18-19 yıl önce tanışmıştım onunla. TTK’da çalışmanın güzelliği, hemen kütüphaneden aldım. 981 senesinde Afganistan’da, Belh’te yazılmış (Bugün arayın bakalım Belh’i bulabiliyor musunuz?). İlk cümleyi okuyunca afalladım:
“DÜNYA KENDİ ETRAFINDA DÖNEN BİR KÜREDİR.”

Ben Ortaçağ’da Doğu Avrupa kavimlerini ararken, dünyanın yuvarlak değil, bir küre, hem de küre-i müdevver olduğunu öğrenmiştim.

“Hudud’ül-Alem” adlı Farsça coğrafya kitabından bahsediyorum. Tumansky-Barthold-Minorsky üçlüsünün bize armağanı. Toprakları bol olsun! 1937’de Londra’da İngilizce yayınlanan eser, geçtiğimiz yıllar içinde değerli ağabeyimiz Mehmet Varis tarafından Türkçe de yayınlandı.

Galileo sadece dünya dönüyor demişti ondan yedi asır sonra. Ama adını bilmediğimiz yazar dünyayı iki kutup üzerinde dönen bir küre olarak tarif ediyor. Boylamları 360 tane olarak belirliyor, en büyük eylemi ekvator olarak tespit ediyor. Benim lise coğrafya kitabında okuduğumu aynen yazmış bin sene önce.

Bu nasıl oldu? Sanırım bu Arapların Orta Asya’dan çekilmesiyle oldu. Eğer kalsalardı, Abbasi rönesansına rağmen Orta Asya bu başarıyı yakalayamazdı. Ortaçağ müspet İslam biliminin yüzde 90 oranında Türkistanlıların elinde gelişmesi tesadüf olabilir mi? Kalan yüzde 10’dan Endülüs’ü çıkarınca, Ortadoğu’ya pek birşey kalmıyor. Cezeri gibi bir iki alim kalıyor. Arapların olduğu yerde bilim falan yok.

Bu Arab’ı ırk değil, bir zihniyet olarak alın. Moğol istilasından sonraki dönemde hiçbir siyasi varlığı olmayan Araplık, İslam dünyasının ‘manevi’ dirilişi bağlamında hem Türkistan’a, hem de Türkiye’ye yeniden girdi ve olan oldu. İşte, hala debeleniyoruz.

Türkler “Hudud’ül-Alem”in yazıldığı çağda Müslüman oldular. Daha önce üç asır beklediler. Araplar gittikten, kaybolduktan sonra İslam’a girdiler. Bu da ilginç değil mi?
Osman Karatay