Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in önce Şam ardından Kahire ve son olarak ta Ankara temasları; Astana ve Soçi görüşmelerinin netleştirdiği yeni bölgesel güçler ve kaosun şekillendirdiği Ortadoğu hakkında çok farklı bir resim ortaya koyuyor. Hatırlarsanız Rusya, Türkiye ve İran’ın Rusya’nın Soçi kentinde düzenledikleri üçlü zirveye yönelik uluslararası çevreler olumlu tepki vermişti. Özellikle Batı medyasında çıkan haberlerde Zirve “Suriye krizinin çözülmesi yolunda sarf edilmiş büyük bir çaba” olarak yorumlandı.

Başkent Şam’da hapsolmuş Suriye Devlet Başkanı Beşar Esat, Soçi Zirves’ini Rusya’nın kendisine olan desteğini tazelemesi olarak algıladı. Putin, Zirve’nin hedefini, “Suriye devletinin gelecekteki yapısını, anayasasını ve bu temelde yapılacak genel seçimleri belirleme sürecinin bir parçası” olarak nitelemişti. Görünürde Rusya’nın, büyük bir stratejiye ihtiyaç duyduğunu söylediği Suriye meselesi, Soçi Zirvesi’nin gündemlerinden biriydi. Ancak Soçi Zirvesi her ne kadar Suriye konulu olsa da Rusya’nın, ABD öncülüğündeki Batı bloğunun etkisini kırmak için Avrasya ittifakı kurma çalışmalarının bir parçasıydı.

Bu hedefin gerçekleşebilirliği ve sürdürebilirliği; büyük ölçüde Rusya’nın, Türkiye ve İran’ı dahil ederek geliştirdiği jeopolitik doğrultusunda, diplomatik kanalları kullanarak ABD’nin teröre karşı savaş adı altında bölgeye getirdiği yıkımı engelleyebilmesine ve Ortadoğu’da yeni bir denge kurmasına bağlı. Bu açıdan bakıldığında Rusya, Türkiye ve İran liderlerinin bir araya geldiği Soçi Zirvesi, 19. Yüzyıl boyunca Ortadoğu’ya kara kâbus gibi çöken Avrupalı büyük güçlerin düzenlediği zirveler gibi Ortadoğu’daki büyük güçlerin buluşmasıydı. Bir farkla; bu zirve kâbusu sonlandırmak içindi. Rusya, Suriye’deki durumu Ortadoğu’da yeni bir güç bloğu oluşturmak için fırsat olarak kullanıyor.

Ankara, bunun farkında ve blokta yer alarak güvenlik tehdidi gördüğü; Irak ve Suriye üzerinden Akdeniz’e uzanan bir petroKürt koridoru oluşumunu engellemek için Suriye’de askeri varlık göstermek istiyor. Üç ülkenin de üzerinde uzlaşı sağladığı İdlib operasyonu önemli bir adımdı. Şimdi Türkiye uzun zamandır gözünü diktiği Afrin’e yönelik hareketliliğini daha ileri boyuta taşıyabilir.(1) Putin, Türkiye’ye özel önem verdiğini, Türkiye’yle birlikte Suriye’de yeni bir düzen kurmak istediğini, her fırsatta belli etmekten geri kalmadığı gibi Türkiye’nin bölgedeki varlığını öne çıkarıyor. Putin’in Türkiye ve liderinin yol arkadaşlığına özen göstermesinin sosyolojik açıklamasını ABD merkezli araştırma kuruluşu Pew yaptı. Pew’un Orta Doğu’da yürüttüğü çalışmadan, bölge halklarının Türkiye’yi bölgede en çok etkisini artıran ülke olarak algıladığı sonucu çıktı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bölgede en yüksek olumlu algıya sahip lider.(2)

Geçtiğimiz hafta Suriye’de Fırat Nehri’nin her iki kıyısının IŞİD militanlarından tamamen temizlendiğini ve artık siyasi çözüm sürecine odaklanılması gerektiğini belirten Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bu kapsamda aynı gün içinde üç ayrı ülkenin liderleriyle görüştü. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Türkiye’ye gerçekleştireceği ziyaret öncesi beklenmedik bir şekilde Suriye’ye gitti ve burada Suriye Devlet Başkanı Esad’la buluştu. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın Lazkiye’de Hmeymim Hava Üssünde Rusya Başkanı Vladimir Putin ile görüşmesine Rusya Savunma Bakanı Sergei Shoygu ve Suriye ordusunun Genelkurmay Başkanı Korgeneral Ali Abdullah Eyüp’te katıldı. İki lider Hmeymim Hava Üssünde bulunan askeri güçleri denetledi. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad, Putin’in gerçekleştirdiği ziyaret için, “Putin’in buraya gelişi bizim için büyük gururdur” dedi. Putin, Suriye’de bulunan Rus güçlerin çekilmeleri için hazırlıkların başlatılması talimatları verdi.(3)

