KAFKASSAM – Kafkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi

  1. Anasayfa
  2. »
  3. Gündem
  4. »
  5. Türkiye Ermenileri patrik seçimi Kafkas barışını yakından ilgilendiriyor!

Türkiye Ermenileri patrik seçimi Kafkas barışını yakından ilgilendiriyor!

Ömür Çelikdönmez Ömür Çelikdönmez - - 15 dk okuma süresi
435 0

Türkiye Ermenilerinin çoğunluğu İstanbul’da yaşıyor ve 40.000 ile 76.000 arasında değişen nüfuslarının olduğu tahmin ediliyor. Büyük çoğunluğu bağımsız bir Hristiyan mezhebi olan Ermeni Apostolik Kilisesi mensubu, çok küçük bir bölümü ise Roma Katolik Kilisesi mensubu. Türkiye Ermenilerini 60 binin üzerinde gösteren Uluslararası Azınlık Hakları Organizasyonu, bu nüfusun 60 binini Apostolik, 2 binini ise Katolik olarak belirtir ve az sayıda Protestan Ermeni’den söz eder. Türk vatandaşı olmayan ve yasadışı yollardan Türkiye’de kaçak işçi olarak çalışan sayıları on binlerle ifade edilen ama Türkiye vatandaşı Ermenilerinin nüfusuna dâhil edilmeyen Ermeni kökenli kaçak işçiler de Ermeni cemaatinin ayinlerinin müdavimi.

Türkiye Ermenileri ABD ve Avrupa ülkelerinde yaşayan Ermeni diasporası ile Türkiye arasında köprü olduğu gibi Ermenistan ile Türkiye arasındaki bir asırlık sorununda çözümünde arabuluculuk misyonu üstlenebiliyor. Kafkaslarda barışın tesisi öncelikle Ermenistan’ın işgal ettiği Dağlık Karabağ’ı boşaltmasından geçiyor ve Ermenistan ile Azerbaycan’ın savaş nedenlerinin ortadan kaldırılmasıyla birincil dereceden bağlantılı. Vatikan dini önderleri sık sık Ermenistan’ı ziyaret ediyor ve Ermeni Soykırımı iddialarını destekliyor. Bu açıdan bakıldığında Türkiye Ermeni Patrikhanesinin kalıcı barışın tesis edilmesinde üstleneceği misyon Patrik seçimlerinden bağımsız sayılmaz.

Ruhaniler Genel Meclisi toplantısına başkanlık eden Episkopos Sahak Maşalyan’ın, “Biz Ermeni Ortodoks Apostolik Kilisesi’nin bir parçasıyız. Boş kalan patriklik makamı sadece bizi değil, tüm Ermeni Kilisesi’ni ilgilendirmektedir” açıklaması, Türkiye Ermenilerin Patrik seçimini Türkiye sınırları dışındaki Ermenilerin de gündemine oturtmuş gözüküyor. Türkiye Ermenileri Patrikliği, uzun süredir devam eden patriklik seçimleriyle ilgili tarihi bir karara imza attı. 2008 yılı Mayıs ayında rahatsızlanan Patrikhane’den alınarak Hastaneye yatırılan, 7 yıldan beri yoğun bakımda bulunan Patrik Mutafyan’ın, dini görevini yerine getirememesi nedeniyle, Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi tarafından Patrik Mesrop II Mutafyan’ın emekli edilmesine karar verildi ve bu kararla seçim süreci resmen başlamış oldu. Episkopos Sahak Maşalyan bu sürecin başladığını; “Bütün Ermeniler Katolikosu, Kadasetli II. Karekin Hazretleri, Üst Ruhani Kurul ve Episkoposlar Meclisi çeşitli vesilelerle, sözlü ve yazılı olarak, patriklik seçimini ilgili kanun uyarınca talep etmişlerdir” beyanıyla izah etti. (Bkz. http://www.agos.com.tr/tr/yazi/16952/yapmamiz-gerekeni-yaptik )

