Ermenistan Cumhuriyeti, Güney Kafkasya’da denize kıyısı olmayan bir ülke. Ne Kardeniz’e ne Hazar denizine kıyısı var? Bu nedenle Rusya’nın etki alanında. Ekonomisi deyim yerindeyse yerlerde sürünüyor. İşsizlik oranı yüksek. Durum böyle olunca Ermenilerde çareyi coğrafi konumlarını jeopolitik kazanca dönüştürmekte buluyor. Ermenistan NATO ülkelerinden Yunanistan’a zimmetli. Bugünlerde Ermenistan’ın jeostratejik hamlelerine bakıldığında bir taraftan Karabağ sorununu çözerek, şimdiye kadar dışlandığı bölgenin bir parçası olarak gelişmişlik düzeyini yükseltmek ve Rusya’nın yörüngesinden kısmen çıkmak istediği, diğer yandan da Rusya’nın desteğini kaybetmeden Azerbaycan ve Türkiye’ye karşı ulusal çıkarlarını koruma refleksiyle hareket ettiği görülebilir. Eylül 2017’de Ermenistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanı Levon Mkrtchyan, ülkede Rus dilinin artık yabancı dil statüsünde olacağını söylemiş, “biz bağımsız ve egemen bir devlet olduğumuz için, Ermenistan’daki tek resmi dil Ermeni dili olmaya devam edecek ve böyle kalacaktır” demişti. Mkrtchyan konuşmasında; “bu aksiyomatik bir gerçektir, diğer tüm diller yabancıdır” diye özellikle vurgulamış, Rus dilinin Sovyet döneminde de, Ermenistan’da yaygın olarak kullanıldığını ancak resmi statüsü olmadığını sözlerine eklemiş, “Örneğin, üniversiteye girme sınavlarında yabancı dil olarak Almanca, İspanyolca, İtalyanca İngilizce ve ya Fransız dillerinde sınav var, ama Rus dilinden yok” diyen bakan, “Bundan sonra Rus dili Ermenistan’da yabancı bir dil statüsüne sahip olacaktır” açıklamasında bulunmuştu.(1)

Rusya tüm bunlardan haberdar ve Ermenistan’ı kendi başına bırakmaya pek gönlü yok! Çünkü Ermeniler her an İngiliz ipiyle asılmaya razı olabilir. Sovyetlerin dağılmasına rağmen Rusya Federasyonu vaz geçmediği gibi askeri üslerini de tahliye etmiş değil. Tam tersine buradaki asker sayısını artırdı, silah ve mühimmat takviyesi yaptı. Rusya, Ermenistan’a 2016’da 14 helikopter gönderdi. Türkiye ile Rusya arasında uçak düşürme krizi yaşadığında Rusya Savunma Bakanlığı, Ermenistan’daki Erebuni hava üssüne 7 askeri helikopter göndermişti. Rus hava üssü Erebuni, 1995’te kuruldu. Ermenistan’ın Gümrü şehrinde bulunan diğer bir Rus üssünde; S-300 savunma füze sistemleri, MiG-29 savaş uçakları ve yaklaşık 4 bin 500 Rus askeri bulunuyor. Rusya’nın Güney Kafkasya da tek askeri üssü Ermenistan’da bulunuyor. Rusya’nın Ermenistan’da iki askeri üssü mevcut. 102. Gümrü askeri üssü ve aynı üsse ait olan ve başkent Erivan’daki Erebuni askeri havaalanında yer alan 3624. hava üssü. Ermenistan’daki Rus Askeri Üsleri diğer bölge tarafından bölgesel güvenliğe tehdit olarak algılanıyor. Rusya’nın Ermenistan’daki üslerine silah ve lojistik malzeme nakli için İran’ın kendi hava sahasını kullanmaya müsaade etmesi, Türkiye ve Azerbaycan’ın jeopolitik ve jeokültürel birlikteliğine karşı Ermenistan’ı destekleme politikasının bir sonucu.(2)

