Մինչ աշխարհը պատրաստվում է մուտք գործել 2025 թվական այն խնդիրներով, որոնց բախվել է նախկինում, խաղաղության հույս կա՞:
Ռուս-ուկրաինական պատերազմը, որը շարունակվեց 2022 թվականի փետրվարի 24-ին Ռուսաստանի հարձակմամբ՝ Սև ծովի հակառակ ափին, որոնք Թուրքիային ամենաշատը հուզող շրջաններն են, Վրաստանում խորացող քաղաքական ճգնաժամը՝ չնայած հոկտեմբերին կայացած խորհրդարանական ընտրություններին։ 26, նոյեմբերի 10-ի 44-օրյա պատերազմի ավարտը Թեև 2020 թվականին Ռուսաստան-Ադրբեջան-Հայաստան հրադադարի համաձայնագրից անցել է 50 ամիս, սակայն Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հրադադարի պայմանագիրը դեռ չի ստորագրվել։ «Խաղաղության պայմանագիրը» և Հայաստանի քայլերը՝ Ռուսաստանից հնարավորինս հեռու մնալու համար…
Ճիշտ այնպես, ինչպես հորեղբայր Մուհամմեդ Հասանը, ով 130-ամյա «Դանաբաշ գյուղի հեքիաթներ» վեպում իր էշը տվել է քեթհուդային, կանգնում է ադրբեջանական վեպի բնօրրանում, ամեն երեկո դուրս է գալիս գյուղի ծայրը և հույսով սպասում: իր էշի վերադարձի համար աշխարհը սպասում է, որ Դոնալդ Թրամփը հունվարի 20-ին կրկին կվերադառնա Սպիտակ տուն:…
Մինչ այս սպասումը շարունակվում է, Անկախ Թուրքիայի կողմից տրված հարցերին ուկրաինա-ռուսական ճակատում և Հարավային Կովկասում զարգացումների վերաբերյալ պատասխանել են Անկարայի Kafkassam ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի նախագահը և Մակեդոնիայի Վիզյոն միջազգային թուրքական համալսարանի պրոռեկտորը։ Պրոֆ. Դոկտ. Հասան Օքթայը պատասխանել է.
Պրոֆ. Դոկտ. Հասան Օքթայը Independent թուրքերենի համար պատասխանել է Մայիս Ալիզադեի հարցերին
Մինչ բոլոր հայացքներն ուղղված են հունվարի 20-ին Ուկրաինա-Ռուսաստան պատերազմում Թրամփի հանձնման արարողությանը, Վլադիմիր Պուտինն ինքը ասում է. «Ես կարող եմ հանդիպել ընտրված ուկրաինացի ադմինիստրատորների հետ»։ Հնարավո՞ր է, որ սա ընկալվի որպես չափավոր ուղերձ։
Ավելի քան 1000 օր տևած ռուս-ուկրաինական ճգնաժամը գերազանցել է ճգնաժամի չափերը և վերածվել միջազգային խոշոր խնդրի։ Մինչ ԵՄ-ն ու Բայդենի Ամերիկան, հատկապես Ֆրանսիան, Ուկրաինայի կողմն են, հակառակ կողմը Ռուսաստանն է, Չինաստանը, Իրանը և Հյուսիսային Կորեան։
Ուկրաինայի առաջնորդ Զելենսկին տեսավ, որ ԱՄՆ ընտրություններից առաջ քիչ տարբերակներ ունի, և պնդում էին, որ Պուտինը մասնակցություն է ունեցել Թրամփի առաջին ընտրություններում։ Հաշվի առնելով այս իրավիճակը և իրավիճակը, որը կստեղծվեր Թրամփի վերընտրվելու դեպքում, նա պատերազմը տեղափոխեց ռուսական տարածք։
Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Թրամփը և՛ մեղադրեց Զելենսկիին, և՛ հայտարարեց, որ կավարտի այս պատերազմը, եթե ընտրվի։ Ուկրաինական ճգնաժամն էլ ավելի կխորանա, քանի դեռ Թրամփը երդում չի տվել և պաշտոնը ստանձնել հունվարի 20-ին։
Պուտինի՝ «Եթե Զելենսկին հեռանա և նրան փոխարինի մեկ այլ ընտրված առաջնորդ, ես կարող եմ հանդիպել նրա հետ» հայտարարությունը, որն արվել է Թրամփի ձեռքն ուժեղացնելու նպատակով, ենթադրում է, որ հնարավոր չէ խաղաղ բանակցություններ վարել Ուկրաինայի ներկայիս ղեկավարի հետ, սակայն սա. Պատերազմը կարող է դադարեցվել նոր առաջնորդի հետ բանակցություններով, և այդպիսով նա ուղերձ է տալիս Թրամփին.