Türkiye Ermenileri Patrikliği seçimleri Nizamname-i Millet-i Ermeniyan’a göre yapılıyor. Adı geçen nizamname, Ermeni cemaatine mensup din adamları tarafından hazırlandı ve Patrik tarafından 24 Mayıs 1860 tarihinde tasdik edildi. 1862’de Osmanlı hükümeti, nizamnameyi padişahın onayına sundu. 29 Mart 1862 tarihinde Padişah nizamnameyi onayladı. Babıâli, Patriğe gönderdiği 17 Mart 1863 tarihli emirnameyle nizamnamenin yürürlüğe girdiğini bildirdi. Nizamname 99 maddeden oluşuyor ve. 1-7. maddeler İstanbul Ermeni Patriğinin seçim usulü ve esaslarını belirliyor. Nizamname-i Millet-i Ermeniyan’da belirlenen kurallar gereğince Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi tarafından Patriklik makamı için 4 isim aday gösterildi. Bu isimler; Patrik Genel Vekili Başpiskopos Aram Ateşyan, Ruhani Kurul Başkanı Episkopos Sahak Maşalyan, Almanya Ermenileri Ruhani Önderi Başpiskopos Karekin Bekçiyan ile Ermenistan’ın Gugark Diakosluğu’nun Ruhani Önderi Başpiskopos Sebuh Başpiskopos Çulcyan’dan müteşekkil. (Bkz. http://www.ermenihaber.am/tr/news/2016/11/03/T%C3%BCrkiye-Ermeni-Patrik-se%C3%A7imi/93127 )

Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi’nin gösterdiği adaylar renkli kişiliklere sahip. Örneğin Patrik adaylarından Almanya Ermenileri Ruhani Önderi Başepiskopos Karekin Bekçiyan, 2005’te, eski Diyanet İşleri Başkanı Lütfi Doğan’la eski Ermeni Patriği Şinork Kalustyan’ın kardeş oldukları yönünde ortaya attığı ama bizzat Şinork Kalustyan’ın ailesi tarafından yalanlanan iddiayla gündeme gelmişti. (Bkz. http://www.yenisafak.com/arsiv/2005/eylul/08/g01.html ) Karekin Bekçiyan Ankaralıların hemşerisi. Vaftiz adıyla Dikran Bekçiyan, 21 Aralık 1942’de İstanbul’da doğsa da annesi Ankaralı, babası Keskin Madenli. Anne ve babasının İstanbul’da evlendikleri biliniyor.

Dikran, ilk ve ortaokulu İstanbul Pangaltı Mıhitaryan Ermeni Okulu’nda okudu. Din adamı olmak istediğinden, ailesinin de onayıyla -o zaman ismi Surp Haç Tıbrevank Ermeni Ruhban Okulu olan- Üsküdar’daki Surp Haç Ermeni Lisesi’ne geçti. 1960’da Vartavar Yortusu’nda Patrik Karekin Haçaduryan tarafından Tıbir (Muganni) takdis edildi. 1962 yılında bir yandan Ruhban Okulu’nda yeni açılan teoloji(Inzayaran) bölümüne devam ederken bir yandan da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine kabul edilerek sosyoloji ve tarih dallarında eğitim aldı.

Anadolu’dan gelen ve Ermenice bilmeyen öğrencilere Ermenice dersleri verdi. Almanya Bonn Üniversitesine kabul edildi. Bir sene sonra da Bochum Üniversitesi’ne geçti. Pedagoji ve psikoloji eğitimi yaptı. Yüksek eğitimini 1970 yılında tamamladı ve Türkiye’ye döndü. 1970’te Patrik Şınork Kalustyan’ın elinden Vartabetlik (Rahiplik) asasını aldı. Ermenice ve Fransızca “Kirk Antsanunneru“ “Livre Des Prenoms“başlıklı, isimler sözlüğünü hazırladı. Kitap 1988 yılında Beyrut’ta basılarak yayımlandı. Bu dönemde ayrıca “Armenia“ adlı dergi için makaleler gönderiyordu. 1991 yılında Katolikos (Başpatrik) I. Vazken, Almanya’da yaşayan Ermenilerin artan nüfusunu göz önüne alarak Karekin’e Almanya’da Ruhani Önderlik (Araçnortaran) kurma görevini verdi. Karekin; Kiliseler arası ilişkileri geliştirerek Almanya Ermeni Kilisesi’ni Almanya’daki Hıristiyan Kiliseler Birliği’ne (ACK) üye yaptı. Ermenice ve Türkçe dışında çok iyi derecede Almanca ve iyi derecede Fransızca bilen Karekin Başepiskopos, Kemal Yalçın’ın son yıllarda çok ses getiren “Seninle Güler Yüreğim” ve “Sarı Gelin” kitaplarını Ermeniceye tercüme etti. (Bkz. http://hyetert.blogspot.com.tr/2010/01/basepiskopos-karekin-bekciyan.html )

