Azerbaycan’da Karabağ savaşının zaferini kutlamak için gerçekleştirilen askeri geçiş töreni Azerbaycan’ın bölgede karşılaşabileceği risk ve tehlikelere karşı Türkiye’nin açıktan Azerbaycan’ın yanında olduğunu gösterdi. Görkemli ve oldukça anlamlı olan bu tören dosta güven düşmana korku olarak anıldı. Türkiye 44 günlük savaşın başından beri Azerbaycan’ın yanında olduğunu her fırsatta ifade ediyordu. Şimdi 9-10 Kasımda Rusya öncülüğünde gerçekleşen ateşkes ve barış anlaşmasının üzerinde yapılan eleştiri ve değerlendirmeleri biraz olsun öteleyebilmek için gerçekleştirilen bu askeri gösteri Azerbaycan iktidarını rahatlatacak gibi gözükmektedir. Aliyev’in İti kovdu ayı ile balayına çıktı eleştirisine verecek cevabı olmadığı için Türkiye’nin devreye girmesi Azerbaycan’a nefes aldırdı. Ermenistan her ne kadar bu savaşın kaybedeni gibi görülse de başbakan Paşinyan iktidarını koruyarak Ermenistanı bölgede devletleştirmeye doğru adımlar atmaya çalışıyor. Bakü’deki askeri gösteri dünya devletleri tarafından sessizce takip edildi. Türkiye Azerbaycan ilişkileri ile ilgili olası gelişmeler üzerinde notlar çıkarıldı. Türkiye bölgesel barışın sağlanabilmesi için atılması gereken adımları daha fazla ön plana çıkarması gerekiyor.
Promter, diplomasi ve şiir

Bölge hassasiyetlerini çok fazla dikkate almadan Erdoğan’ın promtörşörleri devreye girdi Bakü sokaklarında askeri geçidi izlemek için gelen halkı galeyana getirmek için küçük bir jest yapmak adına o şiiri promtere yerleştirdiler. Erdoğan’ın konuşma metnini yazan ekibin İran hassasiyeti öteden beri bilinir. Hatta bir çoğunun eski tabir ile söylemek gerekirse İrancı olduğu ifade edilir. Erdoğan’ın konuşma metni coşku ritmine uymayan o şiiri Erdoğan okumakta adeta zorlandı. Anlaşılan o ki bu şiir ile askeri gösterinin ihtişamına gölge düşürmek, bölgedeki gelişmeleri kendi görüş ve çıkarlarına göre sabote etmek isteyenlere de iyi bir koz verilmiş oldu. Rusya bölgenin kazananı olarak NATO üyesi bir devletin kendi etki alanı ülkesinde askeri gösteri yapmasına sessiz kalırken tepki İran’dan gelmesi beklenen bir sonuç olmasına rağmen İranın eline verilen bu koz askeri geçit törenine bir anlamda gölge düşürülme sürecini de başlatmış oldu. Azerbaycan’ın 44 günlük savaşı İran tarafından yakından izleniyor ve olası sonuçların kendi topraklarına nasıl yansıyacağını sürekli irdeliyordu. İran savunmada kalırken bu şiir ile müthiş bir diplomatik çıkış yaptı. Her ne kadar Erdoğan Bakü dönüşü uçakta yaptığı açıklamada bölgede 6 lı bir inisiyatif oluşturularak bölge barışına katkı sağlanacağını ifade ederek İranı da işin içine katmayı planlasa da İran krizi tırmandırarak kendi bağımsız Kafkasya politikasından vazgeçmeyip Türkiye Azerbaycan birlikteliğine bir anlamda açıktan tavır almaya başlamış oldu.

Zarif’ten Erdoğan’ın Azerbaycan’la ilgili şiirine tepki
Nükleer fizikçi Muhsin Fahrizade operasyonu, İranın dini lideri Ali HAmeney’in öldü haberleri İranın ABD başkanı BİDEN’in iktidara gelmesi öncesi yaptığı müthiş manevralarıdır. Şimdi ise Türkiye ile giriştiği şiir polemiği İran diplomasisinin kıvraklığı olarak görülmektedir.

Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın İran’ın Aras ırmağı ile ilgili okuduğu şiirine bölgesel gelişmelerde İranın çıkarlarına ters gördüğü için diplomatik nezaketlerin dışına çıkarak tepki gösterdi.

Dünyaya mesaj vermek için en iyi bir yöntem olarak kullanılan ve moda haline gelen Twitter hesabında tepkisini ortaya koyan Zarif şöyle yazdı:

Erdoğan’a Bakü’da yanlışlıkla okuduğu şiirin Aras ırmağının kuzeyindeki toprakların zorla anayurtları olan İran’dan ayrılması ile ilgili olduğunu söylememişler her halde. Acaba o Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı aleyhinde söz ettiğini anlamadı mı? hiç kimse bizim aziz Azerbaycan’ımız hakkında konuşamaz. Azerbaycan kurucu Cumhurbaşkanı Elçibey’in “Bütöv Azerbaycan” ideali ve ifadesi İran tarafında müthiş eleştirilmiş hatta Elçibey’in iktidardan uzaklaştırılmasına bu slagonun sebep olduğu söylenmektedir. İran’da Başbakan Musaddık’a yapılan darbe sonrası kurulan istihbarat teşkilatını en önemli görevi İran Türklerini izlemekti. Bir taraftan SSCB’nin İran üzerindeki emel ve faaliyetlerini engellemek, diğer taraftan ise Türkiye ile İran Türklerinin irtibatını temasını engellemek olan bu istihbarat örgütünün sert tutumu İran Pehlevi rejiminin yıkılmasına sebep olmuştu. Şimdi İran Erdoğan’ın okuduğu şiir üzerinden bir dip dalga olur mu korkusunu yaşamakta olup müthiş bir alınganlık göstermektedir.

Uzmanlar: İran Türkiye ürünlerini boykot etmeli
Erdoğan’ın Perşembe günü Bakü’de düzenlenen askeri geçit töreninde İran’ın Aras sınır ırmağının kuzeyinin İran’dan ayrıldığı hakkında okuduğu şiire tepkiler bilinçli bir şekilde hızla büyütülüyor.

İran kamuoyu ve Uzmanları “Tahran yönetiminin Ankara’nın dağlık Karabağ bölgesine yönelik haddini aşan taleplerine tepkisizliği işi, Erdoğan’ın İran’ın toprak bütünlüğünü tehdit etme noktasına getirdiğini belirtiyor”. aynı uzmanlar ki bunlar İran’ın askeri ve İstihbarat birimlerini elinde bulunduran Dini Rehberin etrafındaki gruplardır.

” Ayrıca Zarif’in gösterdiği tepkiyi yeterli bulmadıklarını, Erdoğan’a gösterilecek en iyi tepki, Türkiye ürünlerini boykot etmekten ibaret olduğunu kaydediyor.” Türkiye’nin ve özellikle Erdoğan iktidarının İran’ı dünya siyasetinde korumak için gösterdiği gayretin İran devleti nezdinde hiç bir kıymeti harbiyesi olmadığı anlaşılmaktadır. İran BİDEN’e şirin gözükmek için Türkiye ileilişkilerinin bozulduğu mesajını verebilmek için büyük bir gayretin içine girmiş, ama gerçeği Erdoğan’ın konuşma metinlerini yazan eski İrancı ekibin de bilmesi öğrenmesi gerekiyor.

Dışişleri Bakanlığı Türkiye büyükelçisini çağırmalı
Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Bakü’de okuduğu Aras şiirine tepki gösteren Batı Asya meseleleri uzmanı Hasan Hanizade, “Dışişleri Bakanlığı Türkiye Büyükelçisini çağırması ve onu Erdoğan’ın İran Türklerinin milli duygularını sömürmesi ve bu tür şiirleri okuyarak Osmanlı imparatorluğunu ihya etme kuruntusu konusunda ciddi bir şekilde uyarması gerektiğini” belirtti.

Hanizade “Erdoğan’ın bu hareketini tamamen duygusallık ve mantıktan uzak niteleyerek, Erdoğan hatta Azerbaycan Cumhuriyeti tarihini okuma ve bu toprakların bir zamanlar İran topraklarının bir parçası olduğunu öğrenme zahmetine bile katlanmadığını” ifade etti. Dini Rehberin gayrıresmi sözcüsü gibi konuşan Hanizade, İran’ın bin yıllık Türk hakimiyetini bir kalemde silerek diplomasi yolu ile Farsizmi ikame etmeye çalışıyor ama İran coğrafyası gerçeklerini çok daha saklama şanslarının da olmadığını iyi biliyorlar. Bunun için Erdoğan’ın promterine müdahale eden yeni ekibin saray etrafında tasfiye edilmesi için tepkileri en üst perdeden yapıyorlar. İran bir taraftan BİDEN’e mesaj verirken diğer taraftan ise Derya Örs üzerinden de külliyeye mesaj veriyor.

