ABD’nin özellikle balistik füze programı yüzünden İran devrim muhafızlarına bağlı grup ve kişilerin hedef olarak seçildiği bilinen bir durum. 2016’dan beri sürekli gergin bir halde devam ediyor. Bu noktada İran’da ki yabancı yatırımcılar için önem ortaya çıkıyor. Birçok yatırımcı var. Bunlardan en önemlisi ve büyüğü Çin. Aslında İran, Çin’i gerekli teknolojik ve yönetim deneyiminden yoksun bir devlet olarak görmekte. Bu sebepten dolayı da Fransa teknoloji noktasında hep birinci sırada. Lakin ABD’nin İran’a yaptırımı aslında Çin’in tek kuşak tek yol (one belt one road) (OBOR) girişimini de önemli derecede etkilemekte. Zira İran bu projenin neredeyse ortasında sayılan bir konumda. Bu sebepten yaptırımlar Çini’de dolaylı olarak etkiliyor.
Çin neredeyse İran’ın doğusunun tüm altyapılarını yapıyor. Türkmenistan ve Afganistan bağlantı yolları neredeyse Çin’in elinde denebilir. İran petrolünün en önemli pazarlarından biri Çin. Altyapılar için önemli bir finansör. İran’ın kredi ihtiyacında kapısını ilk çaldığı ülke yine Çin. Tahran Allameh Üniversitesi ekonomi profesörü Mehdi Taghavin’in “Çin İran’a egemen oluyor.” sözü hiçte yadsınmaması gereken bir söz. Örnek vermek gerekirse tek kelime bile farsça bilmeyen bir Çinli 2002 yılında İran’a geliyor ve bugün İran’da 1,6 milyar dolarlık yatırım seviyesine ulaşıyor. Çinli yatırımcıların İran’a olan hassasiyetleri her geçen gün artıyor, zira enerji maliyetlerinin düşüklüğü, Şangay tahran arası deniz yoluyla 30 gün süren bir nakliyatın kara yoluyla 12 gün sürmesi önemli bir etken.

İran’daki yabancı yatırımların başını Çin çekiyor. Çin kalkınma bankasının İran ile 15 milyar dolarlık kredi mutabakatına vardığını İran haber ajansı 15 eylülde duyurdu. Avusturya oberbank eylül ayında İran’la finansman anlaşması imzaladı. Güney Kore Eximbank’ının ağustos ayında 8 milyar avroluk bir kredi imzalanması konusunda görüşmeleri olduğu Çin haber kaynaklarında iddia edildi. Fransa total Güney Pars gaz sahası için 4.8 milyar dolar değerinde bir anlaşma imzaladı. Yapılan anlaşmada Total’ın yüzde 50.1, China Petroleum Corporation yüzde 30 ve İran petrolün yüzde 19.9 hissesi mevcut. 2021 yılından itibaren sahadan gaza akışına başlanacağı ilan edildi. Hindistan Farzad-b doğal gaz alanı için 11 milyar dolarlık bir ticari ortaklık altyapısını hazırladığını duyurdu. Tahran meşhed demiryolu projesi 2016 başladı. 1.7 milyar dolar. Yapan firma China National Machinery İmport and Export Coorp. Yine Tahran, Kum, İsfahan hızlı tren projesi, devam ediyor. Diğer bir ilginç nokta ise ABD’li Boeing firmasının 2022 Nisan ayında son teslimat 80 adet uçak satış sözleşmesini imzalamış olması. Anlaşmanın değeri 16.6 milyar dolar ve ilk teslimatın 2019 yılında yapılması bekleniyor. Avrupalı uçak devi Airbus 25 milyar dolarlık 118 uçak anlaşmasını 2016 yılında imzalamıştı ve teslimatlar devam ediyor.
Çinin İran’la ortaklığı sadece altyapı ya da enerji ile sınırlı değil. Askeri alanda da öneli ortalıkları mevcut. Füze teknolojilerinin Çin’den alındığı bilinmekte. Deniz mayını, hücum bot, iha… Yakın zamanda savaş uçağı ve helikopter alacağı ve ortak teknolojik araştırmalar yaptıkları sürekli gündeme geliyor. 1985 ten beri İran’ın nükleer teknolojisinin ve eğitimlerinin öğreticisinin de Çin olduğu artık bilinen bir gerçek.

Yabancı yatırımcı ülke riskini değerlendirip yatırımını ona göre yapar. Yatırımlarının güvenliğinin süreklilik arz etmesini merkez ülkeden ister. Lakin yatırımlarının güvenliği için kendisi de çeşitli önlemler alır. Bu en ufak ticaret erbabından en büyük yatırımcı ülkeye kadar ticarette işleyen ana kuraldır. Yabancı Sermayedarları da göz ardı etmeyin efendim.
Ömer GÖK/Kafkassam
Kaynakça
https://thediplomat.com/2017/02/us-sanctions-on-iran-good-or-bad-news-for-china/

https://www.japantimes.co.jp/news/2017/12/01/asia-pacific/chinas-investments-iran-surge-coming-western-nations-flounder/#.Wkm9id9l_IU
https://www.ndtv.com/world-news/china-provides-10-billion-credit-line-to-iran-1751108
https://financialtribune.com/articles/economy-business-and-markets/72363/iran-china-sign-10-billion-finance-deal
https://www.cnbc.com/2017/07/03/iran-to-sign-new-ipc-gas-deal-with-total-for-south-pars.html
http://www.mei.edu/content/map/defying-expectations-china%E2%80%99s-iran-trade-investments
http://en.iran-chinachamber.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=11
https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/occasional_papers/2012/RAND_OP351.pdf
http://debate-central.ncpa.org/wp-content/uploads/2016/08/Chinas-Relationship-with-Iran.pdf
https://www.uscc.gov/sites/default/files/Research/China-Iran–A%20Limited%20Partnership.pdf
https://www.clingendael.org/sites/default/files/pdfs/20091100_cdsp_paper_kemenade_iran.pdf
https://www.usatoday.com/story/money/business/2017/04/04/boeing-co-says-signed-new-deal-iranian-airline/100013846/
http://www.bbc.com/news/business-35434483