Իրականում, ժամանակ առ ժամանակ Զելենսկին նաև արտահայտում է, որ հետպուտինյան համաշխարհային խաղաղությունը կարող է ավելի հեշտությամբ հաստատվել։ Թրամփի համար պատկերացում կարող է տալ այն փաստը, որ Սիրիայում Պուտինի աջակցությամբ Ասադը կորցրեց իր իշխանությունը և փախավ Մոսկվա, իսկ Զելենսկին, որին Պուտինը փորձում էր տապալել, դեռևս պաշտոնավարում է։
Ուկրաինական ճգնաժամը դուրս է եկել ճգնաժամ լինելուց, որը կավարտվի ընտրությունների արդյունքում Զելենսկու տապալմամբ, և քանի որ յուրաքանչյուր ուկրաինացի Պուտինին չափազանց վտանգավոր է համարում աշխարհի համար, ի դեմս նրա ատելություն կա ռուսների նկատմամբ։
Ուստի Պուտինի հայտարարությունը, թե ինքը կարող է հանդիպել նոր առաջնորդի հետ, ով կգա Ուկրաինա ընտրություններից հետո, կարծես թե արձագանք չի գտնում։
Երբ նայում ենք Հարավային Կովկասին, տեսնում ենք, որ Վրաստանը փորձում է էապես խաթարել իր հարաբերություններն Արևմուտքի հետ։ Թեև նախագահ Զուրաբիշվիլին ասել է, որ դեկտեմբերի 29-ին հանձնման արարողություն չի անցկացնի և տնից դուրս չի գա, վարչապետ Կոբահիձեն հայտարարում է, որ հետաքննություն է սկսվելու։ Ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք։
Ուկրաինան և Վրաստանը, որպես նախկին խորհրդային հանրապետություններ, երկու կարևոր աշխարհագրություններ են, որոնք դիմադրում են Ռուսաստանին: Վերջին ընտրություններում ընդդիմությունը դուրս եկավ փողոց՝ պնդելով, թե իբր ռուսամետ իշխանությունը կրկին պահպանեց իր իշխանությունը ընտրակեղծիքների միջոցով։
Չնայած առանց առաջնորդի ցուցարարների ամբոխը լուրջ անհանգստություն է պատճառում կառավարությանը այս ցույցերի միջոցով, նախագահ Զուրավիշվիլին այս փողոցային շարժման առաջնորդն է։ Արևմտամետ և ռուսամետ խմբերի միջև մրցակցություն թվացող ցույցերով ընդդիմությունը հոգեբանորեն հոգեբանական ճնշման տակ է դրել նորաստեղծ իշխանությանը՝ պահանջելով արտահերթ ընտրություններ։
ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները դադարեցնելու փորձերը վրաց ժողովրդին դրդեցին ավելի կտրուկ ընդդիմանալ կառավարությանը։ Ռուսաստանի իրավիճակը Հարավային Կովկասում օրեցօր ավելի է ծանրանում. Զուրավիշվիլիի՝ որպես կնոջ դիմադրությունը և Շահակաշվիլիից հետո նրան ձերբակալելու փաստը կմոբիլիզացնի վրաց ժողովրդին՝ իշխանությունը տապալելու համար, իսկ Վրաստանում Ռուսաստանի կողմնակիցները կարող են սկսել կոշտ միջոցներ ձեռնարկել իշխանությունը պահպանելու համար։ Դժվար ժամանակներ են սպասվում Ռուսաստանին, որը չի ցանկանում բախվել Վրաստանում ուկրաինական հրապարակային շարժման նման գործընթացի հետ։
Ադրբեջանը որոշ ժամանակ անց որոշել է զենք գնել Ռուսաստանից։ Սակայն ռուսական տնտեսությունը շատ ծանր պատժամիջոցների տակ է։ Ադրբեջանը դա անում է հանուն քաղաքականությա՞ն, թե՞ Ռուսաստանին նյութական ու բարոյական աջակցելու նպատակով։
Մինչ ԽՍՀՄ-ը լուծարվեց 1991-ի վերջին, ռուսները փորձում են անել ամեն ինչ՝ տարածաշրջանը իրենց վերահսկողության տակ պահելու համար՝ շարունակելով Հարավային Կովկասի քաղաքականությունը, որը սկսել են ցարական ժամանակաշրջանում և շարունակվել խորհրդային ժամանակաշրջանում։ Վրաստանը շուտով կազատվի Ռուսաստանի գերությունից.