Karekin Bekçiyan, “yapılacak yeni başvuruya patriklik seçimini düzenleyen ve bizim ananelerimize uygun, kısa ve öz şekilde yazılmış bir yönetmelik eklenmeli. Unutulmamalı ki devlet, Ermeni cemaatini geçmişte olduğu gibi milli bir topluluk olarak değil, dini bir azınlık olarak kabul etmekte. Hazırlanacak olan yönetmelikte artık 1863 Nizamname’sini anmamak gerekiyor. Yönetmelik, sadece geleneksel bazı noktaları ve seçim ile ilgili bir rehber içermeli” görüşünde ve 1863 Nizamname’sinin yeniden yorumlanması gerektiğini söylüyor. Oysa Ermenilerin Ermeni Anayasası dedikleri bu nizamname, Ermenilere önemli ayrıcalıklar kazandırmıştır. Her ne kadar Patriğin atanması ve nizamnamenin onaylanması gibi bazı hususlarda Padişahın onayı gerekiyor olsa da, Ermeniler, din işlerinden başka eğitim, sağlık, vakıflar, vergi ve kısmen yargıda kendi işlerini kendileri bu nizamnameye göre seçilecek komisyonları eliyle yürütülmesini sağlıyor. (Bkz. Doç. Dr. Fehmi Akın/ http://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/1863-tarihli-nizamname-i-millet-i-ermeniyan-baglaminda-osmanli-devletinin-ermenilere-yonelik-tutumu/ ) Karekin Bekçiyan’ın bu önerisi Patrikhane’nin Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin denetimi dışında bırakılmasını sağladığı gibi dış müdahalelere kapı aralıyor.

Diğer adaylardan Ermenistan’ın kuzeyinde, kuzeydoğusunda Türkiye güneyinde Gürcistan’la komşu, adını Gugars isimli Gürcü kabilesinden alan Gugark Bölgesi Ruhani Önderi Episkopos Sebuh Çulcuyan, Türkiye kökenli ve 24 Mart 1959 Malatya doğumlu. İlköğrenimine İstanbul’daki Nersesyan Okulu’nda başlayan Çulcuyan, 1969’da ailesiyle birlikte Ermenistan’ın Gümrü şehrine göç etti. İlk ve ortaöğrenimini burada tamamladı. 1978’de, Eçmiadzin kentindeki ruhban okuluna kabul edildi. 1979’da Sovyet ordusundaki askerlik hizmetini, daha sonra ruhban okulundaki eğitimini tamamladı. Aralık 1985’te, diyakos olarak atandı. Mart 1986’da, Harputlu Lucas’ın tercüme faaliyetlerini konu alan tezini sundu. Ruhban okulundan mezun olduktan sonra, Katolikos I. Vazken döneminde, Katolikosluk makamının sekreterliğine getirildi. (Bkz.
http://hyetert.blogspot.com.tr/2010/01/episkopos-sebuh-culcuyan.html
 ) Çulcuyan adaylığını, “Ermeni Apostolik Kilisesi’nin hizmetçisi olarak, aynı zamanda Malatya doğumlu biri olarak, Türkiye Ermeni Patrikliği seçimlerinde aday olacağım. Türkiye’nin dindar Ermeni halkına hizmet etmeye hazırım” sözleriyle duyurmuştu. (Bkz. http://www.ermenihaber.am/tr/news/2016/11/09/Ermeni-Patriklik-aday/93584 )

