russtrat.ru-ն գրում է, որ այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ հեռախոսազրույցում ասել է, որ նախագահ Ջո Բայդենը ծանուցել է Կոնգրեսին, որ վարչակազմը երկարացնում է 907-րդ փոփոխության գործողության ժամկետի ավարտը, որը թույլ է տալիս ԱՄՆ-ին օգնություն տրամադրել Ադրբեջանին, ինչը սահմանափակված էր Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ ստեղծված իրավիճակի պատճառով, շատ հարցեր են առաջացել:
Առաջին. արդյո՞ք Ադրբեջանին պետք է ԱՄՆ-ի ռազմական օգնությունը հաղթական ղարաբաղյան պատերազմից հետո, որի արդյունքում նա վերականգնել է վերահսկողությունը նախկինում կորցրած տարածքների վրա: Եթե այո, ապա ինչու՞:
Երկրորդ հարցը. 2020 թվականի հոկտեմբերին, երբ ընթանում էր ղարաբաղյան պատերազմը, որպես ԱՄՆ-ի նախագահի թեկնածու, Բայդենը հայտարարել էր, որ «նախագահի վարչակազմը պետք է վերականգնի 907-րդ փոփոխության գործողությունը և պետք է լրիվ կատարի դրա պահանջները, որպեսի կասեցվի ռազմական տեխնիկայի հոսքը դեպի Ադրբեջան»: Նա նաև դատապարտել էր Ադրբեջանի կողմից Թուրքիայի մասնակցությունը այդ պատերազմին, ինչը ընդհանուր առմամբ այնպիսի զգացողություն էր առաջացրել, որ նա բացասաբար է գնահատում ձևավորված թուրք-ադրբեջանական ռազմաքաղաքական դաշինքը:
Այժմ Բայդենը, որը արդեն գտնվում է ԱՄՆ-ի նախագահի կարգավիճակում, Թուրքիային սպառնում է պատժամիջոցներով ռուսական S-400 համալիրներ ձեռք բերելու պատճառով, ինչպես նաև այն պատճառով, որ Լիբիայում, Սիրիայում, Արևելյան Միջերկրական ծովում և այլ տարածաշրջաններում Անկարայի վարած քաղաքականությունը «սպառնում է ԱՄՆ-ի ազգային շահերին»: Բայց հիմա նա բացում է առավել բարենպաստ ռեժիմ Ադրբեջանի հետ Թուրքիայի դաշնակից համագործակցության համար: Ի՞նչ է դա նշանակում:
Եվ վերջապես, հենց վերջերս Բայդենը հայտարարել է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին, ինչը բացասական արձագանք է առաջացրել ինչպես Թուրքիայում, այնպես էլ Ադրբեջանում: Սպիտակ տան կողմից ներկայացված նման էկվիլիբրիստիկ մոտեցումները ենթադրում են, որ Վաշինգտոնը պատրաստում է տարածաշրջանում գործողությունների նոր սցենար, որը, ըստ «The National Interest» ամերիկյան հրատարակության, «ուրվագծված է ռուսական ազդեցության նոր և ընդլայնված սահմաններում»: Խոսքն, իհարկե, հիմնականում վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների ներկայությանը: Եվ ոչ միայն: Ղարաբաղյան պատերազմից հետո, որում ԱՄՆ-ի ներկայությունը ոչ մի կերպ չի երևացել, սկսել են ձևավորվել Բաքվի կողմից դեպի Մոսկվա շեղվելու և եվրասիական նախագծերին մասնակցելու իրական նշաններ և նախադրյալներ: Թվում է, թե Վաշինգտոնը փորձում է կանխել դա սեղմելով զսպման և ճնշման հին աքցանը: Բայց արդյո՞ք դա բավարար կլինի Ադրբեջանին ԱՄՆ-ի շահերի գոտում պահելու համար, թե՞ նրանք ստիպված կլինեն փոխել իրենց նախկին մոտեցումները ԼՂՀ հակամարտության կարգավորման հարցում: Այս պահին դժվար թե Բաքուն այլ մոտեցում ցուցաբերի: Բայցի դա Բայդենը կոշտ քաղաքական փակուղի է մտնում ազդեցիկ հայկական սփյուռքի հետ, որն ակտիվ աջակցություն ունի Կոնգրեսում, չնայած Բլինկենը ասում է, որ «ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին չի խաթարի կամ չի խանգարի ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման շարունակական ջանքերին»:
Ժամանակին Ջոն Հոնկինսի համալսարանի զեկույցներից մեկում ասվում էր, որ «ԱՄՆ-ի օգնության սահմանափակումները նպատակ ունեն օգնելու Հայաստանին հաղթահարել Ադրբեջանի էմբարգոն, բայց դրանք բացասական ազդեցություն ունեցան սահմանափակելով ԱՄՆ-ի կարողությունը ազդելու Բաքվի քաղաքականության վրա»: Հիմա իրավիճակը փոխվել է: Որոշ փորձագետներ պնդում են, որ 907-րդ փոփոխությունն ամբողջությամբ չեղյալ հայտարարելու հնարավորության վերաբերյալ քննարկումներն իրականացվել են այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք»-ի կապակցությամբ, որի ուրվագծերը նախանշված են Ռուսաստան-Ադրբեջան-Հայաստան եռակողմ խաղաղ համաձայնագրում: Խոսքը վերաբերում է Հայաստանի տարածքով արևմտյան Ադրբեջանից Նախիջևան հաղորդակցության ստեղծմանը: Եվ այդ նախագծով նրանք սկսում են կապել Բայդենի շահերը տարածաշրջանում: Պատահական չէ, որ Ալիևը Բլինկենի հետ զրույցում շեշտել է «տարածաշրջանում հաղորդակցությունների բացման կարևորությունը երկարաժամկետ խաղաղության ապահովման» հարցում: Բայց Հայաստանում այդ հարցի շուրջ ակտիվ քննարկում է ընթանում. ապագա հաղորդակցության ուղիների համար առաջարկվում են տարբերակներ հաշվի առնելով Հայաստանի այլ մարզերի տնտեսական զարգացումը, և ոչ թե այն որպես տարանցիկ տարածք օգտագործելը: Այդ հարցը շատ քաղաքականացված է, եթե նկատի ունենանք Թուրքիայից Ադրբեջան անմիջական մուտքի հեռանկարը: Սա նաև նշանակում է, որ Իրանի հետ նոր միջուկային համաձայնագրի ստորագրումից հետո Թեհրանը կարող է հայտարարել իր շահերը տարածաշրջանում, որը զգուշանում է Անկարա-Բաքու տանդեմից և ձգտում է իրավիճակը վերափոխել իր օգտին: Օրակարգից չի հանվել նաև միջանցքների փոխանակման հարցը` Լաչինը Մեղրիի դիմաց: Դա այսպես կոչված, «Գոբլի պլանն» է, որով առաջարկվում էր հայ-իրանական սահմանին գտնվող նեղ գոտին փոխանակել Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապող Լաչինի միջանցքի հետ: Ճիշտ է, որոշ փորձագետներ ասում են, որ ԱՄՆ-ն իրականացնում է այսպես կոչված անգլո-սաքսոնական ծրագիրը, որն է Լեռնային Ղարաբաղի հատուկ կարգավիճակը կամ անկախությունը: Բայց մինչ օրս չկան հստակ հաշվարկներ և կանխատեսումներ, ինչպես նաև հստակություն չկա Անդրկովկասում աշխարհաքաղաքական նոր ինտրիգների ուրվագծում, որը նախատեսում է իրականացնել ԱՄՆ-ը երկարաժամկետ հեռանկարում:
Իրադարձությունները նոր են սկսել զարգանալ: 907-րդ փոփոխության գործողության ժամկետի երկարացումը, որը ԱՄՆ-ին թույլ է տալիս օգնություն տրամադրել Ադրբեջանին, կարող է միայն «մեծ սկիզբ»-ը լինել:
Կամո Խաչիկյանը
