Abdurrahim Tufantoz: İRAN’IN SON YÜZYILI

1794 yılında İran’da iktidara gelen Türkmen Kaçar hanedanı
1925’te son buldu ve Pers kökenli Pehlevîler işbaşına geçti. İran coğrafyasında yaklaşık 1000 yıldır hüküm süren Türk hâkimiyeti İngilizler eliyle son bulduruldu. Rıza Şah Pehlevî tahta geçirilerek Pehlevîlerin hükümranlığı başladı.
1907 yılında Rusya ile İngiltere anlaşarak İran’ı hâkimiyet bölgelerine böldüler.
1941 yılında II. Dünya Savaşının en kızıştığı yıllarda İngiliz ve Sovyetler, Almanlara karşı korumak bahanesiyle İran’ı işgal etti. Rıza Şah azledilerek yerine oğlu Muhammed Rıza Pehlevî getirildi.
1946’da Sovyetler ülkeden çekilmesine rağmen İngilizler petrolü yönetmeye devam ettiler.
1964’te Muhammed Rıza Pehlevî Van’a gelip dönemin başbakanı Süleyman Demirel ile bir dizi antlaşma da yapmıştır. Hatta o zaman için Tatvan-Van arasında tren vagonlarının taşınması için Türkiye’ye bir feribot hediye edilmiştir. Şah Rıza’yı o zaman için görenlerle yaptığım konuşmalarda: “Tam bir şah gibi idi,” dediklerini duymuşumdur. Bu seyahat sırasında Şah Rıza, 2011 yılında yaşanan Van depreminde yıkılan Bayram Hoteli’nde konaklamıştır.
1974 yılında Hz. Ömer (634-644)’in hilafeti sırasında 641 yılında yıkılan Sâsânîlerden beri doğru dürüst bir devlet kuramamış olan Persler, İmparatorluklarının 2500. yıldönümünü kutlamıştır.
1979 yılında Fransa’nın yürüttüğü bir sürü çaba sonunda Şah ülkeyi terk etmek zorunda kaldı, böylece 54 yılda Pehlevî hanedanı sona erdi. Bu defa da devreye Fransa girdi. Ülkesinde koruduğu Humeyni’yi İran İslam Cumhuriyeti’nin başına geçirdi.
İran’daki bu gelişmeler üzerine bunu gururuna yediremeyen İngiltere Irak’ı öne sürdü ve 1980-1988 yılları arasında iki Müslüman devlet 8 yıl dişe diş bir savaşa girişti. Rivayetlere göre bu savaş sırasında 1 milyon insan öldü ve neticede ölen öldüğüyle kaldı.
Bu savaş sürerken ben Erzurum’da okuyordum. Rahmetli anam nereden duymuşsa köyde olduğum bir zamanda: “Oğlum sizin okulun oralarda harp varmış,” dedi. “Ana o harp Türkiye’de değil İran’da ve Irak ile oluyor. Bize de çok uzak,” dedim. Rahatladığını hissettim ve gayet sakin bir şekilde: “iyi o zaman,” dedi. Bir daha da bu konu hakkında herhangi bir şey sormadı.
1989’da Humeyni öldü. Hamaney dinî liderliğe getirilirken, Rafsancani Cumhurbaşkanı seçildi. İran İslâm Cumhuriyetinin birçok kademesinde de hatırı sayılır bir Türk nüfus vardır. Bugün İran topraklarındaki nüfusun en azından 45-50 milyonu Türk’tür. Rusya orada İngilizlerle birlik olup istediği oyunu oynadı. Türkler Sovyet ve İran Azerbaycan’ı olmak üzere ikiye bölündü. Kısaca özetlemeye çalıştığım gibi İran’ın son yüzyılında Pers hâkimiyeti pek görülmemektedir. Persler İngiltere, (Bolşevik ihtilaline kadar Rusya, daha sonra Sovyetler ve günümüzde Fransa güdümünde varlığını sürdürmeye çalışan bir millettir.
Ben Van’da görev yaparken en azından son 20 yılda ev satın almak veya kiralamak suretiyle Van’a bayağı bir İranlı nüfus yerleşmişti, muhtemelen bu sayı bugün için daha da artmıştır?
Yıllardır İran, İsrail’i düşman bellediğini İslâm âlemine ilan ediyor, Hatta “şöyle vururum, böyle vururum, diyerek Tahran’ı İsrail füzelerinin hedefi haline getirdi. Dün itibarıyla Amerika vatandaşlarının İran’ı terk etmelerini emretti (18.06.2025).

İKİ DİPNOT:
1-Fars ismi Araplar tarafından verilmiştir. Çünkü Arapçada “P” harfi olmadığından bu harfe benzetmeye çalışarak Fars demişlerdir.
2- Acem, bu tabir de Araplar tarafından kendi dilini bilmeyen bu milleti tanımlamak üzere kullanılmıştır. Bizde bunun en yaygın şekli, bir şey bilmeyen mânâsında Acemi olarak yaşamaktadır.
Abdurrahim Tufantoz