Halen Türkiye Ermeni Patrikhanesi görevlilerinden ve mevcut Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan’da Türkiye Ermenileri Patrikhanesi Ruhaniler Genel Meclisi’nin aday listesinde bulunuyor. Patrik Mutafyan’ın hastalığından dolayı 8 yıl boyunca patriklik görevini vekâleten Aram Ateşyan yerine getiriyordu. Aram Ateşyan’ın, vaftiz adı Artin Ateş ve 1 Ocak 1954 Diyarbakır Silvan doğumlu. 1967’de Kudüs’e gitti. Kudüs Jarankavorats (Ruhban) Okulu’nda toplam dokuz yıllık lise ve teoloji (Indzayaran) eğitimini başarıyla tamamladı. Kudüs’te, ruhban okulundaki öğrenciliği sırasında, 1969’da Başepiskopos Hayrig Arslanyan tarafından Tıbirlik (kilisedeki okuyuculuk, muganni) dini rütbesini, 1971’de ise kıdem (uraragirlik) aldı. Kudüs Sırpots Hagopyants Manastırı Katedrali’nde 1973 yılında yine Başepiskopos Hayrig Arslanyan’ın eli ile sargavak (diakon, şemmas) kendisine takdis edildi. Adıyaman ve Diyarbakır’da yaşayan Ermeni cemaati üyesi çocukların İstanbul’a getirilerek buradaki cemaat okullarında öğrenim görmesini sağladı. (Bkz. http://www.ensonhaber.com/aram-atesyan-kimdir-2015-04-25.html ) Türkiye Ermeni Toplumunun büyük bir kısmının, hükümetin isteklerine göre hareket ettiği iddiaları nedeniyle Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan’a karşı olduğu özellikle Ermenistan basınında yer alıyor. Aram Ateşyan, 7 Haziran’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yazdığı bir mektupta, Almanya Federal Meclisinin 2 Haziran’da aldığı Ermeni Soykırımı kararı için üzüntülerini dile getirmişti. (Bkz. http://www.ermenihaber.am/tr/news/2016/11/03/T%C3%BCrkiye-Ermeni-Patrik-se%C3%A7imi/93127 )

Diğer aday Sahak Maşalyan, Agos gazetesi yazarlarından. İstanbul Ermeni Patrikhanesi Dinler Arası İlişkiler Sorumlusu. Hz. Muhammed hakkında Müslümanları inciten ifadeler kullandığı gerekçesiyle eleştirilen gazeteci Sevan Nişanyan’a İstanbul Ermeni Patrikhanesi’ne bağlı din adamlarından Episkopos Sahak Maşalyan’da tepki göstermiş, Nişanyan’ın sarf ettiği sözlerin toplumsal barışı rencide edecek ve kışkırtacak nitelikte olduğunu belirterek, kullanılan üslubu hiçbir şekilde tasvip etmediklerini kaydetmiş, ‘Allah ile kontak kurduğunu iddia eden’ peygamberlere inanmak ya da inanmamak hür bir seçimdir. Ancak onlarla ‘dalga geçmek’ bir ifade özgürlüğü olamaz’ demişti.

Almanya Ermenileri Ruhani Önderi ve Türkiye Ermeni Patrikhanesi Patrik adayı Başepiskopos Karekin Bekçiyan’ın adaylığını özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde yaşayan Ermeni Diasporasının desteklediği söylenebilir. Avrupa Birliği Ermeni Diasporası üzerinden Kafkaslardaki nüfuzunu artırmak peşinde ve bu sebeple Karekin Bekçiyan’ın patrik seçilmesini istiyor. Türkiye’deki Ermeni toplumunun Karekin Bekçiyan’ın patrikliğine sıcak bakması söz konusu değil. Çünkü 1863 tarihli Nizamname-i Millet-i Ermeniyan’ın tedavülden kaldırılması istiyor. Bu ise Türkiye Cumhuriyeti ile Ermeni toplumunun arasının açılmasına neden olacağı gibi uluslararası soruna dönüşebilir. Benzer bir durum Ermenistan Gugark Bölgesi Ruhani Önderi Episkopos Sebuh Çulcuyan için de geçerli. Sebuh Çulcuyan Ermenistan vatandaşı ve seçilmesi, Türkiye Ermenilerin Ermenistan ve Rusya’nın yörüngesine girmesiyle eş anlamlı. Türkiye Ermenilerinin Aram Ateşyan ile Sahak Maşalyan arasında tercih kullanacakları söylenebilir. Şahsi kanaatim mevcut Patrik Genel Vekili Aram Ateşyan’ın Türkiye Ermeni Cemaatinin yeni patriği olacağı yönünde.

Ömür Çelikdönmez
Twitter: @oc32oc39
omurcelikdonmez@hotmail.com

İlgili Yazılar

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir