ABD’nin Özbekistan’a sınır güvenliği kapsamında 2,5 milyon dolarlık arazi araçları desteğini hafife almamak gerekir. Zira bu durumu, Taliban tehlikesi ile birleştirince daha anlamlı olmaktadır. Son zamanlarda Taliban, Özbekistan’ın Tirmiz şehrine füze attığına yönelik birtakım söylentiler çıkmıştı. Bu husus, Özbekistan tarafından yalanlandı. Ancak Özbekistan yönetimi, ülkesine yönelik tehdidini bertaraf etmek adına Taliban ile, onlar iktidara geldiği günden bu yana temas halinde. Özellikle Özbekistan yönetimi, Afganistan ile arasında bir diyalog zemini oluşturmak için yoğun çaba sarf etmektedir. Zira Özbekistan’ın, 30 yıllık bağımsızlık dönemi boyunca algıladığı en büyük tehdit, Afganistan kaynaklı radikal hareketlerdir.
1990’ların sonu ve 2000’lerin başı arasında, ideolojik eğitimini Pakistan’daki Deobandi medreselerinden, finansal desteğini Suudi Arabistan ve Körfez ülkelerinden ve askeri eğitimini de Afganistan’daki kamplardan alan Taliban’ın güdümündeki Özbekistan İslami hareketi (ÖİH), Özbekistan’da pek çok terör saldırısı gerçekleştirmiştir. Her ne kadar örgütün liderleri Özbekistan yönetimince yakalanıp örgüt pasifize edilse de tamamen yok edilmediği için Özbekistan için her daim bir tehdit unsuru olmuştur. Zira Taliban, o dönemlerde önce Afganistan’da olmak üzere sonra Özbekistan ve tüm Orta Asya’yı kapsayan bir İslam devleti kurma hedefinin olduğunu söylemekteydi. Bu amaçla da ÖİH’i kurup Özbekistan’a yönelik dolaylı eylemlerde bulunuyordu.
ÖİH, pasifize olmuş olsa da hücreleri uykuya dalmıştı. Özellikle ABD’nin Afganistan’a müdahalesi ile birlikte sessizliğe gömülen bölgedeki radikal hareketler, suskunluğunu Suriye iç savaşı ile bozmuş ve yeni kurulan terör örgütü IŞİD’e militan devşirmeye başlamıştır. IŞİD içerisinde çokça Özbek terörist görmemizin sebebi de budur. Zira 2015’te ÖİH, IŞİD’e biat etmişti. Hatta bu IŞİD militanı Özbeklerden birisi 2017 yılında Reina katliamını gerçekleştirmişti.
Dolayısıyla ortada Özbekistan’ın çözmesi gereken büyük bir mesele var. Yoksa geçmişte olduğu gibi şimdi ve gelecekte de terörizm, yine büyük sorun olacaktır.
Mevzunun ABD açısından değerlendirilmesi de şöyledir: Daha önce kendi güdümünde olan Taliban’ı en sonki Afganistan İç Savaş’ında Çin’e kaptıran ABD, Afganistan’daki askerlerini çektikten sonra bölgedeki nüfuzunu kaybetmek istememektedir. Zaten bu kapsamda 2017 yılında Özbekistan’ın yeni lideri Şevket Mirziyayev ile masaya oturup yaklaşık 5 milyar dolarlık anlaşma imzalamıştı. Zira Özbekistan, bölgedeki politikaların kilit ülkesidir. Zira ülke, jeopolitik, jeostratejik, demografik, beşeri, tarihsel ve kültürel açılardan bölgenin önde gelen ülkesidir. Özbekistan’ı kontrol eden, Orta Asya’ı; bölgeyi kontrol eden, Asya’yı; kıtayı kontrol eden de dünyayı kontrol eder. (bkz. Mackinder – Kara Hakimiyet Teorisi)
Erkan Avcı
