Soğuk Savaş dönemiyle birlikte çeşitli ülkeler maliyeti yüksek ve kazanamama riskleri bulunan savaşlardan kaçınmaya başlamıştır. Bunun yerine asimetrik savaş unsurlarından terör örgütlerinin desteklenmesi, gizli servislerin örtülü faaliyetleri, gayrinizamî saldırılar gibi araçlar devreye girmiştir. İlerleyen dönemlerde ise asimetrik savaş evirilmiş, Vekâlet Savaşları (Proxy war) ismiyle yeni bir strateji olarak ortaya çıkmıştır.

Vekâlet Savaşlarında küresel ya da bölgesel güçler, çıkarları doğrultusunda kendi silahlı güçlerinden ziyade müttefiklerinin, etki altında aldıkları ülkelerin ve karşı ülkedeki çeşitli silahlı muhalif grupları kullanmaktadır. Bu kavramda en iyi örneklerden biri olarak Kore Savaşı karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca bu gün Ortadoğu’da ABD ile Rusya arasında bir vekâlet savaşı da yaşandığı aşikârdır. Tarihsel süreçte ülkelerin birbirine saldırma taktikleri nasıl Vekâlet Savaşlarını yaratmışsa Ortadoğu’da izlenen politikalar da “ulus devlet” kavramından öte yeni bir devlet anlayışının oluşmasına neden olmaktadır. Vekâlet Savaşlarında oldu gibi bir devlet nasıl çeşitli grupları kullanıyorsa aynı biçimde küresel veya bölgesel güçler çıkarları için “Vekâlet Devlet” olarak tanımlayabileceğimiz yeni devletlerin kurulmasını desteklemektedir.

Vekâlet Devlet ve Görevi

Eski dönemlerde emperyalist politikalar izleyen güçler, sömürdükleri bölgeden çekildiklerinde arkalarında sorunlu ve yine kendilerine bağımlı yönetimler bırakmaktaydı. Ancak bu politikanın 21. yüzyıl siyasetinde kontrol altına alınması zor ve siyasi dengelerin çok kısa zamanda çok kolay bir şekilde değişen bölgelerde uygulanamaması sömürgeci küresel ve bölgesel ülkeleri yeni bir strateji geliştirmeye itmiştir. Bu süreçte sorunlu bölgenin hem değerli kaynaklara hem de jeopolitik açıdan hayati önem sahip bölgesinde yeni bir devlet kurulması desteklenmektedir.

Verilen destekle birlikte kurulan Vekâlet Devlet, desteğin devamı ve çıkarları çerçevesinde eklemlendiği ülkenin amaçlarına hizmet etmek gibi bir gayesi olacaktır. Immanuel Wallerstein’in Modern Dünya Sistemleri Teorisinde belirttiği gibi kurucu ülke merkez konumundayken kurulan ülke ise çevre/yarı-çevre konumunda olacaktır. Çevre/yarı-çevre ülke, merkezin çıkarları doğrultusunda hareket etme, bulunduğu bölgede merkezin doğrultusunda gerginlik yaratma ya da çatışmaya girme, ülkenin yeraltı ve yer üstü kaynaklarını merkezin kullanımına sunma, merkezin müttefik olarak kabul ettiği ülkelerle iyi ilişkiler geliştirme ve merkez ülkenin düşmanlarına/rakiplerine karşı cephe alma gibi misyonlar yüklenebilir. Wallerstein’in teorisi genel olarak merkez-çevre-yarı çevre ilişkisinin ekonomik boyutunu ele alırken Vekâlet Devlet kapsamında merkez-çevre-yarı çevre ilişkilerinde güvenlik politikaları ön plana çıkacaktır.

Devlet kurulması planlanan coğrafyadaki halk ise siyasi yönetimin ve toprak parçasının kendisine ait olduğunu düşünerek devletin istikbali için merkez ülkeye eklemlenmeyi zaruri bir gereklilik olarak görecektir. Ayrıca merkez devletin iç siyasete çeşitli uzantılarıyla müdahalesi sayesinde düşünceleri şekillenen halk bağımsız bir devlet olduklarını düşünmekle beraber hegemonyasını kabul ettikleri gücün çıkarları için savaşmayı ve ölmeyi göze alabilecektir.

Vekâlet Devlet: Kürdistan

Yukarıdaki tanıma en uygun örnek olmaya aday ise Irak’ın kuzeyinde bulunan ve belirli bir süredir bağımsızlık isteklerini dile getiren Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’dir. Mesud Barzani’nin öncülüğünde 25 Eylül tarihinde yapılması planlanan referandum ile sözde Kürdistan kurulsa bile tam manasıyla devlet olma özelliği tartışmalıdır. Çünkü modern anlamda bir devletin oluşabilmesi için belirli bir toprak parçasına, bu toprak parçası üzerinde yaşayan vatandaşlara ve bağımsız karar alabilme yeteneğine sahip olması gerekmektedir. Kurulması planlanan sözde Kürdistan ilk iki maddeyi sağlasa da daha kurulduğu ilk günden itibaren AB ve ABD’nin egemenliğinde bulunacak olan bir devletin bağımsızlığı tartışmalı olacaktır. Özellikle bağımsız bir devlet kurulduğunu düşünen bölge halkı aslında kuruluş anından itibaren bağımlı bir devlet olduklarının farkında olamayacaktır. Bu Vekâlet Savaşlarında olduğu gibi Vekâlet Devletlerinde de piyonların dikkatinden kaçacaktır. Özellikle Türklerin, Perslerin ve Arapların kendilerine karşı söylemlerinden rahatsızlık duyan yöneticiler, AB ve ABD’ye tam manasıyla eklemlenecektir.

Ortadoğu’da bir Kürdistan’ın kurulmasıyla İsrail’in güvenliği garanti altına alınacak, bölge ülkeleri için yeni bir güvenlik sorunu yaratılacak, Rusya’nın bölgedeki etkisi kırılacak, bölgedeki petrol ve su kaynakları Batı’ya göbek bağıyla bağlı bir devletin egemenliğine geçecek, 1923’ten beri planlanan Ortadoğu politikası hayata geçecek ve bölge yeniden dizayn edebilecektir. Aslında tarihsel olarak bakıldığında ayrılıkçı Kürtler, Vekâlet Devlet kurulması için gerekli özellikleri taşıyan en önemli etnik unsurlardan biridir. 1920’li yıllarda İngilizlerin, 1945’li yıllarda Sovyetlerin, 1990’lardan beridir ise AB ve ABD’nin desteğiyle sürekli bir devlet kurma arayışında olmuşlardır.

Sonuç

25 Eylül tarihinde yapılması planlanan referandum ile şayet ki bir devletin kurulması gerçekleşirse bu durum dünya siyasi tarihinde yeni bir süreci de beraberinde getirecek ve güçsüz ülkelere karşı “Vekâlet Devlet” politikası izlenirken güçlü devletler daha saldırgan/stratejik/korumacı politikalar izleyecektir. Ayrıca kurulması planlanan Vekâlet Devlet’e karşı bölgesel ülkeler arasında bir yakınlaşmanın olması da kuvvetle muhtemeldir. Örneğin kurulması planlanan devletin bölgede yaratacağı güvensizlik ortamı uzun zamandan beridir sorunlu olan Türkiye, İran ve Irak’ın yanı sıra Suriye’nin de bulunduğu grup arasındaki ilişkilerin tekrardan canlanmasına imkan sağlayabilir.

Emrah KAYA

Süleyman Demirel Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ABD Doktora Öğrencisi

Amerika Araştırmaları ve Terör Uzmanı/ Kafkassam