Çeçenistan’da devam eden savaşta 3 yıllık aradan sonra tamamen farklı kuşak yer almaya başlamış diyebiliriz. Ruslan Kurbanov bu iki kuşağı şöyle açıklamaktadır:
“SSCB döneminde yetişmiş eski liderler tarih, ortak kültür ve Sovyet zihniyeti gibi birçok ortak şeyleri Ruslarla paylaşıyorlardı. En azından onların vicdanları masun insanları saldırmaya el vermedi. Onlardan bazıları Rus özel elemanlarla bile işbirliği yapabilen suçlularıydı. Birinci Çeçen Savaşı’nda onlar Rus kanunları ve şeriata aykırı olan şeyleri yapmaktan utanırlardı. Bu yüzden onlar Rusların propagandasından etkilenmiştir. […] Bu sefer ise Çeçenlerin yeni kuşağı savaştı.10 yıllık savaş esnasında Çeçenistan’da ne okulda okumuş ne de Komsomol’a üye olan yeni kuşak yetişti. Onların Rusya şile hiçbir ilişkileri yoktur. 1994 yılında 8-10 yaşlarında olan çocuklar bugün artık 20 yaşlarındadır. Onlar Rusya ve Ruslara ait olan her şeyden, yani Rus dili, Rus kültürü, Rusların sembolü ve Rus kanunlarından tamamen nefret ediyorlar. Onlar Ruslara kan, ölüm ve korkuyla intikam etmek istiyorlar.”
Yeni Kuşağa odaklanan Çeçen toplumunun analizi Birinci Çeçen Savaşı bittikten hemen sonra da yapılmıştır. Rus gazeteci Dmitriy Balburov durumun dönüşümünü şöyle analiz etmektedir:
“18-20 yaşlarındaki gençler normal okullarda fiilen okumadı. 1991 yılından beri biz düzensiz ve kanunsuz durumda yaşıyorduk. 10-19 yaşlarındaki birçok gençler, özellikle köy kesimindekiler hayatta sadece savaşı gördüler. Durum böyleyken Vehhabi misyonerler geldiler ve onların gözlerini açıp iyilik ve ebedilik hakkında öğretileri anlattılar. Çocuklar onların ellerine düştüler. Böylece yeni mücahitler hazırlandı.”
Burada Balburov geleneksel İslamiyet’in hâkim olduğu Çeçen toplumu üzerinde Rusya’da radikal İslamiyet anlamında kullanılan “Vehhabilik”, başka deyişle köktencilik olarak bilinen siyasal İslamiyet’in etkisinin güçlenmesinin arka planını anlatmaktadır. Aynı zamanda o, savaş sebebiyle Çeçen toplumu içinde radikal İslamiyet’in yayıldığını ve bu radikal İslamiyet’in yeni bir savaşın nedeni olacağını öngörmektedir. Böylece Rusya’ya karşı mücadelenin temelindeki ilke Birinci Çeçen Savaşı’nda Çeçen milliyetçiliğiyken İkinci Çeçen Savaşı’da ise siyasal İslamiyet’e dönüşmüştür. Bu durum cumhuriyet, bölge, belediye ve köy seviyelerindeki Çeçen toplumunun siyasal liderlerinin milliyetçilikten siyasal İslamiyet’e geçtiğini göstermektedir. Gençlerin Vehhabiliğe yönelmeleri toplumsal entegrasyonun temelindeki ilkenin radikal İslamiyet’e geçmesiyle tespit edilecek ve Çeçen toplumunun liderlerinin ideolojik temelinin dönüşümü ile belli olacaktır.
Burada Rusya’dan bağımsızlığı hedefleyen savaş gruplarının liderlerine odaklanarak 1992 yılından günümüze kadar Çeçen toplumunun liderlerinin nasıl değiştiğini anlatacağım. Analiz edilecek konu savaş dönemindeki Çeçenistan’ın bağımsızlık yanlısı ve diğer savaş gruplarının liderlerinin özgeçmişleridir. Rus ordusu Birinci Çeçen Savaşı sırasında Dudayev yönetiminin her savaş grubuna yönelik bütçe dağıtım belgesini ve İkinci Çeçen Savaşı sırasında ise Şamil Basayev’in gelir-gider kaydını ele geçirmiştir. Bu nedenle gelecekte bu tür belgeler ifşa edilirse savaş gruplar hakkındaki detaylar ve savaş komutanların isimleri belli olacaktır. Bu çalışmada Rusya ve Çeçen-İçkerya’nın yayınladığı haberler ve gazetecilerin yayınladığı haberlerden çıkarılan insanlar incelenecektir. Dolayısıyla analiz için gereken ana küme、yani askeri liderlerinin isimlerinin tam olarak belli değildir. Ayrıca özellikle İkinci Çeçen Savaşı’ndan sonra baş gösteren askeri liderlerin özgeçmişleri hakkında bilinmeyen birçok noktalar vardır. Çeçen Devrimi dönemi (1991-1992 yılları), Dudayev dönemi (1993-1994 yılları), Birinci Çeçen Savaşı dönemi (1995-1996 yılları), savaşlar arası dönemi (1997-1999) ve İkinci Çeçen Savaşı dönemi’ndeki (1999 yılından sonra) Çeçen toplumunun liderlerinin nasıl insan olduklarına dair konu gelecekte tam verilere dayanarak araştırılacaktır.