Geçtiğimiz hafta Ermenistan’da sessiz sedasız, kavgasız gürültüsüz Cumhurbaşkanı seçimi gerçekleştirildi. Seçim öncesi görev süresi Nisan 2018’de sona erecek Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, Ermenistan’ın Türkiye’yle 2009’da imzaladığı, ilişkilerin normalleşmesini amaçlayan anlaşma protokollerini “hükümsüz ve geçersiz” ilan ettiğini duyurmuştu. Bilindiği gibi Ermenistan ve Türkiye Ekim 2009’da ilişkilerin normalleşmesi ve sınırın açılmasını öngören anlaşmaya imza atmıştı.(3) 6 Aralık 2015’te Ermenistan’da yapılan referandum sonucunda kabul edilen Yeni Anayasa paketi ile ülkedeki yarı başkanlık olarak nitelenen sistem, parlamento ve başbakanın yetkilerini artıracak şekilde değişime uğramış, 2018 Mart ayından sonra ülkenin deyim yerindeyse birinci adamının Cumhurbaşkanı değil Başbakan olacağı anlaşılmıştı.(4) Tüm bu gelişmelere Serj Sarkisyan’ın yeni dönemde “Başbakan” olarak görevine devam etmesi sürpriz olmayacak. Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, ülkesinin Londra Büyükelçisi 65 yaşındaki Armen Sarkisyan’a, 2 Mart’ta parlamentoda yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde iktidardaki Ermenistan Cumhuriyet Partisinden aday olmasını önermişti. Armen Sarkisyan, 2 Mart’ta Ulusal Meclis tarafından seçilen Ermenistan’ın dördüncü cumhurbaşkanı oldu. Sarkisyan soyadı Ermeni siyasetinde oldukça popüler ve Ermenistan tarihinin farklı dönemlerinde birçok üst düzey devlet görevlisinin soyadı Sarkisyan.

Armen Sarkisyan; Ermenistan’ın yeni politikasının anlaşılması açısından ikon bir isim. Armen Sarkisyan (Ermenice: Արմեն Սարգսյան), 23 Haziran 1953, Revan/Erivan/ Yerevan doğumlu. Yani Dağlık Karabağlı Ermeni politikacılardan değil. Yerevan Devlet Üniversitesi Fizik ve Matematik Fakültesi mezunu. 23 yaşındayken YDÜ öğretim üyesi oldu. 1984-1985 ve 1989-1991 yılları arasında Cambridge Üniversitesi’nde ve Londra Üniversitesi Matematik Enstitüsü’nde yabancı araştırmacı ve öğretim üyesi olan Sarkisyan aynı zamanda Harvard Üniversitesi ve Kennedy Üniversitesi Yönetim Kurul üyesi olmuştu. Sarkisyan Tetris oyunları yaratan ve satan Tetris-Wordtris şirketinin eş kurucularından biri. 1992-1995 tarihleri arasında Ermenistan’ın Londra Büyükelçisi görevine atandı. 1996’da Sarkisyan Ermenistan’ın 5. Başbakanı oldu. Hükümetini 4 aya kadar yürüttükten sonra sağlık durumundan dolayı görevden istifa ettiği açıklamıştı.

Britanya kraliyet ailesi ile yakın dostluk ilişkileri olan Sarkisyan 1997 yılında II. İoannes Paulus tarafından Aziz George, 2008 yılında Tüm Dünya Ermenileri Katolikosu 2. Karekin tarafından Aziz Grigor Lusvaoriç madalyalarına layık görülmüştü. Sarkisyan Dünya’nın bir çok ülkesinde sanayi çeşitli alanlarda faaliyet gösteren 15 şirketten ibaret olan Knightsbridge Group şirketinin kurucusudur. 2000 yılından beri Eurasia House International şirketinin kurucu başkanıdır. Sarkisyan aynı zamanda British Petroleum, Alcatel ve Telefonica gibi dünya devlerinin danışmanı. Ermenistan’ın Londra büyükelçiliği ve Ermenistan başbakanlığı görevlerinde bulunmuştur. (5) 2001-2013 İngiliz Petrol (BP), Alcatel, Telefonica, Bank of America Merrill Lynch ve diğer çokuluslu şirketler şirketlerinin Kıdemli Danışmanı Armen Sarkisyan evli ve iki oğlu var. Teorik fizik, astrofizik, bilgisayar modelleme, siyaset bilimi ve geçiş ekonomisi üzerine çok sayıda akademik makale ve yayın sahibi.(6)

