Afrika’nın kuzeydoğusunda yarımadaya Afrika Boynuzu deniliyor. Afrika’nın doğusunun en uç noktasında yer alan Afrika Boynuzunun kapladığı alan, yaklaşık 2 milyon km². Eritre, Cibuti, Somali ve Etiyopya bu yarımada da bulunuyor ve yaklaşık 115 milyon insan yaşıyor. Afrika Boynuzu’nun en büyük sorunu sınır anlaşmazlıkları. Başta Etiyopya ile Eritre, Sudan ile Güney Sudan, Somali ile Etiyopya, Mısır ile Sudan olmak üzere Afrika Boynuzu’nda yer alan ülkelerde arasında bu sorunu yaşayamayan ülke yok. Sınır ihtilaflarının perde arkasında bölgeye yerleşmek isteyen küresel emperyalist odakların rekabetleri var. Çünkü Süveyş Kanalı-Kızıldeniz-Basra Körfezi hattında dünya petrol yollarına hâkimiyet açısından en stratejik nokta olarak belirtilen Etyopya, Somali, Eritre ve Cibuti’nin oluşturduğu Afrika Boynuzu, tüm güçlerin stratejik mücadelesine sahne olan bir bölge. Türkiye’nin bölgede etkinliğini artırmasından küresel kraliyetçiler rahatsız. Afrika boynuzu uluslararası çatışmanın merkez üssü olmaya aday. Bu coğrafyada çıkacak çatışma bütün bölgeyi etkileyebilecek potansiyelde. Türkiye’nin askeri ve iktisadi ilişkiler kurduğu Sudan, Etiyopya ve Somali bürokrasisindeki görevden almalar ve yeni atamalar, ülkenin rotasını belirliyor ve şekillendiriyor.(1)
Eritre eski Yunanca ve Kızıl Deniz anlamında. Kanuni Sultan Süleyman zamanında, Özdemir Paşa ve oğlu Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Türk kuvvetleri, Doğu Afrika’da Eritre, Cibuti, Somali, Sudan kıyıları ve Habeşistan’ın bir bölümünü Osmanlı topraklarına katmıştı. Böylece, Kuzey Afrika’dan sonra, Doğu Afrika toprakları ya doğrudan doğruya ilhak edilmiş ya da İstanbul’a tabiiyet yolu ile bağlanmış, bu bölge idari tasnifte Habeş Eyaleti olarak adlandırılmıştı. Kızıldeniz kıyısındaki Habeş Eyaleti; Afrika’daki Massawa, Hergigo, Sevakin ve günümüzde Eritre sınırlarına dahil iç bölgelerini, Zeila ve batı Somaliland bölgelerini de kapsıyordu. Eritre “sosyalist” bir ülke. Kıtadaki ABD askeri komutanlığı AFRICOM’la herhangi bir ilişkisi olmayan sadece iki devletten biri Eritre diğeri de Zimbabwe. Eritre’nin kararlı bağımsızlığı onu emperyalizmin hedef tahtasına oturttu denilebilir. Bu nedenle Eritre “Afrika’nın Kübası”dır ve ABD Eritre’ye karşı düşmanca tavırlar sergileyebiliyor.
Eritrelilerin yaklaşık yarısı semitik kökleri olan Tigrayan’dır, Etiyopya ve Eritre’de önemli bir etnik gruptur. Eritre devlet başkanı Isaias Afewerki’de bu etnik gruptandır. Bu etnik grup Etiyopya’nın dördüncü büyük etnik toplumu olup Addis Ababa’daki iktidar partisini yönetiyor. Özel sermayeli haber medyası olmayan tek Afrika ülkesi Eritre’dir. Devlet başkanı Isaias Afewerki’de bizdeki Aydınlıkçılar gibi Maocu bir çizgiden geliyor. Deyim yerindeyse Eritre’nin Doğu Perinçek’i. Eritre sözde Sosyalist bir ülke ama ne Rusya ne de Çin’in bu ülkede askeri varlığı yok. Eritre’de Sawara Dağında İsrail’e ait bir dinleme istasyonu ve Dahlak Adasında İsrail Deniz Kuvvetleri’ne ait limanlar mevcut. İsrail’in düşmanı İran’ında Eritre sınırları içerisinde başta Assab bölgesi olmak üzere ait askeri üsleri bulunuyor. Eritre İran için de stratejik açıdan bulunmaz bir nimet. Çünkü ülkesindeki üsler sayesinde İran’a Kızıldeniz’de hareket imkânı veriyor.(2)
Eritre’nin en büyük rakibi Etiyopya ile anlaşma masasına oturması ve ikili ilişkilerin yeniden başlaması kim ne derse desin Türk diplomasisinin başarısı. Türk Büyükelçiliği 1 Kasım 2013 tarihinde açıldı ve 1.11.2013-15.11.2016 arası Fırat Sunel bu görevdeydi. Şimdiki Büyükelçi Aykut Kumbaroğlu Türkiye Cumhuriyeti’nin Eritre Devleti nezdindeki ikinci Büyükelçisi olarak 30 Kasım 2016 günü Asmara’daydı. Tecrübeli bir diplomat. Daha önce 2012-2013’te Batı Afrika Genel Müdür Yardımcılığı ve Daire Başkanı, Asmara’ya atanmadan önce de 2013-2016 arası Doğu Afrika Genel Müdür Yardımcısıydı. Afrika boynuzunda Türkiye merkezli gelişmelerde, bilgi ve tecrübe birikimiyle onun imzası var. Eritre’ye ihracatımız, 2016’da 15,6 milyon ABD Doları, 2017 yılında ise 13,6 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. İthalatımız ise 2016’da 2,3 milyon ABD Doları olmuştur. 2017’de Eritre’den Türkiye’ye ithalat yapılmamıştır. Eritre’ye ihracatımızın başlıca ürünleri, elektrikli ev eşyaları, gıda maddeleri ve hazır giyimdir. Bir diğer önemli gelişmede 19 Ağustos 2014’te THY Asmara uçuşlarına başlamıştır. Halen doğrudan uçuşlar, haftada 4 sefer gerçekleştiriliyor.(3) Enerji sektöründeki çalışmaları ile farkındalık oluşturan, Enerji Ekonomisi Derneği Başkanı ve Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Gürkan Kumbaroğlu, Büyükelçinin akrabası.
Eritre ve Etiyopya arasındaki anlaşmazlıkların sonlandırılması öncesinde ilk adım yerel dilde “yeni çiçek” anlamındaki Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’dan geldi. Hatırlanırsa 27 Mart 2018’de Etiyopya’da Hailemariam Desalegn’in istifa etmesi sonrası boşalan başbakanlık görevini Oromolu lider Abiy Ahmed üstlenmişti. Oromolar (Gallalar) Etiyopya, Kenya ve Somali bölgelerinde yaşayan Etiyopya ve Afrika Boynuzu’nun en büyük etnik grubu. 2007 nüfus sayımına göre, Etiyopya nüfusunun yaklaşık %34.5’ini temsil ederken, diğerlerinin nüfusun yaklaşık %40’ını oluşturduğunu tahmin ediliyor. Oromo halkının %50’si İslam, %33’ü Etiyopya Ortodoksluğu ve Protestanlık, Etnik dine mensup. Oromoların en büyük rakipleri Tigre etnik grubu. 1991’den bu güne ülke idaresine nüfuz eden Tigre etnik grubuna yöneltilen eleştiri; yönetimden kaynaklanan idari gücü tekelleştirerek diğer grupları dışladığı ve bürokrasiden uzak tuttuğuna dairdi.
Abiy Ahmed, Oromo Halk Demokratik Örgütü’nün (OPDO) şu anki başkanı. Çocukluk soyadı olan Abiyot, ‘Devrim’ manasına geliyor. Bilgisayar mühendisi. Etiyopya Ulusal Savunma Kuvvetleri’nde, Yarbay rütbesiyle görev yaptı. Abiy, Etiyopya’da üst düzey politikalara nispeten yeni bir yüzdür. Babası Aba Fita Ahmed Ali Müslüman, annesi Tezeta Wolde Hristiyan. Etiyopya en büyük sorunu Protestan misyonerle yaşıyor. Etiyopya Ortodoksluğuna mensup Hristiyan halkı Proteston kiliselerine çekmek için ABD ve Avrupa’dan gelen 100 binden fazla misyoner faaliyette. Etiyopya’da 18 kurumu bulunan Christian Alliance for Orphan/CAFO (Yetimler için Hristiyan İttifakı) ülkede örgütlü en güçlü misyoner kuruluşlarından. Türkiye Etiyopya’da yeni başbakanı olumlu bulduğunu açıklamıştı.(4)
Türkiye’nin bölgedeki çalışmalarının benzerini Britanya hükümeti, Birleşik Arap Emirlikleri üzerinden yürütüyor. BAE; Eritre ile Kızıldeniz kıyısındaki Asab limanı ve havaalanını kullanmak için 30 yıllık anlaşma yapmıştı. Neden Assab? Cibuti sınırına yakın bir yerde ve Bâbülmendep kıyısında yer alan Assab Limanı kara yoluyla Adisababa ve Asmara’ya bağlı ve ülkenin en önemli ithalât ve ihracat kapısı niteliğinde. Ayrıca Assab’da petrokimya endüstrisi kuruluşları mevcut. BAE Assab’ı istiyor çünkü dünya petrol rezervlerinin yüzde 10’una sahip ve petrol ihracatında dünya yedincisi. Bu küçük İngiliz kolonisi boyuna posuna bakmadan Körfez’den başlayıp Kızıldeniz ve Akdeniz’e uzanan güzergâhtaki stratejik boğazlar, adalar ve ticaret yolları üzerinde limanlar, askeri üsler ve lojistik ikmal hatları kurarak iktisadi ve askeri olarak gücünü yaymaya, adeta bir “deniz imparatorluğu” kurmaya çalışıyor. Dolayısıyla bölgedeki yatırımlarını güvence altına almak için ivedilikle Eritre ve Etiyopya’nın birbirlerine yönelik güvenlik tehdidini ortadan kaldırmak istiyor. Bazı uzmanlar bu iki ülke arasındaki yakınlaşma sürecinin BAE etkisiyle olabileceğini göz ardı etmemek gerektiğini belirtse de Ankara’nın katkısı asla unutulmamalı.
Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, Eritre ile barışın yeniden tesis edilebilmesi ve iki ülke yakınlaşmasının ileriye taşınması için Asmara’ya tarihi bir ziyarette bulunmuştu. Bu temaslar gerçekten de tarihi bir öneme sahip. Çünkü Eritre’nin 1993’te Etiyopya’dan bağımsızlığını kazanması sonrasında iki ülke arasında sınır anlaşmazlıkları yüzünden 1998-2000 yıllarında yaşanan savaşta on binlerce kişi hayatını kaybetmişti. Etiyopya’nın 1998-2000 yılları arasında iki ülke arasındaki savaş sonrasında yapılan Cezayir Anlaşması’nı uygulamaya sokacağını duyurmasının ardından Eritre Devlet Başkanı Afwerki de Etiyopya’ya heyet göndereceğini açıklamıştı. Bu çerçevede geçen ay Eritreli üst düzey bir heyet, ilk kez Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’yı ziyaret etmişti. Yapılan görüşmeler sonrasında Başbakan Ahmed, Etiyopya Havayollarının yakın zamanda Eritre’nin liman şehri Massava’ya uçuşlara başlayacağını dile getirmiş, ayrıca, Eritre’nin başkenti Asmara’da Eritre Devlet Başkanı Isaias Afwerki ile yaptığı görüşme sonrasında iki ülkenin de büyükelçiliklerini karşılıklı yeniden açma karar aldıklarını söylemişti.(5)
Etiyopya ile Eritre’nin aralarındaki 20 yıllık çatışmalara son verdiklerini açıklaması sonrası Eritre Devlet Başkanı Isaias Afwerki tarihi Etiyopya ziyaretini başlattı. İki Afrika ülkesi Etiyopya ile Eritre arasında 1998’te sınır savaşının başlamasından beri ilk kez Etiyopya’ya giden Eritre Devlet Başkanı Isaias Afwerki’nin ziyareti 3 gün. Addis Ababa’daki Bole Havalimanı’na inen Eritre Devlet Başkanı Afwerki, Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed tarafından karşılandı. Daha önce de nisanda başbakan seçilmiş olan Abiy Ahmed, Eritre başkentini ziyaret etmiş ve iki ülke arasında savaş durumunun bittiğine dair bir pakt imzalanmıştı. Buna göre iki ülke arasında diplomatik ve ticari ilişkiler de yeniden tesis ediliyor.(6)
Bakınız:
1- http://kafkassam.com/somali-ornegi-afrika-boynuzuna-yerlesen-turk-ordusu-ve-mit-emperyalizmle-savasiyor.html
2- http://kafkassam.com/turkiye-eritre-iliskileri-ve-afrika-boynuzunda-devlerin-savasi.html/ 21 Ağustos 2017
3- http://asmara.be.mfa.gov.tr/Mission/Biography
4- http://kafkassam.com/bilali-habesinin-ulkesi-etiyopyanin-ilk-musluman-ve-istihbaratci-basbakani.html
5- http://www.dikgazete.com/dunya/etiyopya-ve-eritre-karsilikli-buyukelciliklerini-acacak-h358412.html
6- https://tr.sputniknews.com/afrika/201807141034283744-eritre-etiyopya-tarihiziyaret/
Ömür Çelikdönmez
Twitter:@oc32oc39