1. Birinci Çeçen Savaşı Dönemindeki Çeçenistan Ordusunun Yapısı
1-1. Çeçenistan Cumhuriyeti’nin Bağımsızlığı İlanı Zamanında Askeri Gücü
1991 yılına kadar o dönemdeki Çeçenistan-İnguşetya Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti içinde var olan silahlı kuvvetleri Kuzey Kafkasya Askeri Bölgesi’ne ait SSCB Ordusu’nun askeri birlikleri ve İçişleri Bakanlığı ve KGB’nin silahlı birlikleriydi. “Çeçen Devrimi” olarak geçen olay sebebiyle SSCB Ordusu Çeçenistan’dan ayrıldıktan sonra Çeçenistan Cumhuriyeti İnguşetya’dan ayrılarak SSCB’den bağımsızlığı ilan etmiştir. Bu zamanda Çeçenistan içinde var olan resmi silahlı güçler Şali Tank Alayı ve İçişleri Bakanlığı Silahlı Birliğiyken bağımsızlık ilanından önce 1991 yılında Pan-Çeçen Halk Kongresi artık az sayıdaki milislerden oluşan “Milli Muhafızlar Birliği”ne sahipti.
Cahar Dodayev eşi Alla Dudayeva kendi anı litabında9 Kasım 1991 tarihindeki cumhurbaşkanlık yemin töreninden sonra Çeçenistan-İnguşetya Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti’ninseferberlik bölümü başkanı Gelani Akhmadov’un Dudayev’e şöyle bildirdiğini anlatmaktadır:
“Şu an Çeçenistan Cumhuriyeti’nde 30 bin kişilik milis vardır. Her rayonun köy Sovyetlerinde askeri karargâh konuldu ve komutanlar seçildi. Herkese görev verilmekte ve Telefon hatlarının kesilme durumu için farklı iletişim ağlarıyla bağlantı kurulmaktadır. Bir kısmı ise her yerde konuşlandırılmaktadır. 10 bin kişilik ihtiyat askeri gücü mevcuttur ve Herkes için evraklar da hazır bulunmaktadır. ”
26 Kasım 1991 tarihinde SSCB ordusu Kuzey Kafkasya Askeri Bölgesi’nin Askeri Eğitim Merkezi Komutanı P. Sokolov’a Dudayev Milli Muhafızlar Birliği’ne ait 62 bin kişi ve 300 bin kişi milisin olduğunu göstermiştir. Bu zamanda Dudayev 27 (veya 26) Kasım’da “Cumhuriyet içindeki Silahlar ve Orduya Ait Donanımların Kamulaştırılmasına dair Emir” ilan etmiş ve 8 Temmuz 1992 tarihine kadar Çeçenistan içindeki SSCB ordusu büyük miktarda silahlar ve cephaneleri bırakıp oradan ayrılmıştır.
Böylece “Çeçenistan Cumhuriyeti Milli Savunma Ordusu” kuruldu ve cumhurbaşkanının başkumandan olduğu belirlenmiştir. Viskhan Şakhabov Genelkurmay Başkanı olarak atanmış ve Genelkurmay Başkanı Yardımcısı olarak ise Aslan Maskhadov (1992 yılında Çeçenistan’a dönmüş ve 1994 yılının Aralık ayından beri Genelkurmay Başkanı) atanmıştır. Bir de Cumhurbaşkanı Korumalar Birliği Komutanı olarak başlangıçta Ruslan Labazanov atanmıştır.
Fakat Seely ise 1993 yılının Mart ayındaki darbeden 2 gün sonra genelkurmay başkanlığının kurulduğunu ileri sürmektedir. Bir de açıklanan seferberlik planına göre mevcut asker sayısı 15,000 kişidir ve 3 gün içinde 30,000 kişiyi ve 10 gün içinde 600,000 kişiyi seferber edebilir.
