Daha evvel Venezuela’da başarısız bir darbeye önderlik etmiş eski bir paraşütçü albay olan Hugo Chavez, 1999’da iktidara geldiğinde kendi bölgesinde domino etkisi yaratacağı öngörülememişti. 14 Latin Amerika ülkesinde sol partilerin iktidara taşınmasına önayak oldu. Chavez, OPEC’in fiyat kontrol stratejisinin lideri oldu, Brezilya ve Arjantin hükümetleri ile bir ittifak oluşturarak, Bolivya ve Ekvador hükümetlerini de destekleyerek, ABD’nin Latin Amerika ülkelerini kendine tabi kılma politikası olan (FTAA)’ya meydan okudu. Brezilya ve Arjantin hükümetleri ile ittifak kurarak, Bolivya ve Ekvador hükümetlerini de destekleyerek ALBA’yı (Latin Amerika İçin Bolivarcı İttifak) kurdu. Chavistalar ülkeyi petrol gelirine ve uluslararası ekonomik döngülere daha az bağımlı kılmaya çalışmak yerine, petrol geliri dağılımını, ticari ve finansal Chavista ticaret sektörünün kurulmasının odak noktası yaptı.

Bu girişimleri Hugo Chavez’i Amerikan emperyalizminin hedef tahtasına oturtmakta gecikmedi. 1999-2013 döneminde Devlet Başkanlığı yürüten Hugo Chavez’in ölümünden sonra 2013’te düzenlenen Devlet Başkanlığı seçimlerini Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi (PSUV) lideri Nicolas Maduro kazandı. Ülkenin 2013’te petrol gelirlerinin düşmeye başladı. İhracat gelirinin % 95’i, bütçe gelirinin % 60’ı ve GSMH’nın % 12’si petrolden gelen Venezuela için ekonomik daralma yıkıcıydı. Bununla birlikte, BM’nin Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu’na (ECLAC) göre, 2015 yılına kadar olan ham petrol ihracatı gelirleri % 40 oranında düştü ve 2016 yılına kadar olan dış borç 1998’den beri % 350 oranında artma eğilimine girdi. Genel enflasyon ve özellikle gıda fiyatlarının enflasyonu endişe verici boyutta. Yetersiz beslenme oranı, günde iki veya daha az kez yemek yediğini iddia eden insan sayısındaki artışla birlikte yükseldi. Yoksulluğun azaltılmasına yönelik eğilim tersine döndü. ABD tarafından uygulanan ekonomik yaptırımlar yoğunlaştı.(1)

Kısa süre önce emekli olmuş bir deniz piyadesi generali ve ABD ordusunun Latin Amerika’daki operasyonlarını yöneten ABD Güney Komutanlığı’nın eski komutanı olan Beyaz Saray özel kalemi John Kelly, ABD saldırganlığının tırmanışını Venezuele’ya karşı yönlendirdi. ABD emperyalizminin elindeki başlıca ekonomik kaldıraç olan Venezuela petrolüne karşı yaptırımlar uygulandı ve ambargo alanları ve kalemleri genişletildi. Bununla yetinmediler. Geçtiğimiz yıl Türkiye’de yaşanan 15 Temmuz darbe girişimin ardından Venezuela’da da benzer bir darbe girişiminde bulunuldu. CIA destekli sağcı muhalefet ve yabancı hükümetler ile bağlantılı “teröristler” ve “paralı askerler” tarafından girişilen sonuçsuz darbede, Valencia kentindeki 41. Zırhlı Tugay’ın stratejik Paramacay askeri üssünü ele geçirmeye çalışmışlardı. Küçük çaplı bir askeri ayaklanmanın yaşandığı Venezuela, en büyük petrol rezervine sahip ülke konumunda. Dünya üzerindeki petrolün yüzde 20’si bu ülkede bulunuyor. Venezuela’nın gelirinin yüzde 96’sını da petrol gelirleri oluşturuyor Ülkede yaşananlar petrol piyasası ve küresel dengeler açısından önem taşıyor. Hugo Chavez’in ölümünün ardından Nicolas Maduro’nun iktidarı ele almasıyla Venezuela, tarihinin en büyük ekonomik krizine sürüklendi.