Armen Sarkisyan’ın seçilmesi sadece Ermenistan’ın dış politikada gerçekleştireceği makas değişikliğinin habercisi görülmemeli. Ermenistan’daki mevcut iktidarın ve Meclisin Reven/Erivan doğumlu Armen Sarkisyan tercihi, Dağlık Karabağ (Artsakh) kökenli politikacıların dominant olduğu siyasi yaşamın yeniden dizayn edileceğini ortaya koyuyor. Dağlık Karabağ Özerk Oblastı’ndan Ermenistan devlet kademesinde etkin olanların tasfiyesi gerçekleştiriliyor. Dağlık Karabağ sorunu; Azerbaycan ve Ermenistan iktidarlarının beslendiği milli dava olmaktan çıkabilir. Azerbaycan ve Ermenistan’da iktidara gelen tüm aktörler, otoriter ve güvenlik odaklı bir siyasal algıya oynuyor. Adeta ekmek teknesi. Her iki ülkede bir diğerinin düşmanlığıyla ayakta duruyor. Neden mi? Çünkü Başkanlık sistemine dayalı yönetim yapısına sahip Ermenistan’da milliyetçilik ve güvenlik odaklı siyasal algı o kadar kuvvetli ki, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra bağımsızlık ilan edilen Ermenistan’da, Devlet Başkanlığı koltuğuna oturan isimlerin tamamının Dağlık Karabağ kökenli ya da bu bölgenin Azerbaycan’dan koparılması esnasında önemli bir rol oynayan isimlerden oluşması asla tesadüf değildir. Sebebine gelince; diaspora Ermenilerinin çatışmacı tutumu belirleyici olduğu kadar Ermeni toplumunun bütün benliğini adeta esir almış olan “sözde soykırım” faktörünün de önemli bir payı var.(7) Örneğin önceki Cumhurbaşkanı Serj Azati Sarkisyan, 30 Haziran 1954, Hankendi doğumluydu. Hankendi/Xankəndi veya Stepanakert; hukuki olarak Azerbaycan’a ait olan ancak Karabağ Savaşı sonrası üstünlüğü elde eden Ermenilerin bağımsızlık ilan ederek kurdukları, uluslararası arenada Ermenistan dahil hiçbir devlet tarafından tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin fiili yönetimindeki ve devlete başkentlik eden şehirdir. Serj Azati Sarkisyan, 1991-1994 yıllarında ayrılıkçı Dağlık Karabağ Savunma Ordusu’nun başına geçti. Karabağ Savaşı sonrasında yine aynı dönemin Ermeni komutanlarından Vazgen Sarkisyan ile beraber Ulusal Kahraman Madalyası’na layık görülmüştü.

2015’te yapılan anayasa referandumu ile parlamenter sisteme geçen Ermenistan’da mevcut Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın görev süresi, 9 Nisan’da doluyor. Armen Sarkisyan, 9 Nisan’da yemin ederek göreve başlayacak ve ülkede parlamenter sistem yürürlüğe girecek. Seçildikten sonra Meclisteki tüm milletvekillerine oylama için teşekkür eden Armen Sarkisyan “Tabii ki geleceğimizin önemli zaferleri Artsakh ((Dağlık Karabağ), Ermenistan ve Diaspora için sizin destek ve katılımınız yanısıra tüm yurttaşlarımızın destek ve katılımını bekliyorum.ʺ dedi.(8) Armen Sarkisyan’ın diplomatik kariyeri ve en son görev yaptığı İngiltere Büyükelçiliği, önümüzdeki günlerde İngiltere Ermenistan ilişkilerin farklı mecralarda sürdürüleceğinin işareti. Sadece bu değil! Armen Sarkisyan’ın İngiliz Petrol (BP), Alcatel, Telefonica, Bank of America Merrill Lynch ve diğer çokuluslu şirketler şirketlerinin kıdemli danışmanı olması da Kraliçe’nin Güney Kafkasya’da daha çok etkisinin hissedileceğinin habercisi. Çünkü İngiliz Petrol şirketi British Petroleum (BP) Ermenistan-İngiltere siyasi diyalogunda kilit rol oynuyor. 2011’de Ulusal Meclis Avrupa Entegrasyonu Daimi Komitesi başkanı Naira Zohrabyan, İngiltere Dışişleri Bakanlığı’ndaki Güney Kafkasya işleri sorumlusu Josephine Gold ile konuyla ilgili görüşmüştü.(9) BP plc; Merkezi Birleşik Krallık’ın başkenti Londra’da olan Britanyalı ve çok uluslu enerji ve petrol şirketi. Şirket dünyadaki en büyük özel enerji şirketlerinden ve dünyanın en büyük altı enerji şirketi arasında yer alıyor. 1908 yılında Anglo-Persian Oil Company olarak kuruldu. 1954’te British Petroleum adını aldı.(10)

Armen Sarkisyan’ın danışmanlığı yaptığı Bank of America Corporation, merkezi Kuzey Carolina, Charlotte’da bulunan çokuluslu bir bankacılık ve finansal hizmetler şirketi ve ABD’deki en büyük bankalar listesinde 2. sırada yer alıyor. 2008’de Merrill Lynch’ı satın alması, onu dünyanın en büyük servet yönetimi şirketi ve yatırım bankacılığı pazarında önemli bir oyuncu haline getirdi. Bank of America, ABD’nin 50 eyaletinde, Columbia Bölgesi’nde ve 40’tan fazla ülkede faaliyet gösteriyor.(11) danışmanlık yaptığı şirketlere bakılırsa Armen Sarkisyan sırtını iyi yere dayamış. Ama Türkçede bir atasözü var, “Ağaca dayanma kurur insana dayanma ölür” Anlaşılan İngiltere, Ermenistan üzerinden bölgeye iyice yerleşmeye çalışıyor. Eee ne de olsa Ermeniler yakından tanıdıkları kesin. Ermeni Meselesi’nin çıkışında ve uluslararası krize dönüşmesinde İngiltere ve Rusya’nın doğuda takip ettikleri emperyalist politikaların ve aralarındaki siyasi rekabetin rolü tartışılamaz. Türkiye’nin bakiyesi olduğu Osmanlı Devleti dâhilinde yaşayan Ermeniler de, İngiltere ve Rusya tarafından bu emperyalist politikaların gerçekleşmesi için araç olarak kullanılmışlardı. İngiltere, Rus tehdidine karşı sömürge yollarının güvenliğini sağlamak; Rusya ise sıcak denizlere inme politikasını gerçekleştirebilmek için Osmanlı Devleti hâkimiyetinde bulunan Ermenileri bağımsızlık vaadiyle kışkırttılar. Bence İngiltere’ye yakın bir ismin Ermenistan Cumhurbaşkanlığına getirilmesi, ABD’nin İran’a yönelik planlarını ele veriyor gibi. İran dahilindeki Güney Azerbaycan’ın karışabileceği hesap ediliyor ve Kuzey Azerbaycan’ın güneyle birleşmesinin önüne geçilmek isteniliyor.

Armen Sarkisyan, Ermenistan’da neredeyse ittifakla Cumhurbaşkanı seçilmiş olsa da Rus yanlısı Ermeniler için o bir ” the West’s man” yani “Batı’nın adamı”. Erivan’da faaliyet gösteren Kafkas Enstitüsü (Caucasus Institute) Başkanı Alexander Iskandaryan; akademik odak noktası eski SSCB genelinde ve özellikle de Kafkasya’da etnik-politik çatışma, komünizm sonrası dönüşüm ve ulus inşası olan ve 1990’lı yılların başından itibaren Güney ve Kuzey Kafkasya’daki çatışmalar, seçim süreçleri ve Sovyet sonrası kimliklerin ortaya çıkışı üzerine araştırma yapan, ayrıca göçler, bölgesel entegrasyon, medya geliştirme ve kamusal söylemler üzerine araştırma yapan bir bilim insanı. İngiliz ekolünden Armen Sarkisyan’ın neden cumhurbaşkanı olduğu sorusuna verdiği cevap ilginç. Sadece bu soruya cevap aramıyor. Başka soruları da düşünüyor. Örneğin İktidar partisi neden cumhurbaşkanlığı için sadece Armen Sarkisyan’ı seçti? Ermenistan’da iktidarda olanlar neden son zamanlarda “yabancı” kişileri yüksek mevkilerde görevlendiriyorlar? (Örneğin, Gazprombank eski başkanı Karen Karapetyan, 2016’da başbakan seçildi). Yakın gelecekte Ermenistan’daki siyasi sistemde ne gibi dönüşümler öngörülüyor? Ülke herhangi bir politik krizle mi karşı karşıya kalacak? Serj Sarkisyan siyasi alanı terk edecek mi? Alexander Iskandaryan’a göre, Armen Sarkisyan’ın biyografisine bakıp onu geçmişteki bağlantılarıyla değerlendirmek yanlış olacaktır. 2000 yılından bu yana British Petroleum, Alcatel, Telefonica ve diğer ülkelerdeki danışmanlık firması Avrasya Evi International’ın başkanlığını yapmaktadır. Batılı ülkelerde ve enerji kaynakları açısından zengin Avrasya ülkelerinde bir dizi büyük projeye katıldı.

