin yaptırımlarına karşı önlem almayı planlıyor. Bu kapsamda Avrupa’da satamadığı gazı Özbekistan ve Kazakistan ile birlikte Çin’e satmayı hedeflemektedir. Kazakistan, bu girişimi görüşmelerden sonra desteklemeyi reddetmiştir. Özbekistan ise bunun bir birlik değil de ikili ilişkiler çerçevesinde ele alınması gerektiğini ileri sürmüştür.
ABD’nin ziyaretindeki kilit ülkelerin Kazakistan ve Özbekistan olması da bu gelişmelerden ileri gelmektedir. Rusya’dan Çin’e enerji aktarımının Orta Asya üzerinden yapılmasını bypass etmenin yollarını aramaktadır. Blinken’ın da Kazakistan’ın başkenti Astana’da Orta Asya’nın beş ülkesinin dışişleri bakanlarıyla görüşmesi de bunun sembolüdür. Buradan Çin’e de mesajlar veren Blinken, Çin’in Rusya’ya Ukrayna savaşı nedeniyle uygulanan yaptırımları ihlal etmesi durumunda ABD’nin Çinli şirketleri ve kişileri yaptırımlarla hedef almaktan kaçınmayacağını söylemiştir.
Olumlu bir havada geçen ziyaretteki görüşmeler neticesinde güvenlik, enerji, ticaret ve yatırımlar konusunda kaydadeğer ortaklıklar kurulmuştur.
Sonuç itibariyle ABD, 1945’ten beri Rusları çevreleme politikasına devam etmekle birlikte değişen uluslararası sistemin yarattığı ortamda ortaya çıkan yeni aktörlerin bağımsız hareket edebilme yeteneklerini Rusya’nın aleyhine olacak şekilde geliştirme yönünde adımlar atarak yeni dünya düzeninde hegemonyasını yürütmeye devam etmek istemektedir. İlerleyen süreçte Orta Asya’da değişim ve dönüşümlerin devam edeceğini öngörmekteyim.
Erkan Avcı