Çeçenistan’da 1993 yılında başkanlık sistemini savunan Dudayev ve Meclis arasındaki gerginlik ortaya çıkmıştır. Muhalifler gittikçe güçlenirken Mart ayında Dudayev yanlısı olan Şamil Basayev’in Abhazya Taburu, Salman Çeçayev’in İçişleri Bakanlığı Polis Özel Kuvvetleri, S. İsayev’in Şali Tank Alay gibi birlikler radyo-televizyon istasyonunu işgal etmiştir. Ondan sonra Khamzat Khankarov başkent sıkıyönetim komutanı olarak atanmıştır. Diğer yandan muhalif gruplara bakarsak Ibragim Suleymanov’un Vedeno merkezli grubu, eski Cumhurbaşkanı Korumalar Birliği Komutanı Labazanov’un Argun merkezli grubu ve Umar Akhturkhanov’un Nadtereçnye merkezli grubu vardı. Bir de eski Grozny Belediye Başkanı Bislan Gantemirov’un gücün temeli ise Urus-Martan Rayonu’ndaydı.
1-2. Birinci Çeçen Savaşı’nın Başlangıcında Askeri Gücü
Daha önce anlatıldığı gibi Dudayev yönetimi seferberliği ilan etmiş ve SSCB Ordusu’na ait silahları ele geçirmiştir. Rusya’nın Kuzey Kafkasya Ortak Ordusu Komutanı Gennadiy Troşev şöyle açıklamaktadır:
“Birinci Çeçen Savaşı’nın başlangıcında Dudayev artık büyük ölçekli askeri güce sahipti. Bu güç 2 tugay, 7 bağımsız alay ve 3 bağımsız alaydan oluşuyordu. Asker sayısı toplam yaklaşık 5-6 bin kişidir ve 5-7 günde toplam asker sayısı 15-20 bin kişiye çıkarabiliyordu. Bir de Rus ordusu Grozny’a girdikten sonra 1 Mart 1995 tarihine girdiğinde yaklaşık 9000 kişi savaşçı vardı ve onlardan 350 kişi ise paralı yabancı askerlerdi. Ordunun yapılanması devam ediyor ve Gutermes ve Şali taraflarını savunmaya ağırlık veriyordu. Şali tarafını savunma Aslan Maskhadov’un komutasının altındaydı.”
Savaş açıldığında Rus ordusunun bilgiye sahip olduğu o 5-6 bin kişilik Çeçenistan ordusu 4 tane cepheye bölünmekteydi:
1) Kuzeybatı Cephesi. Komutanı: Vakha Arsanov (1996 yılında)
2) Güneybatı Cephesi. Komutanı: Sultan Geliskhanov, Komutan Yardımcısı: Ahmed Zakayev
3) Doğu (Güneydoğu) Cephesi. Komutanı: Khunkarpaşa İsrapirov.
4) Orta-Vedeno (veya Güney）Cephesi. Komutanı: Şamil Basayev.
Diğer yandan Troşev’e göre, 1995 yılının Ağustos ayına girdiğinde Çeçenistan toplam yaklaşık 5000 kişi askere sahipti ve bu ordu Doğu, Güney, Batı ve Orta Bölgelerinde toplanıyordu. Camev’in komutasının altındaki Batı Cephesi’nde 700 kişi asker, Ruslan Gelayev’in komutası altındaki Batı Cephesi’nde 1000 kişi asker ve Geliskhanov’un komutası altındaki Orta Cephesi ve Şamil Basayev’in komutası altındaki Doğu Cephesi’nde ise toplam 2000 kişi asker vardı ve Karargâhı Dargo’daydı. Bu, Çeçenistan-İçkerya tarafının bölük pörçük kaynaklarından çıkarılan bilgiye göre farklıdır. Ama Alla Dudayeva kendi anı kitabında Güneybatı Cephesi komutanı olarak Ruslan Gelayev’den bahsetmektedir. Bu yüzden ya Geliskhanov benzer okunuşlu soyadı olan Gelayev’in yanlış anlaşılması olabilir, ya da personel transferi olmuş olabilir.
Basayev, Gelayev ve İsrapirov gibi Abhazya Savaşı’na katılanlar ve Basayev, Gelayev ve Geliskhanov gibi Çeçen Devrimi’ne katılanlar veya savaştaki Dudayev yanlılarının önemli görevlerde yer aldığı bellidir.