İran Dışişleri Türkiye Büyükelçisini çağırdı
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatipzade, Erdoğan’ın müdahaleci ve kabul edilemez sözleri üzerine Türkiye Büyükelçisi Derya Örs’ün Dışişleri’ne çağırıldığını açıkladı.

Hatipzade, Türkiye Büyükelçisine İran İslam Cumhuriyeti’nin sert itirazı ve Türkiye’den bu konuda açıklama istediklerini bildirildiğini kaydetti.

Hatipzade, Türk elçiye sultacı ve savaş peşinde olan imparatorlukların dönemi son erdiği, İran İslam Cumhuriyeti hiç kimseye toprak bütünlüğüne müdahale etmeye müsaade etmediği hatırlatıldığını belirtti. Derya Örs’ün verdiği cevap bilinmez ama en azından Derya’nın İran ile ilgili yıllardır kafasında oluşturduğu ütopyanın nasıl bir evre geçirdiği ise merak konusudur. Derya Ankara’ya gelip promter darbesi yapan ekibin tasfiyesini sağlayabilecek mi gerçekten büyük bir merak konusudur.

Erdoğan’ın okuduğu şiiri kınayan İran’a Türkiye’den tepki

Türkiye’nin Tahran Büyükelçisi Derya Örs’ün, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Azerbaycan’da okuduğu şiir nedeniyle İran Dışişleri Bakanlığına çağrılmasına Ankara tepki gösterdi.

Diplomasinin önemli ölçülerinden biri olan Mütekabiliyet esasına göre Dışişleri Bakanlığına çağrılan İran’ın Ankara Büyükelçisi Muhammed Ferazmend’e, Erdoğan’a yönelik mesnetsiz iddialar konusunda duyulan tepki iletildi.

Büyükelçi Ferazmend’e, İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in tweetine, sonrasında Türkiye’nin Tahran Büyükelçisi Derya Örs’ün İran Dışişleri Bakanlığına çağrılmasına, Türkiye’ye ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yönelik mesnetsiz iddiaların ortaya atılmasına ve böylece İran’da Erdoğaniktidarına yönelik nefret kampanyasının açılmasına tepki dile getirildi.

Kaynaklar, Ferazmend’e, söz konusu iddiaların toptan reddedildiği, İran tarafının Türkiye’yle ilgili herhangi bir konuda rahatsızlık duyması halinde bunu iletebileceği kanallar varken, bizzat İran Dışişleri Bakanı Zarif tarafından Twitter yoluyla mesnetsiz şekilde Türkiye’nin hedef alınmasının kabul edilemeyeceği vurgulandı.

Ayrıca, bu yaklaşım tarzının, Türkiye ile İran arasındaki yakın ilişkilerle de uyumlu olmadığı ve sadece bu ilişkileri bozmak isteyen çevrelere hizmet edeceğinin altı çizildi.

Erdoğan’ın okuduğu şiir
Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan’a yaptığı resmi ziyarette “Aras, türküsünü daha güçlü çığıracak. Karabağ şikestesini okuyan nefesler daha yüksek daha güçlü çıkacaktır” ifadelerini kullanmış ve türkünün sözlerini okumuştu:

“Aras’ı ayırdılar

Kum ile doldurdular;

Ben senden ayrılmazdım

Zor ile ayırdılar,

Ay Laçın,

can Laçın,

Men sene kurban Laçın”
Erdoğan 17 Aralık 1997’de de

Minareler süngü, kubbeler miğfer,
Camiler kışlamız, müminler asker,
Bu ilahi ordu dinimi bekler,
Allahu Ekber, Allahu Ekber.
şiirini okumuş ve hapis cezası almıştı.

Erdoğan’ın okuduğu ve İran’ı korkutan şiirin diğer bir varyantı ise

“Aras’ı ayırdılar

Kum ile doldurdular;

Ben senden ayrılmazdım

Zor ile ayırdılar,

Ay Tebriz,

can Tebriz,

Men sene kurban Tebriz”

Erdoğan, diplomasi şiir ve İran derken işte bunları yazdık.

Kafkassam