Ekonomisi petrol gelirine dayalı olan Venezuela’daki kriz, küresel piyasada petrol fiyatının düşmesi sonucu patlak verdi. Venezuela’nın resmi para birimi Bolivar, dolar karşısında yüzde 94 değer kaybetti. Bir süredir gıda ve ilaç sıkıntısının yaşandığı ülke protestolarla siyasi belirsizliğe sürüklendi. Maduro’ya destek veren ülkelerin başında Çin geliyor. Çin, 2015 yılında Venezuela’ya 20 milyar dolarlık yatırım yapacağını açıklamıştı. Çin, 2007’den bu yana Venezuela’ya 50 milyar doları bulan yardım sağladı. Karşılığında Venezuela, Çin’e günde 600 bin varil petrol gönderiyor. Venezuela’ya destek veren ülkelerden biri de Rusya. Rus enerji devi Rosnef, Venezuela’nın uluslararası ortakları arasında yer alıyor. Amerika Birleşik Devletleri ise Maduro’ya yaptırım kararı aldı. Maduro’nun ABD’deki kişisel hesapları dondurulurken, Amerikalı şirketlerin Maduro ile iş yapması yasaklandı. ABD’nin Venezuela’nın petrol sektörüne yönelik yaptırımlar da uygulayabileceği belirtiliyor. Böyle bir hamlenin Venezuela ekonomisi için yıkıcı sonuçları olacağı ortada. (2)

Venezuela’nın başkenti Caracas’ın işçi sınıfı mahallelerinde, yiyecek talep edenler mağazalara saldırabiliyor. 2016 yılı içinde, ülkenin en yoksul yüzde 75’i (yaklaşık 22 milyon kişi), gıda yetersizliği nedeniyle ortalama 19 kilo zayıfladı. Geçmişte Hugo Chavez yönetiminin, yabancı kredi kuruluşlarına yapılan faiz ödemelerini karşılamak için sosyal programları küçültürken, burjuvazinin ordu, devlet tarafından işletilen petrol endüstrisi ve finans sermayesi ile bağlantılı bir kesimini zenginleştirdiği iddia ediliyor. Ancak bu tür iddialar ABD ve Avrupa emperyalizminin propagandasından başka bir şey değil. Çünkü Venezuela’yı her türlü ekonomik ve siyasi ambargo ile sıkboğaz edenler bunlar. ABD, ExxonMobil şirketinin önceki CEO’su ve şu anda Dışişleri Bakanı olan RexTillerson’un yönetimi altında, durumu yakından takip ediyor. ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mark Toner, Maduro hükümetinin sanayi kenti Valencia’da bir General Motors (GM) üretim tesisine el koyma kararına tepki göstermişti.(3)

Geçtiğimiz yıl, ABD, Amerikan rafinelerini beslemek için 10 milyar dolar değerinde Venezuela ham petrolü ithal etti. Bu ithalatın kesilmesi, büyük olasılıkla, Venezuela devletine ait petrol şirketi PDVSA’yı borçlarını ödeyememeye itecek ve ülkenin zaten dibe vuran ekonomisini daha da kötüleştirecek; aynı zamanda da, bizzat ABD içinde daha yüksek benzin fiyatlarının yükselmesine yol açabilir. Ancak ABD’nin ekonomik yaptırımlar uygulaması, Venezuela işçi sınıfının yaşam standartlarının daha da kötüleşmesi demek. Petrol gelirlerinden yoksun kalınması, doğal olarak gıda ve ilaç gibi temel ihtiyaçların daha az ithal edilmesine yol açacak. Batı basınında daha şimdiden Venezuela’da halkın yüzde 75’inin 2016’daki yaygın gıda yetersizliği nedeniyle ortalama 9 kilo kaybettiği; ülkedeki bebek ve anne ölüm oranlarının aynı yıl içinde sırasıyla yüzde 30 ve yüzde 65 arttığı haberleri yapılıyor. Amaç, psikolojik harp.(4) Türkiye’nin Başkent Karakas’ta ticaret müşavirliği bulunuyor. İnşaat firmaları ülkede sosyal konut inşaatı gibi projelerini başarıyla gerçekleştirdi. Türkiye ile Venezuela arasında 2010’da Ankara’da Enerji İşbirliği Anlaşması imzalandı.

Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, Türkiye’deki darbe girişimi ve ardından yaşanan gelişmelerle ilgili Venezuela’da muhalefetin darbeye kalkışması halinde hükümetin vereceği tepkinin Türkiye’dekine göre çok daha sert olacağını söylemiş, “Türkiye’de neler olduğunu gördünüz mü? Venezuela’da sağ kanat tekrar darbe yolunda bir adım atarsa; Erdoğan’ın yaptıkları, Bolivarcı devrimin yapacaklarının yanında, devede kulak gibi kalır” ​ifadelerini kullanmıştı.(5) Geçtiğimiz ay Türkiye’ye gelen Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ortak basın toplantısında “Biz Türkiye-Venezuela ilişkilerinde yeni bir çağ açmak istiyoruz. Biz farklı bir dünyaya inanıyoruz. Biz bu dünyanın gelişmeye başladığını görüyoruz. Biz dünyanın yeni dönemini çiziyoruz. Çok kutuplu, çok merkezli ve herkesin yer bulabileceği dünyada, her dil her din yer bulacak. Bazılarının Medeniyetler İttifakı” dedikleri şey bizim için çok önemli. Bu çok kutuplu dünyaya katkıda bulunacağız. Sayın Erdoğan’a teşekkür ediyorum. Bu toplantılar tamamen başarıya imza attı.” demişti. (6)

Venezula lideri Nicolas Maduro’un asıl çıkışı, ülkesinin içinde bulunduğu ekonomik durumu Türkiye’nin bulunduğu konsorsiyum ile atlatacaklarını söylemesiyle oldu. Ülkesinin ekonomik gidişatına değinen Maduro, ülkesinin Türkiye, Rusya ve Çin’in oluşturduğu alternatif güce dahil olarak ekonomik krizden çıkacağını ve teslim olmayacağını açıkladı.(7) Venezula lideri Nicolas Maduro’un haber verdiği Türkiye’nin bulunduğu konsorsiyumun temelleri; Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti Petrol ve Madencilik Bakanlığı arasındaki tamamlayıcı anlaşma ile atılmıştı. Bu anlaşma Bakanlar Kurulu tarafından onaylanarak, Resmî Gazete’de 13-01-2017’de yayımlandı. Buna göre, Türkiye adına Turkish Petroleum International Company, Venezuela’daki rafineriden sağlanacak petrokoku rekabetçi bir fiyatla pazarlayıp satabilecek. Bu satıştan sağlanacak finansmanla Venezuela’daki mevcut liman ve taşıma sistemi iyileştirilecek. Venezuela devlet petrol ve doğalgaz şirketi iki ülke arasındaki petrokok projesinin yatırım süresi boyunca ve sonrasında gerekli finansal garantileri sağlayacak. Ortak enerji stratejileri doğrultusunda Türkiye’de, Akdeniz havzasına yönelik petrol depolama tesislerinin kurulması için fizibilite çalışmalarına başlanacak. Venezuela havalimanlarını kullanan Türk Hava Yolları (THY) filosuna ait uçaklara, ekonomik ve rekabetçi şartlarda jet yakıtı ikmal edilecek. Söz konusu anlaşma ile ayrıca Venezuela’nın inşaat, altyapı, ilaç, yiyecek ve benzeri ihtiyaçlarının Türkiye tarafından temin edilmesi için bir barter mekanizması oluşturulacak. Ham petrolün rafinasyonu sırasında oluşan petrokok, karbonca zengin ve ısıl değeri çok yüksek bir katı yakıt türü olarak biliniyor.(8)