Putin ve Esat görüşmesinin gerçekleştirildiği Suriye’nin Lazkiye kentindeki Hmeymim hava üssü, Suriye’deki terörist gruplara 2015’ten beri operasyon düzenleyen Rus hava güçlerinin konuşlanma noktası. Putin’in kurulmasından beri Hmeymim’e gerçekleştirdiği ilk ziyaretinde Esatla görüşmesi sırasında söylediği “Türkiye ve İran’la Suriye’ye barış getireceğiz” ifadeleri, önümüzdeki günlerde Türkiye Suriye görüşmelerinin gizli saklı olmaktan çıkacağı sürece vurgu.(4) Putin’in, Rus askerlerinin Suriye’den çekilmesi talimatını vermesi, Suriye’de askeri varlığını pekiştiren ABD’ye net mesaj; “Ruslar çekiliyor Amerikalılar da çekilsin!”

Putin’in; Suriye savaşına doğrudan dahil olduğu 2015 yılı Eylül ayından itibaren sahada denklemin değişmesini sağlayan Rus birliklerine verdiği talimat, özellikle PKK işgali altındaki Afrin’de dengeyi ABD/YPG aleyhine, Suriye ve Türkiye lehine bozabilir. Bu nedenle Afrin’deki 300 Rus askerinin bölgeden çekilmesiyle, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Afrin operasyonuna sürpriz gözüyle bakılmıyor. 2012’den bugüne PKK/PYD/YPG denetimindeki Afrin; ABD’nin silah ve mühimmat sevkiyatıyla Türkiye’ye yönelik en büyük tehdit merkezine dönüştürüldü. Uzunluğu 170 kilometreyi bulan Afrin işgal hattında konuşlu 300’den fazla Rus askerlerinin çekilmesi, Türkiye’ye harekât alanı açıyor. Suriye’nin Lazkiye, Tartus ve Humus bölgelerinde askeri üsler inşa eden Rusya’nın çekilme yönünde yaptığı açıklamanın arka planında İran, Türkiye ve Rusya işbirliği mevcut.

Bu çerçevede Hama, Humus, Halep, Lazkiye, Dera ve Halep bölgelerinde güvenlik ve barışı tesis ve koruma amaçlı kurulacak ortak ordu projesi heyetler düzeyinde görüşüldü ve karara bağlandı. Humus, Tarsus, Tedmür, Halep, Afrin ve Lazkiye’de üsleri bulunan Rusya’nın Suriye genelinde 7 bin askeri var. Rusya’nın Deir ez Zor bölgesinde konuşlandırdığı Turan Tugayları ve Kadirov tarafından gönderilen ve Halep’te görev yapan Çeçen Barış Gücü’ne mensup askerler 7 bin kişilik Rus gücü içerisinde en dikkat çeken askeri birlikler. Halep, Kefer Cenne, Meydanki, Matar Ziraa ve Raco’da kurulan Rus askeri noktalarında görev yapan Rus askerlerin Putin’in kararı ile buraları boşaltması bekleniyor. (5)

Türkiye ziyareti öncesi Orta Doğu’da temaslarını sürdüren Putin; Suriye’den ayrıldıktan sonra Kahire’de Sisi ile bir araya geldi. Başkent Kahire’deki uluslararası havalimanında Mısırlı mevkidaşı Abdülfettah El-Sisi tarafından karşılanan Putin daha önce 2015’te Mısır’ı ziyaret etmişti. Putin’in Mısır ziyaretinin ana gündem maddesi Dabaa şehrinde kurulacak olan nükleer santrale dair imza sürecinin tamamlanması. Rusya’nın Mısır’da inşa edeceği dört nükleer reaktörden ilkinin 2024’te faaliyete geçmesi planlanıyor. 25 milyar dolara mal olacak projenin tamamı 12 yılda tamamlanacak. Putin ve Sisi’nin gündeminde terörle mücadele, bölgesel konular ve iki ülke arasında başta savunma sanayi olmak üzere işbirliği fırsatları vardı.(6)

Putin, Mısır’ın da IŞİD’le mücadele konusunda önemli yol aldığını, Moskova-Kahire arasında durdurulan doğrudan uçuşların önümüzdeki günlerde tekrar başlatabileceğini söyledi. Turizmden önemli bir gelir elde eden Mısır, doğrudan uçuşların başlatılması için Rusya ile müzakereleri sürdürmek istiyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Mısır ziyareti ülke medyasında heyecanla karşılandı. Bazı gazeteler Putin’in ziyareti dolayısıyla Rusça manşetler attı. Ülkenin önde gelen gazetelerinden olan “Al-Youm Al-Sabi’ manşet sayfasında Rusça ve Arapça olarak, “Rusya Devlet Başkanı, Mısır’a hoş geldiniz!” metnine yer verdi. Gazete ayrıca “Sayın Başkan, Rus turistler Mısır’a ne zaman dönecek?” şeklinde bir manşet atarak 2015’ten bu yana turizm alanında gerileyen ilişkilerin yeniden başlamasını talep etti.

2015’te yaşanan terör saldırısında bir Rus uçağı düşürülmüş ve uçaktaki 224 kişi hayatını kaybetmişti. Olayın ardından Rusya, Mısır havaalanlarındaki güvenlik endişeleri nedeniyle bu ülkeye olan turizm amaçlı seferleri durdurmuştu. Bu yıl Türkiye’ye 4,5 milyon civarından Rus turist gelmesinin önemli sebeplerinden bir tanesi de Rusya-Mısır arasındaki charter uçuşların askıya alınmış olması. Mısır, tatil yapmak isteyen Rusya vatandaşları için önemli ve ekonomik bir seçenek.(7) Kahire’de Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi ile görüşmesinin ardından düzenlenen ortak basın toplantısında konuşan Putin, Filistin-İsrail krizinin çözümü için tüm tarafların çıkarlarıyla örtüşen uzun vadeli ve adil anlaşmaların yapılması gerektiğini, bunun dışındaki adımların çatışmanın fitilini ateşleyebileceğini belirtti. (8)

Aşka Bağdat değil Ankara yakın. Bir günlük ziyaretine üç ülke sıkıştıran Putin’in son durağı, yakın dostu Erdoğan’ın bulunduğu başkent Ankara’ydı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la, bu yıl içerisinde 7. Kez yüz yüze görüşmüş oldular. Liderlerin açıklamaları Suriye’deki işbirliğinin devamı ve Kudüs gerilimiyle ilgiliydi. Putin ve Erdoğan, Suriye krizinin siyasal çözümü için atılabilecek adımları ele aldı. Liderler ayrıca, Suriyeli muhalif gruplar ve hükümet yetkililerini bir araya getirmeyi planladığı bir toplantı olan Ulusal Diyalog Kongresi hazırlıklarını da görüştü.(9) Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Suriye Ulusal Diyalog Kongresi’ne Moskova ve Kahire platformları da dahil olmak üzere çeşitli muhalif grupları dahil etmeyi planladıklarını söyledi. Putin, Suriye’de muhalifler ile rejim güçlerini bir araya getirecek ulusal kongreye PYD’nin katılmasını istemeyen Ankara’ya “O zaman kongreye PYD dışı Kürtler katılır” formülü önerdi. Ankara teklife sıcak baktığını belirtti.(9)

Bakınız:
1- https://turkish.aawsat.com/2017/11/article55366632/soci-zirvesi-suriyeden-esedin-akibetinden-uzakti
2- http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-42321116
3- http://sana.sy/tr/?p=131685
4- http://www.suriyegercekleri.com/2017/12/11/putin-suriyedeki-askeri-kuvvetlerin-geri-cekilmesi-emrini-verdi/
5-http://qha.com.ua/tr/askeri-guvenlik/turk-harekatinin-onu-acildi-afrin-operasyonu-mu-basliyor/162933/
6- http://misirbulteni.com/rusya-devlet-baskani-putin-misirda/
7- http://haberrus.com/politics/2017/12/12/putin-ortadogudaki-bir-gunluk-yogun-diplomasi-trafigi.html – http://misirbulteni.com/misir-medyasinda-putin-heyecani/
8- https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201712111031357426-putin-kudus-trump-catisma-fitil-atesleyebilir/
9-https://tr.sputniknews.com/turkiye/201712111031358370-putin-erdogan-ankara-gorusme/

Ömür Çelikdönmez
Twitter: @oc32oc39