Daimi ordudaki askerlerden oluşan cephe komutanlıklarına bağlı askeri birliklerinin dışında askeri birlikler rayon, belediye ve köy seviyesinde de oluşturulmuştur. Mesela, 1996 yılındaki Bamut Köyü Savunma Savaşı’na Galançoj Köyü Alayı (komutanı: Khizir Khaçukayev), Bamut köyünün Khaykharov’un taburu, A. Amriyev’in (Assa) özel askeri birliği ve diğer birlikler katılmıştır. Bu birliklerin hepsi (toplam 1000 kişi, ve onlardan 200 kişi paralı asker) İnguşetya’daki Arşti köylü olan Şirvani Albakov’un komutası altındaydı ve mali destek ise Şirvani’nin akrabası olan petrolcü Adem tarafından sağlanmıştır. Adem Albakov Grozny Petrol Ürünleri Üretim ve Satış Fabrikası genel müdürüydü.
1-3. Savaş Komutanlarının Özgeçmişleri üzerindeki Analiz
Burada isimlerini çıkartabildiğim 21 kişi savaş komutanının özgeçmişlerini belirteceğim:
1) Aslambek Abdurkhaciyev: 1961 yılında Germançuk köyünde dünyaya gelmiştir. 1991 yılında Çeçen Devrimi’ne katılmış ve 1992 yılında ise Abhazya Savaşı’na katılmıştır. Şali Rayonu Sıkıyönetim Komutanı (1994 yılı), savaş komutanı. 1997 yılında Çeçen Kontrakt Grubu Genel Müdürü olmuştur.
2) Vakha Arsanov: Trafik polisiydi. 1991 yılında Çeçen Devrimi’ne katılmış ve aynı yılda Çeçenistan Cumhuriyeti milletvekili olmuştur. Kuzeybatı Cephesi komutanı (1996 yılı), cumhurbaşkanı yardımcısı (1997 yılı).
3) Abu Arsanukayev: 1991 yılında Çeçen Devrimi’ne katılmıştır. 1995 yılına kadar Cumhurbaşkanı Koruma Görevlisi. Cumhurbaşkanlığa Bağlı Karşı İstihbarat Özel Bürosu Müdürü (1995 yılı).
4) Turpalali Atgeriyev: 1969 yılında Gutermes’te dünyaya gelmiştir. 1992 yılında Abhazya Savaşı’na katılmıştır. 1992-1994 yıllarında Çeçenistan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı’nda çalışmıştır. Savaş komutanı. Doğu kısmında faaliyet göstermiştir. 1996 yılında Pervomaysk Savaşı’na katılmıştır. Çeçenistan Milli Savunma Ordusu Özel Harekâtı Ekibi Komutanı、Cumhurbaşkanı Adayı Mashadov Seçim Kampanya Ofisi Müdürü (1997 yılı). 1997 yılında Başbakan Birinci Yardımcısı olarak atanmıştır.
5) Şamil Basayev: Daha önce SSCB Ordusu’nda görev yapmıştır. 1991 yılında Çeçen Devrimi’ne katılmış ve Abhazya Savaşı’nda yer almıştır.
6) Şirvani Basayev: Şamil Basayev’in erkek kardeşidir. Savaş Komutanı, Vedeno Rayonu Valisi.
7) Khamzat Batayev: Savaş komutanı, Bamut Rayonu Sıkıyönetim Komutanı.
8) Ruslan Gelayev: Komsomolskoye köyü doğumludur. 1992-1993 yıllarında Abhazya Savaşı’na katılmış ve Cumhurbaşkanı Alayı’na komuta etmiştir. Savaş komutanı, Güneybatı Cephesi Komutanı. Başbakan Yardımcısı (1997 yılı). 1998 yılında Milli Savunma Bakanı olmuştur.
9) Sultan Geliskhanov: 1965 yılı doğumludur. Çeçenistan İçişleri Bakanı (1993 yılı), Milli Güvenlik Bürosu Müdürü (1993-5 yılları), Milli Savunma Ordusu Özel Harekât Ekibi Komutanı (1995 yılı), Savaş komutanı. Doğu kısmında faaliyet göstermiştir.
10) Ahmed Zakayev: l959 yılı doğumludur. Çeçenistan-İnguşetya Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti Oyuncular Birliği Başkanı (1980 yılı), Kültür Bakanı (1993 yılı). Savaş komutanı, Cumhurbaşkanı Danışmanı. 1997 yılında Başbakan Birinci Yardımcısı olmuştur.
