16 Mart 2023 Perşembe günü Türk dünyasının en önemli örgütü olan Türk Devletleri Teşkilatı’nın üyeleri başkanlar düzeyinde olağanüstü olarak biraraya geldi. Zira Türkiye’de yaşanan deprem felaketinde bu örgüt üyeleri hemen yardıma koşmuştur. Zirve de bu durumun resmi zeminde ele alınması için gerçekleştirilmiştir. Özellikle Kazakistan’ın lideri Kasım Cömert Tokayev’in önerisi olan üye ülkeler arasında ortak bir arama-kurtarma ve doğal afetlerden korunma ile ilgili bir kuruluşun oluşturulmasında fikir birliğine varılması dikkat çekicidir. Örgüt bu konuda ilerleyen süreçte somut adımlar atacağı yönünde bunzirvede ilk sinyallerini vermiştir.
Zirvede dikkat çekici başka unsurlar da vardır. Örneğin Özbekistan lşderi Şevkket Mirziyoyev, yaşlı olan depremzedelerin Özbekistan’ın Semerkant ve Buhara şehirlerinde misafir edilmesi teklifinde bulunmuştur. Özbekistan’ın Türkiye ile yakın temaslarının ardında Mirziyoyev’in “Yeni Özbekistan” olarak dönemde Recep Tayyip Erdoğan’ı kendisine rol model olarak alması ve Özbekistan’daki yeniden kimlik inşa sürecini bu minvalde yürütmesi vardır.
Gözlemci üye olan Macaristan’ın lideri Viktor Orban ise ilginç bir şekilde kendisinin deprem sonrası yardım faaliyetlerinr vurgu yaparak Macaristan’ın barış, güven, yardımlaşma ortamından yana olduğunu ve Ukrayna’daki Rus işgali konusunda Avrupa’nın Rusya ile diyalog içinde olması gerektiğini ve aksi halde Avrupa için savaşın kapıda olduğunu öne sürmüştür. Orban’ın bu teşkilat içerisinde aktif rol almasının en önemli sebebi iç politikaya oynamasıdır. Kendi partisine en yakın oy oranına sahip olan milliyetçi-Türkçü-Turancı Jobbik Partisi’nin tabanına hitap etmeye çalışmaktadır. Nitekim bu çabaları sonuç vermiş ve son seçimde Jobbik partisinin bölünmesi ve diğer muhalif partilerin de yeterli çoğunluğu sağlayamaması ile birlikte Nisan 2022’deki seçimlerde iktidar koltuğunu korumuştur.
Zirvenin deprem konusu dışında dikkat çeken unsurları arasında ortak bir Türk Yatırım Bankası kurulması olmuştur. Ayrıca Türkmenistan’ın görevini oğlu Serdar’a bırakan eski lideri Gurbanguli Berdimuhammedov’un oğlu yerine zirveye katılması ve bir sonraki zirvede örgüte gözlemci üye olan Türkmenistan’ın da tam üye olabileceğini ileri sürmesi de önemlidir. Gurbanguli ayrıca, enerji ve ticaret konusunda örgüte üye ülkeler ile ilişkilerin geliştirilmesi noktasında beyanat vermiştir. Zira doğalgaz zengini Türkmenistan, bu kaynağını uluslararası pazarlara ulaştırma konusunda sıkıntı çekmektedir. Özellikle bizi de ilgilendiren Trans Hazar Doğalgaz Boru Hattı, yıllardan beri hayata geçmeyi beklemektedir.
Bir önceki Semerkant zirvesinde gözlemci üye olacağı duyurulan KKTC’nin de ilk defa bir zirveye gözlemci üye olarak katılması kaydadeğerdir. Ancak tam üyelik ve üye devletler tarafından tanınma konusunda hala alınması gereken çok yol var. Kıbrıs meselesi çözülmeden, üyelerin KKTC’yi tanıması zor görünüyor. Zira KKTC’yi tanımanın da bir bedeli vardır ve bunca sınır sorunları, azınlıklarla ilgili problemleri ve Rus baskısı altında durumu göz önünde bulundurulunca üyelerin KKTC’yi tanıması kolay görünmemektedir. Mesela Azerbaycan, son Karabağ Savaşı’nı kazanmasına rağmen hala bölgedeki sınırlar konusunda sorunları olduğu ve KKTC de iç ve dış politikada kritik sorunlar yaşadığı için hâlâ KKTC’yi tanımaya temkinli yaklaşmaktadır. Zaten Rum tarafı da KKTC’nin zirveye katılımına büyük tepki gösterdi. Daha önce önce Rumlar Azerbaycan’a bu konuda nota vermiş ve Avrupa Birliği ile Azerbaycan’ın arasında yapılacak ortaklık anlaşmasını baltalaycağı konusunda tehdit yöneltmiştir.
Bu arada yeni bir gelişme olarak Moğolistan da Türk Devletler Teşkilatı’na gözlemci üye olmak istediğini iletti. Daha önce Afganistan da aynı statü için başvuru yapmıştı.
Sonuç olarak bu zirvede 90’lardan beri süregelen Türk dünyasının işbirliğine yönelik olan inşa sürecinde bir tuğla daha konulmuş oldu. Dayanışma ve işbirliği mesajları verilen bu zirve sonrası gözler Ekim 2023’teki Kazakistan’ın Türkistan bölgesinde gerçekleştirilecek zirveye çevrilmiştir ve yeni adımların atılması beklenmektedir.
Erkan Avcı
