Qazaxıstanda bu ilin yanvar hadisələrindən sonra siyasi sistemdə dəyişikliklərə ehtiyacı yarandı. Prezident Kasım-Jomart Tokayevin təşəbbüsü ilə Konstitusiya dəyişiklikləri məqsədilə iyun ayının 5-də referendum təyin olundu. Bu, Qazaxıstanda müstəqillik əldə edildikdən sonra üçüncü referendum idi.
Konstitusiyanın 33 müxtəlif maddəsində 56 dəyişiklik səsverməyə çıxarıldı. Qazaxıstan vətəndaşları dəyişikliklərə paket şəklində səs verdilər. Yeni dəyişikliyə görə keçmiş prezident Nursultan Nazarbayev “elbaşı” titulundan və digər imtiyazlardan məhrum edildi. 30 ilə yaxın müddət ərzində hakimiyyətdə olan ölkənin birinci prezidenti keçən il Qazaxıstan Xalqları Assambleyasının sədrliyindən, bu ilin yanvarında isə baş verən etiraz aksiyaları zamanı isə Təhlükəsizlik Şurasının rəhbəri vəzifəsindən istefa verdi. Nursultan Nazarbayev referendumda Tokayevi dəstəklədiyini bildirib. O bundan sonra qlobal nüvə təhlükəsizliyi məsələləri ilə məşğul olacağını vurğulayıb. Göründüyü kimi, Nazarbayev reallığı qəbul edib, keçmiş prezident hətta korrupsiyaya bulaşmış qohumlarının məsuliyyətə cəlb olunması, mühüm vəzifələrdən uzaqlaşdırılması amili ilə barışdığını elan edib.
Yeni Konstutisiya görə, məhkəmənin sədrini təyin etmək və hakim müavinlərini təsdiq etmək səlahiyyəti dövlət başçısında qalıb. Bundan başqa prezident parlamenti buraxmaq, hökumət üzvlərini təyin etmək, yüksək rütbəli hakimləri vəzifəyə təyin etmək və vəzifədən kənarlaşdırmaq hüququnu özündə saxlayıb. Bununla yanaşı dəyişikliklərdə demokratiyaya, o cümlədən qanunvericiliyin humanistləşdirilməsinə dair bəndlər də var. Qazaxıstan super prezident idarəetməsindən yarı prezident və yarı parlament üsul-idarəsinə keçib. Misal üçün parlament seçkilərində iştirak etmək istəyən partiyalar üçün qeydiyyat həddinin 4 dəfə azaldıllb. İndi qeydiyyatdan keçmək üçün partiyalar 20 min yox, cəmi 5 min imza toplamalı olacaqlar. Qazaxıstanda yüksək qeydiyyat həddi müxalifət partiyalarının parlamentə yolunu əngəlləyən əsas problemlərdən biri hesab olunurdu.
Konstutusiya dəyişiklikləri Qazaxıstan üçün vacibdir. Bu cəmiyyətin hakimiyyətin müxtəlif qollarına nəzarət imkanlarını artırmağa hesablanıb. Qazaxıstan Rusiya ilə birgə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının, Avrasiya İqtisadi Birliyinin və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvüdür. Kasım Jomart Tokayev yanvar olaylarında Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından dəstək istəyəndə belə ehitmallar var idi ki, bundan sonra Qazaxıstanın Rusiyadan asılılığı artacaq. Ancaq belə olmadı. Misal üçün Qazaxıstan hakimiyyəti Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsini dəstəkləmir, əksinə həm Ukraynanın ərazi bütövlüyünə hörmət etdiyini, həm də Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları nəzərə aldığını vurğulayır.
Qazaxıstan Çinlə münasibətlərdə də diqqətli olmağa çalışır, bu ölkə ilə ticarət əlaqələrini qaydaya salmağa çalışır. Çünki Mərkəzi Asiya ölkələrinin, o cümlədən Qazaxıstanın Çindən istisadi zəmində asılılığı Pekinin bu ölkələrə qarşı təzyiqlərinin artmasına gətirib çıxarır. Bundan başqa Pekin Qazaxıstanın bir qrup uyğura sahibləndiyi üçün də Nursultana təzyiq etməyə çalışır.
Qazaxıstanın sabit inkişafı və müstəqil xarici siyasəti türk dövlətləri üçün vacibdir. Qazaxıstan türk dövlətləri, o cümlədən Türkiyə və Azərbaycanla əlaqələrin inkişafına və ortaq layihələrə əhəmiyyət verir. Kasım Jomart Tokayevin mayın 10-da Türkiyəyə ilk rəsmi rəsmi səfəri zamanı iki dövlət arasında 15 sənəd imzalandı. Qazaxıstanda Türkiyə ilə birgə pilotsuz uçuş aparatları istehsal ediləcək. Bu Türkiyənin Mərkəzi Asiyada hərbi texnika istehsal edəcək ilk mərkəzi olacaq. Birgə müəssisədə pilotsuz uçuş aparatlarının təmiri də həyata keçiriləcək. İki ölkə arasında ticarət həcminin 10 milyard dollara çatdıralacaq. Digər tərəfdən imzalanan sənədlərdə Bakı-Tbilisi Qars dəmir yolu ilə daşımaların həcminin 4 dəfə artacağa qedy edildi. Aktau limanının ticarət imkanları genişləndiriləcək. Bu Azərbaycan üçün də vacibdir. Rusiya Ukraynaya qarşı işğalçı müharibə apardığına görə Avropa dövlətləri Rusiya ilə dəmir yol əlaqəsində maraqlı deyillər. Buna görə də Çin öz məhsullarını Rusiyadan yan keçən dəmiryolu ilə Avropaya daşımağa başlayıb. Bu yol isə Qazaxıstan, Azərbaycan və Türkiyə üzərindən keçir. Bu yolun işlək olması üçün infrastukturun genişlənməsinə, vahid gömrük rusumunun tətbiqinə ehtiyac var.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Kasım Jomart Tokayevi Azərbaycana səfərə dəvət edib. Qazaxıstan prezidentinin bu ilin sonuna qədər Azərbaycana səfər edəcəyi planlaşdırılır. Bu səfər və imzalanacaq yeni sazişlər iki ölkə arasındakı əməkdaşlığı daha da gücləndirəcək.
Elhan Şahinoğlu
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi
