Son dönemlerde yeni bir tartışma konumuz var. Afganistan’da yaşayan ve Özbek dili konuşan topluluk kimlik olarak Türk mü yoksa Özbek mi? Bilindiği üzere Afganistanlı Özbekler genellikle kimlik olarak Türklüğü benimseyen ve kendilerini Türk olarak gören insanlardır. Hatta yerel kimliklerin oldukça geliştiği ve Türklüğün Anadolu’ya özgü bir kimlik olarak algılandığı Kazakistan, Kırgızistan gibi ülkelerin aksine Orta Asya’da kendilerini Türk olarak nitelendiren az sayıdaki topluluk arasında Afganistan’ın Özbekçe konuşan halkını sayabiliriz. Bu yaklaşım Afganistan Özbeklerini Afganistan’da yaşayan diğer Türk soylu topluluklar olan Türkmen, Kırgız, Kızılbaş, Aymak hatta Türklerle akraba olarak görülen Hazaralarla ilişkilerini, dayanışma duygularını güçlendirdiği gibi, Türkiye ve Türk dünyasındaki çeşitli ülkelerle de sağlıklı ilişkiler kurmalarını sağlamaktadır.
İşte bu olumlu hava Afganistan merkezi hükümetinin yeni politikasıyla tehlike altına girmiş durumda. Oldukça klasik bir yöntem olmakla birlikte kullanılmaktan vazgeçilmeyen bu siyaset halkları küçük etnik farklılıklara dayanarak bölmeyi ve onları zayıflatmayı amaçlıyor. Hatırlanacağı üzere Sovyetler Birliği de bir zamanlar aralarında önemsiz farklar bulunan topluluklardan apayrı uluslar oluşmasını sağlamayı başarmıştı. Şimdi Sovyet siyasetinin Türkistan’da makro düzeyde uyguladığı bu büyük siyasetin küçük bir taklidini Güney Türkistan da denilen Kuzey Afganistan’da tatbik edilmeye çalışıldığını görmekteyiz. Afganistan merkez hükümeti Türkler arasındaki dayanışma duygusunu zayıflatmak maksadı ile Özbeklerin Türkmenlerden veya diğer Türk soylu topluluklardan ayrı bir kimliğe sahip olduğunu ısrarla vurgulayan bir propaganda yürütüyor.
Bu propagandanın başarılı olması durumunda Afganistan Özbeklerini ne beklemektedir? Her şeyden önce Özbeklerle diğer kardeş topluluklar arasında güvensizlik oluşması, Afganistan Özbeklerinin tüm Türk dünyasına değil sadece Özbekistan’a yakın olan bir topluluk gibi algılanmasına yol açabilir. Afganistan Özbekleri bu siyaseti benimseyip “Özbeklik” davası peşinde koşmaları sonucunda Türkiye ve Türk dünyası ile ilişkileri zayıfladığı gibi Afganistan siyasetindeki ittifaklarını ve ağrılıklarını da kaybedeceklerdir. Afganistan Merkezi iktidarının planladığı da budur. Afganistan Özbekleri bu sebeple bir asır önce Sovyet Türkistan’ın da yaşanan olaylardan ders çıkarmalıdır.
Ahmad Jawid Türkoğlu