Venezula lideri Nicolas Maduro’un Türkiye’nin bulunduğu konsorsiyum; Turkish Petroleum International Company (TPIC). Turkish Petroleum International Company (TPIC), TPAO’nun uluslararası faaliyet gösteren bir şirketi olarak kurulduğu 1988 yılından bu yana, petrol saha hizmetleri, petrol ticareti ve dağıtımı alanlarında, Orta Doğu, Kuzey Afrika, Kafkasya, Orta ve Güney Asya ve Güney Amerika pazarlarında etkin faaliyet yürütüyor. Kamuya ait bir enerji şirketi olan TPIC, yurt içinde ve yurt dışında gerçekleştirdiği başarılı faaliyetlerle, Türkiye’nin enerji stratejisine katkıda bulunma, ülkemizi yurt dışında en iyi şekilde temsil ve Türkiye’nin en saygın enerji kuruluşlarından biri olma gayesiyle çalışmalarına kararlılıkla devam ediyor.(9) Latin Amerika’nın petrol zengini ülkesi Venezuela, Türk inşaat sektöründe son yıllarda öne çıkan pazarlar arasında ilk sıralarda geliyor. Kısa zaman öncesine kadar Türk firmalarının bir varlığının olmadığı ülkenin büyük toplu konut projelerine başlaması Türkiye’ye de uzanan bir genişlemeyi getirdi. Geçen yıl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’a bir teklif veren Venezuela Enerji ve Petrol Bakanı Rafael Ramirez, ülkenin yaklaşık 2 milyon konut ihtiyacı olduğunu ve yıllık minimum 150 bin konut yapmak istediklerini söylemişti. Ramirez, konut ihtiyacının bir kısmının petrol karşılığı olarak Türkiye’nin katılımıyla karşılanabileceğini söylemişti.

Bakan Yıldız da Venezuela ile barter sistemiyle petrol karşılığı konut yapılacağını, bunun da TOKİ ve özel sektör tarafından gerçekleştirilebileceğini açıklamıştı. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) uluslararası yatırım şirketi Turkish Petroleum International Co. Ltd’nin (TPIC) Başkanı Mithat Cansız’ın geçen ay yaptığı açıklamaya göre Venezuela’da inşaat karşılığı petrol ürünleri ticareti projesiyle ilgili sona yaklaşıldı. Cansız’ın verdiği bilgiye göre hükümetler arası anlaşma yapılırsa, ön finansman yöntemiyle 5 yıl içinde yıllık 1 milyar dolarlık petrol ürünü karşılığı konut ve diğer altyapı projeleri Türk firmaları tarafından yapılacak. Yakın dönemde Venezuela’da konut projeleri alan Türk firmalarından olan Akşan Yapı Yönetim, şu anda 1.460 çelik konut inşa ediyor. Ülkede faaliyet yürüten bir başka firma da Summa İnşaat. Firma, 99016 m² lik konut, 11335 m² lik kamu binaları ve 63649 m² lik dış cephe işlerini kapsayan Vargas Sosyal Konut Projesi’ni yürütüyor.(10) İyi Parti kurucuları arasında yer alan eski Merkez Bankası Başkanı ve 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün eski başdanışmanı Durmuş Yılmaz’ın, Türkiye’nin ekonomik gidişatıyla ilgili, “Türkiye ekonomisinin 2001’deki kriz süreciyle benzerlik gösterdiğini” söylemesi bana biraz uçuk geldi.

Bakınız:
1- http://isyandan.org/makaleler/sosyalizm-devletcilik-degildir-bolivarci-venezueladan-dersler/
2- http://www.dw.com/tr/venezueladaki-kriz-neden-%C3%B6nemli/a-39999885
3- Eric London 1 Mayıs 2017 http://www.wsws.org/tr/articles/2017/05/01/vene-m01.html
4- Bill Van Auken / Venezuela ordusu darbe girişiminin bastırıldığını iddia ediyor/17 Ağustos 2017/ http://www.wsws.org/tr/articles/2017/08/17/venz-a17.html
5- http://www.demokrathaber.org/dunya/venezuela-devlet-baskani-ndan-darbe-aciklamasi-h71481.html
6- https://www.aydinlik.com.tr/erdogan-ve-maduro-dan-ortak-aciklama-turkiye-ekim-2017-6
7- http://www.haber7.com/dunya/haber/2471064-venezuela-lideri-madurodan-turkiye-aciklamasi
8- http://www.enerjihaber.com/turkiye-venezuela-petrokokunu-satacak/4510/
9- http://www.tpic.com.tr/
10-http://www.insaatdunyasi.com.tr/arsiv/yazi/68-okyanus-otesi-pazar-venezuela
Ömür Çelikdönmez
Twitter:@oc32oc39