“Türk Bayraklı R/V Oruç Reis, Ataman ve Cengiz Han isimli gemiler tarafından Türkiye Cumhuriyeti adına uluslararası hukuka uygun olarak Türk kıta sahanlığında sismik çalışmalar icra edilmektedir.” [1]
21 Temmuz 2020 tarihinde Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı (SEYHİDDA) Antalya Yayın İstasyonu tarafından enlem ve boylamı takribi olarak Rodos’un doğusu Kızılhisar (Meis/Kastellorizo) Adası açıklarına denk gelen bir mevkide Türk bandralı sismik araştırma gemileri için yapılan Navtex ilanı son yıllarda gerilimin giderek arttığı Doğu Akdeniz’de olayların farklı bir boyut kazanmasına sebep olmuştur. Türk ve Yunan taraflarının Doğu Akdeniz’deki karşılıklı restleşmelerinin Navtex ilanları üzerindeki bir tezahürü olarak da tanımlayabileceğimiz ve yaşanan gelişmelerle beraber literatürde kendisine “Navtex diplomasisi” olarak da yer edinen olaylar silsilesi sonucunda medyada görünürlüğü ve dolayısıyla toplumsal alanda bilinirliği artan “Navtex” ve “Navtex ilanı” gibi kavramlar her ne kadar siyasî bir anlam ihtiva ediyormuş gibi gözükse de aslında durum böyle değildir.
İngilizce “Navigational Telex” (seyir teleksi) [2] den gelen “Navtex”, gemilerin denizdeki güvenliklerini sağlamak ve olası kazaları önlemek için denizcilere çalışma sahaları, meteorolojik uyarılar, hava tahminleri ve seyir bilgilerinin enlem ve boylam olarak belli bir süre için paylaşıldığı tek taraflı bir haberleşme cihaz sistemidir. Daha basit bir deyişle Navtex, gemiler arası haberleşmeyi sağlayan uluslararası bir faks cihazı hükmündedir ve tüm deniz taşıtlarında bulunması zorunlu olmakla beraber seyir halindeyken mutlaka açık olması gerekmektedir.[3] Gerek denizdeki hava şartlarından gerekse geminin aksamında çalışan makinelerin yüksek sese sahip olabilme ihtimali ve yabancı dilde yayınlanan mesajların net bir şekilde anlaşılmasını sağlamak amacıyla Navtex cihazı üzerinden yapılan yayınların (Navtex ilanı) yazılı olması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca yapılan bu Navtex ilanları her bir deniz taşıtı için 4 saate bir 10 dakikadan fazla olmamak kaydıyla yapılabilmektedir.[4] Ek olarak yapılan bu Navtex ilanları sivil ya da askerî gemi fark etmeksizin tüm deniz taşıtları için bağlayıcı nitelikte olmakla beraber Navtex cihazları haricinde Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü’nün web sayfasında halka açık bir şekilde paylaşılarak denizcilerin seyir esnasındaki güvenlikleri sağlanmaktadır.
Uluslararası alanda gemilerin Navtex cihazı üzerinden ilan ettikleri seyir uyarılarının birbirine karışmasını önlemek ve dünya çapındaki koordinasyonun sağlanabilmesi amacıyla tüm denizler “Yeryüzü Seyir Uyarıları Servisi” (WWNWS/World Wide Navigational Warning Service) tarafından “seyir sahaları” olarak da tanımlayabileceğimiz “Navarea” (Navigational Areas) adı verilen 16 coğrafi deniz sahası dahilinde, her bir bölgenin bir tane “Navarea Koordinatörü” (Seyir Sahası Koordinatörü) olacak şekilde tasnif edilmiştir. Bu tasnife göre Türkiye Navarea Koordinatörü İspanya olan 3. Bölge dahilinde yer almaktadır.[5]
Yapılan Navtex ilanları ve seyir duyuruları Türkiye’de Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı (SEYHİDDA) tarafından İstanbul, Samsun, İzmir ve Antalya istasyonları üzerinden yayınlanmaktadır. Ayrıca bu dört istasyon 518 kHz’ye kadar Navtex ilanı yapabilmekteyken İstanbul istasyonunun frekans gücü 4209.5 kHz’ye kadar çıkabilmektedir. Başka bir deyişle, bu dört istasyon karasularda Türkçe, uluslararası sularda İngilizce olmak üzere 400 deniz mili uzaklığa kadar Navtex yayını yapabilmektedir.[6]
Ülkelerin Navtex sorumluluk sınırları münhasır ekonomik bölgeleriyle de paralellik göstermektedir. Cümleyi Türkiye özelinde izah etmek gerekirse Türkiye kendi karasuları ve münhasır ekonomik bölgelerinde seyir halinde bulunan tüm deniz taşıtlarının seyir güvenliğini belirlenen istasyonlardan yapılan Navtex yayınları aracılığıyla onları ikaz ederek sağlamakla yükümlüdür. Yani Türk karasularında ve münhasır ekonomik bölgelerinde Navtex yayını için sorumlu olan tek otorite Türkiye’dir.
