Ülkemizde 1945 yılından 1972 yılına kadar aralıklarla, 1972’den 2016 yılına kadar da aralıksız uygulanan yaz saati uygulaması, Mart ayının son haftası ile Ekim ayının son haftası arasında saatlerin 1 saat ileri alınmasıdır. Teknik olarak, normalde 30° Doğu boylamının yerel saatini kullanırken yaz aylarında 45° Doğu boylamının yerel saatini kullanmak olarak da adlandırılabilir. 07.09.2016 tarihli bir kararnameyle yıl içindeki saat değişikliğinden vazgeçilip yaz saati sürekli hale getirilmiştir. Bu uygulamaya neden olarak da, mesai saatlerinin günün aydınlık olduğu saatlere uygun hale getirilmesine yönelik bir tedbir olduğu, böylece enerji tasarrufu sağlanacağı öne sürülmektedir. Ülkemizde ileri saat uygulamasının enerji tasarrufu sağladığına ilişkin veriler tam olarak belirgin değildir. Basın yoluyla ifade edilen tasarruf verilerinin kaynağı ve ölçme araçları ile ilgili bilgilere ulaşmaksa oldukça güç. Diğer yandan bu uygulama ile uzun süredir siyasi, ticari ve sosyal ilişkilerimizin yoğun olduğu Avrupa ülkeleriyle aramızdaki saat uyumunda zorluklar oluştu. Bu yazımda ülkemizin geçmişte uyguladığı ve halen uygulamakta olduğu saat dilimleri ile ilgili bazı teknik bilgiler vermek istedim. Bilgilerden yola çıkarak hangi saat diliminin ülkemiz için daha uygun olduğuna birlikte karar verelim istiyorum.
Dünya 24 saat dilimine bölünmüş olup, başlangıç saati Londra yakınlarındaki Greenwich kasabasından geçen 0° meridyeninin çevresinde 15° açısal büyüklükteki alandır. Diğer bir ifadeyle 7° 30´ Batı Meridyeni ile 7°30´ doğu meridyeni arasında kalan bölge başlangıç saatini kullanır. Dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesi ile başlangıç saatinin doğusunda kalan saat dilimleri 15° lik açısal büyüklükle 1’er saat ileriye giderken başlangıç saatinin batısındaki her 15° lik boylam 1’er saat geriye gider. Doğudaki saat dilimleri (+) değerle, batıdaki saat dilimleri de (-) değerle gösterilir. ( 23. Saat dilimi -1 olarak da ifade edilir)
Dünyanın 24 saat dilimine 15°’lik açılarla bölünmesi kendi ekseni etrafındaki 360° lik dönüşünü 24 saatte tamamlamasındandır. Dünya her bir 15°lik açıyı 1 saatte döner.
Türkiye 26° ile 45° Doğu boylamları arasında yer alan bir ülkedir. Bu durumda Türkiye’nin (+2) ve (+3) saat dilimlerinde arazisi bulunmaktadır. 19° lik boylamın 11°30´ lık bölümü 2. Saat diliminde yer alırken 7°30´ lık bölümü 3. Saat dilimindedir. Ulusal saat olarak adlandırdığımız saat uygulaması ile ülke içinde tek saat kullanılmakta olup, 697 Sayılı ve 02.01.1926 Tarihli Günün Yirmi Dört Saate Taksimine Dair Kanunla Greenwich’e göre otuzuncu derecede bulunan Boylam Dairesi bütün Türkiye Cumhuriyeti saatleri için esas alınmış, ayrıca başlangıç ve bitiş tarihleri belirtilmek ve bir saati aşmamak şartıyla yaz saati uygulamaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
Güneşlenme süresi olarak da adlandırılan gündüz süresi boylama değil,enleme bağlıdır. Türkiye üzerinden 6 enlem dairesi geçmekte olduğundan gündüz süresinde en kuzey ile en güney arasındaki fark maksimum 35 dakikadır. ( 21 Haziran tarihinde Hatay ile Sinop illeri arasındaki fark esas alınmıştır.) Yaz saati uygulamasının geçerli olduğu Mart- Ekim ayları arası güneşlenme süresi 12 saat 30 dakika ile 15 saat 10 dakika arasında değişiklik gösterir. ( 26 Mart : 12 Saat 30 Dakika, 21 Haziran 15 Saat 10 Dakika)
Yaz saati uygulaması adından da anlaşılacağı gibi yaz aylarında gerçekleştirilmektedir. Yüksek enlemlerde (45° ve üzeri) yaz aylarında gün süresinin uzun olması nedeniyle + 1 saat uygulaması sabah ve akşam düzenini korumaya yöneliktir. Örneğin Londra’da 21 Haziran tarihinde güneşin doğuşu 03.43, batışı ise 20.22 dir. Güneşlenme süresinin oldukça uzun olmasının sosyal hayatı olumsuz etkilememesi için ileri saat uygulaması anlaşılabilir bir durumdur. Ancak alçak ve orta enlemlerde (0° – 45° arası) yaz aylarında güneşlenme süresi yüksek farklar oluşturmadığı için uygulama zorunluluğu yoktur. Nitekim dünyadaki genel uygulama kış saatini devam ettirme yönündedir.Yaz aylarında ileri saat uygulaması gerçekleştiren ülkelerin çoğunluğu Avrupa ve Kuzey Amerika gibi yüksek enlem ülkeleridir. Alçak ve orta enlemlerde yer aldığı halde uygulayan ülkeler de vardır. (Örn: Brezilya) Bu ülkelerin uygulaması, ticari ve siyasi ilişkisi yoğun ülkelerle birlikte hareket etme çabasından kaynaklanmaktadır.
Yukarıda ifade etmeye çalıştığım nedenlerle bulunduğu enlemler itibarıyla Türkiye’nin yaz saati uygulaması yapması çok da gerekli değildir. Ayrıca topraklarının 2/3’ ü ile nüfusunun 4/5’i 2. Saat diliminde olan Türkiye’nin 3. Saat dilimini kullanması, ancak siyasi ve ticari ilişkileri yüksek olan ülkelerle uyumlu olmaya yönelik olabilir. Enerji tasarrufu ile ileri saat uygulaması arasında bir ilişki yoktur. Zamanı 1 saat ileri alarak güneşlenme süresini uzatamazsınız.
24.10.2017
Selvet ALTUĞ