Daha önce, Sarkisyan Erdi’deki Amulsar Altın Madeni Projesini yürüten Lydian International Ltd’de direktörlük görevini yerine getirdi. Böyle bir geçmişi olan bazı uzmanlar ona “Batı’nın adamı” (“the West’s man.”)
Olduğuna inanıyorlar. Armen Sarkisyan yıllardır yurtdışında Ermenistan’ı temsil etti ve çok deneyimli. Yeni Anayasa uyarınca, ülkeyi temsil etmek neredeyse cumhurbaşkanının en önemli sorumluluğu olacak. Ermenistan’ın Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığının başlamasından bu yana siyasete girdi. Ermenistan’ın siyasi gerçekliğini kusursuz bir şekilde kavradı. Ciddi bir bilim insanı. Açıkçası, bir başkan için çok önemli analitik becerilere sahip. Armen Sarkisyan, İngiltere yanlısı ya da Batı yanlısı bir politikacı değil, Rus yanlısı bir yetkili de değil. Bazen bazı yabancı şirketlerin veya şirketlerin menfaatleri Ermenistan’ın menfaatleri ile örtüşüyor ve bu nedenle lobi yapılması gerekiyor. Bazen bu çıkarlar değişir ve onlara lobi yapmak imkânsızdır. Bazen çıkarlar değişir. İşte böylesi durumlarda ülkenin liderliği belirli fikir birliğine varıyor, bazı kararlar alıyor ve bunları yerine getiriyor. Fikir şu ki, karar verme partiye bağlı olacaktır, şu anda tek bir kişi üzerinde değil. Aslında, kişinin önemli bir rolü olmayacağı yeni bir hükümet sistemi kurulacak belirli bir yapı uygulanacaktır. Ermenistan, sistem içinde krizden kaçınmayacak, ancak ülkeyi yöneten yeni bir sistem sonunda gelişecektir. Her şey yeni başlayacak, Nisan ayından sonra bitmeyecek. Ben ne anladığımı söyleyeyim, Ermenistan’ın 9 Nisan’da görevine başlayacak yeni Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan’ın seçimi, Ermenistan derin devletinin projesi. Üst akıl İngiltere.

Bakınız:
1- http://www.dunyabulteni.net/haber/408425/ermenistanda-rus-diline-yabanci-dil-statusu-verildi
2- Ömür Çelikdönmez/ Rusya Ermenileri Azerbaycan’la savaşa hazırlıyor!/ 9 Aralık 2015/ https://kafkassam.com/rusya-ermenileri-azerbaycanla-savasa-hazirliyor.html
3- https://www.amerikaninsesi.com/a/ermenistan-turkiyeyle-anlasmayi-feshetti/4276021.html
4- http://www.agos.com.tr/tr/yazi/20289/ermenistan-da-yeni-cumhurbaskani-armen-sarkisyan
5- https://www.ermenihaber.am/tr/news/2018/03/02/Ermenistan-Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1/124575
6- http://uk.mfa.am/en/ambassador/
7- Göktürk Tüysüzoğlu/ Farklı Dış Politika Seçenekleri Bağlamında Ermenistan Dış Politikası’nın Değerlendirilmesi / http://haypedia.com/makale/Osmanl%C4%B1%20Tarihi/cf76d07b-5549-4f7c-be26-e4403252da6d.pdf
8- https://news.am/tur/news/439104.html
9- http://www.tert.am/en/news/2011/11/17/zohrabyan/389687
10- https://www.bp.com/en/global/corporate/who-we-are/our-history.html
11- https://www.ml.com.tr/
12- https://eadaily.com/en/news/2018/01/23/casting-of-prime-ministers-underway-in-armenia-interview

Ömür Çelikdönmez
Twitter: @oc32oc39