Ancak Oruç Reis’in ve diğer tedarik ve taşıma gemilerimizin 2019 yılında Türkiye ve Libya arasında gerçekleşen ve iki ülke arasındaki deniz yetki alanlarını uluslararası hukuka uygun bir şekilde belirleyen mutabakata göre Türkiye’nin Münhasır Ekonomik Bölgesi sayılan bir koordinatta çalışmalarını yürütmek amacıyla Antalya istasyonu üzerinden yaptığı Navtex ilanı, Doğu Akdeniz’de uluslararası hukukun hakkaniyet ilkesine mugayir bir şekilde maksimalist amaçlar güden Yunanistan tarafından yayınlanan karşı Navtex ilanı ile birlikte illegal olarak tanımlanmıştır.[7] Oruç Reis’in seyir sahasını kendi deniz yetki alanı olarak tanımlayan Yunanistan’a göre yayınlanan Navtex ilanının Antalya istasyonundan değil Kandiye (Heraklion) istasyonundan yayınlanması gerektiğinden dolayı yapılan bu seyir teleksinin geçersiz olduğuna dair bir karşı Navtex yayınlamıştır. Ancak bu Türk makamlarının da ifade ettiği gibi denizde seyir halindeki gemilerin seyir emniyetini tehdit etmekten başka bir şey değildir. Ayrıca Türkiye’nin Rodos ve Kızılhisar (Meis/Kastellorizo) Adası arasındaki sismik araştırma faaliyetlerinin ardından Yunanistan ordusunun teyakkuza geçmesi ve Larnaka istasyonundan bir karşı Navtex daha yayınlaması üzerine Türkiye’ye ait Antalya istasyonundan;
“1. MA46-266/20 numaralı Navtex mesajı Türk Navtex servis sahasında yetkisiz istasyon tarafından yayınlanmıştır. Bölgede yayın yapmaya yetkili Antalya Navtex istasyonudur.
2. Antalya Türk radyo NR. FA10-0977/20 sayılı Navtex duyurusu hala geçerli ve yürürlüktedir. Denizcilerin emniyeti gözetilerek Antalya istasyonundan Navtex yayını yapılmaya devam edilecektir.
3. Ayrıca Larnaka radyo MA46-266/20 no.lu Navtex duyurusunda belirtilen “Kıbrıs” 1960 yılında kurulan devlet ile aynı değildir.
4. Bu nedenle, Türkiye, “Kıbrıs” isimlendirmesinin hiçbir ölçüde veya şekilde Güney Kıbrıs Rum Yönetimini tanıma veya Türkiye’nin 1960 yılındaki Garanti Anlaşması ile kuruluş anlaşmasından kaynaklanan hak ve yükümlülüklerine zarar vermesi anlamına gelmeyeceğini beyan eder.
5. Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin, Larnaka radyo MA46-266/20 no.lu Navtex duyurusu ile kanunsuz iddialarını meşrulaştırma çabaları geçersizdir ve Türkiye tarafından kabul edilmemiştir, edilmeyecektir.”[8]
şeklinde yayınlanan Navtex ilanları sonucunda Doğu Akdeniz’deki gerginliğin “Navtex savaşları” ya da daha yumuşak bir tabirle “Navtex diplomasisi” olarak tanımlanabilecek bir süreç geçirdiğini söylemek mümkündür.
Sonuç olarak genel itibariyle denizcilik terminolojisinde deniz taşıtlarının seyir güvenliklerinin sağlanabilmesi amacıyla denizcilere duyuru yapmak için kullanılan haberleşme cihazı olarak tanımlayabileceğimiz “Navtex”, Doğu Akdeniz bağlamı içerisinde siyasî bir anlam ihtiva etmeye başlayarak yükselen gerginlik ve diplomatik krizler neticesinde Türk dış politikası dahilinde bir araçsallaştırılmaya tabi olmuştur.
[1] T.C. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü, Navtex Yayın Listesi, http://www.kiyiemniyeti.gov.tr/turk_radyo_yayinlari?City=antalya&Date=22-07-2020&page=2&State=2 (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
[2] Teleks: Telsiz ve telem araçlarına uzaktan haber yazdırma düzeni
[3] The US Coast Guard, Navigation Center, https://www.navcen.uscg.gov/?pageName=NAVTEX (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
Yelken Okulu, Navtex Nedir?, https://yelkenokulu.com/denizde-guvenlik-bilgileri/navtexnedir/ (Erişim Tarihi: 13.09.2020)
[4] eGMDSS (Maritime Online Learning Tool), Navtex, https://www.egmdss.com/gmdss-courses/mod/page/view.php?id=1970&forceview=1 (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
[5] _______, Seyir Sahaları (Navareas), https://www.egmdss.com/gmdss-courses/mod/page/view.php?id=958 (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
[6] Türk Deniz Kuvvetleri Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı, Seyir Emniyeti, http://www.shodb.gov.tr/shodb_esas/index.php/tr/seyir-emniyeti/seyir-emniyeti-faaliyetleri (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
[7] Keep Talking Greece (Greek News in English), Greece and Cyprus Cancel Turkey’s Navtex with New Warnings to Seafarers, 22 Temmuz 2020, https://www.keeptalkinggreece.com/2020/07/22/navtex-greece-cyprus-turkey/ (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
[8] T.C. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü, Navtex Yayın Listesi, http://www.kiyiemniyeti.gov.tr/turk_radyo_yayinlari?City=antalya&Date=22-07-2020&page=2&State=2 (Erişim Tarihi: 12.09.2020)
Betül Özal
KAFKASSAM Stajyeri