Եթե Ռուսաստանը կորցնում է Հայաստանն ու Վրաստանը Արևմուտքից, ապա նա փորձում է նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկել Արևմուտքի դեմ՝ ուժեղացնելով Ռուսաստան-Իրան գիծը Ադրբեջանի տարածքով։ Այդ իսկ պատճառով, թեև նոյեմբերի 10-ի հրադադարի համաձայնագրից անցել է 4 տարի, սակայն կանխվում է մշտական խաղաղության ստորագրումը։
Եթե ադրբեջանա-ռուսական հարաբերություններն այս գործընթացում մանրակրկիտ ուսումնասիրվեն, դա պարզ է դառնում։ Ադրբեջանն օրակարգ բերեց այս որոշումը՝ ոչ թե ուժեղացնելու իր ռազմական գույքը՝ գնելով ռուսական զենք, որը փորձվեց ու ձախողվեց Ուկրաինայում, և որով նույնիսկ Հայաստանը չկարողացավ հաջողության հասնել Ադրբեջանի դեմ 44-օրյա պատերազմում, այլ քաղաքական ուղերձներ հղելու համար. Ռուսաստան.
Ադրբեջանի հարաբերությունները Եվրոպայի հետ գտնվում են ծայրահեղ փխրուն հողի վրա, և Ալիևը փորձում է հավասարակշռություն ստեղծել՝ դաշինք կնքելով Ռուսաստանի հետ։ Որպես երկիր, որը տուժել է 1991 թվականին ԽՍՀՄ-ի փլուզման ժամանակ, Ադրբեջանը չի ցանկանում վճարել 2024 թվականի դեկտեմբերին հետխորհրդային Բաասի ռեժիմի փլուզման ծանր գինը։
Ռուսական մամուլին տված իր հայտարարության մեջ Ալիևը բացահայտորեն աջակցում և մեսիջ է տալիս Ռուսաստանին՝ հայտարարելով, որ իր երկրում որևէ այլ երկրի ռազմակայան չկա և իրեն պետք չէ։
Ալիևը վկայակոչում է Շուշայի հռչակագիրը, որպեսզի Թուրքիան չառարկի այս հայտարարությանը, սակայն որևէ հղում չկա Ռուսաստանի հետ ստորագրված Մոսկվայի հռչակագրին, որը ստորագրվել է այս հռչակագրի ուժի մեջ մտնելուց 12 օր անց։
Պնդվում է, որ մոսկովյան հռչակագիրը չի հաստատվել Ադրբեջանի խորհրդարանի կողմից, թեև Թուրքիայի կողմից բազմաթիվ առարկություններ են եղել։ Ռուսաստանն անում է բոլոր քայլերը՝ Ադրբեջանին իր վերահսկողության տակ պահելու համար.
Չնայած բոլոր ճնշումներին ու սպառնալիքներին՝ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը շարունակում է օրեցօր թուլացնել իր երկրի հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ՝ չշեղվելով իր ճանապարհից։ Որո՞նք են ձեր մեկնաբանությունները և կանխատեսումները:
Ուկրաինական ճգնաժամը և Վրաստանում ցույցերը, Փաշինյանի իշխանության շարունակությունը Հայաստանում ընտրություններում հաղթելով, չնայած Ռուսաստանին, որպես պատերազմում պարտված վարչապետ, օրեցօր բեկումնային կետի հասցրին Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունները։
Ռուսաստանը սահմանեց Հայաստան-Վրաստան գիծը ընդդեմ Թուրքիայի, հետևաբար և Արևմուտքի։ Եթե կորցնի այս երկու պետությունները, ուզում է մնալ Հարավային Կովկասում՝ պահելով Ադրբեջանը։ Դրա համար էլ տարբեր պատրվակներով փորձում են ձգձգել և թույլ չտալ Հայաստան-Թուրքիա խաղաղությունն Ադրբեջանի միջոցով։
Բացի այն, որ Ասադը ստիպված է փախչել Սիրիայում, ուկրաինական և հայաստանյան ճգնաժամերը Ռուսաստանին մղում են դեպի շատ ռիսկային տարածքներ: Հետպուտինյան Ռուսաստանն ավելի ագրեսիվ քաղաքականություն է վարում Կովկասում՝ մտավախություն ունենալով, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզման նման արդյունքի կբախվի։
Հայաստանի և Վրաստանի պոկվելը Ռուսաստանից և ավելի անկախ ու արևմտյան կողմնորոշված քաղաքականություն վարելը մեծացրեց Ռուսաստանի ճնշումն Ադրբեջանի վրա։ Հարավային Կովկասը կարծես թե հետաքրքիր զարգացումների թատերաբեմ է։
Թուրքիան պետք է շտապ հաստատի Եռակողմ խաղաղությունը և ապահովի, որ խաղաղությունը գա Կովկասում։ Թուրքիա-Հայաստան-Ադրբեջան եռակողմ խաղաղությունն օրեցօր ավելի ու ավելի է կարևորվու