11) Usman İsayev: 1957 yılında Kulara köyünde dünyaya gelmiştir. Patrice Lumumba Adlı Halklar Dostluk Üniversitesi mezunu. Diplomat (1984-1988yılları). 1988-1991 yıllarında Çeçenistan-İnguşetya Adalet Bakanlığı’nda çalışmıştır. Kanun Değişiklik Komitesi Başkanı (1991-1993 yılları), National Bankası Genel Müdürü (1993 yılı), Başsavcı (1994 yılı), Savaş komutanı (1995 yılı görevden alınmıştır). 1996 yılında kimliği belli olmayan biri tarafından kaçırılıp öldürülmüştür.
12) Khunkerpaşa İslapirov: Alleloy köyü doğumludur. Abhazya Savaşı’na katılmıştır. Savaş komutanı. 1996 yılında Kızılyar Baskını’na katılmıştır. 1997 yılında Anti-Terörizm Merkezi Müdürü olmuştur.
13) İsa Madayev: Çiri-Yurt köyü doğumludur. Savaş komutanı. Milli Güvenlik Bürosu Müdür Yardımcısı.
14) Aslan Maskhadov: 1951 yılı doğumludur. SSCB Kara Kuvvetleri Albayı. Çeçenistan Cumhuriyeti Milli Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanı Yardımcısı, daha sonra genelkurmay başkanı olmuştur. 1997 yılından beri cumhurbaşkanıdır.
15) Doku Makhayev: Gekhi köyü doğumludur. SSCB Kara Kuvvetleri’nde subay, Savaş komutanı. Güneybatı Cephesi Komutanı Yardımcısı.
16) Kazbek Makhaşev: Çeçenistan-İnguşetya Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Toplama Kampları Bölümü’nde çalışmıştır (1980’lı yıllarda). 1994 yılında Çeçenistan Cumhuriyeti İçişleri Bakanı olarak atanmış ve 1997 yılından beri Başbakan Yardımcısıdır.
17) Abu-Supijan Movsayev: 1959 yılı doğumludur. İçişleri Bakanlığı Şali Rayonu RUDV Şube Müdürü, Şali Rayonu Milli Güvenlik Bürosu Memuru, Savaş komutanı. Budennovsk Baskını’na katılmıştır. Milli Güvenlik Bürosu Müdürü (1995-1997), Milli Savunma Ordusu Özel Harekât Ekibinde çalıştıktan sonra işten ayrılmıştır.
18) Salman Raduyev: 1967 yılı doğumlu. Gutermes Rayonu Valisi (1992 yılı), Savaş komutanı. 1996 yılında Kızılyar Baskını’nı düzenlemiştir. Dudayev Ordusu Raduyev’in özel ordu birliğidir.（Daniel’,s､381）Altıncı Tabur Komutanı. Cahar Dudayev şehit olduktan sonra Yandarbiyev’in referansıyla tuğgeneral olmuş, ama 1998 yılında cumhurbaşkanı Maskhadov tarafından tenzil-i rütbe olmuştur.
19) Movladi Raisov: Milli Güvenlik Bürosu Özel Harekâtı Ekibi Komutanı.
20) Ruslan Khaykhoroyev: 1963 yılında Bamut köyünde doğmuştur. Çiftçi, savaş komutanı. Batı kısmında faaliyet göstermiştir.
21) Khizir Khaçukayev: Savaş komutanı. Batı kısmında faaliyet göstermiştir. 1996 yılında Samaşki Savunma Savaşına katılmıştır.
Savaş gruplarının liderlerinin çoğu en azından resmi olarak cumhurbaşkanı ve genelkurmay başkanının kontrolü altındaki düzenli orduya bağlıydı ve bu gruplar hükümete bağlı ordu olarak Grozny Savunma Savaşı, Budennovsk Baskını, Kızılyar Baskını, Bamut Savunma Savaşı, Gutermes Taarruzu, Grozny Taarruzu ve diğer çatışmalara katılmıştır. Fakat bu gruplar resmen ne kadar savaş zamanında organize edilir düzenli ordu olarak görüyorsa da, gerçekte ise onların ağırlıklı olarak kendi teybinin (kabilesinin) üyelerinden oluşturulduğu açıktır. Bu savaş grupları daha önce var olan çeşitli silahlı devlet kurumlarının olduğu zamandan beri grubun üyelerinin kendi teybinden alınmıştır. Charles Brandy Çeçen savaş komutanlarının hareketlerinin kendi teyplerinin tutumuna göre belirlendiğini anlatmaktadır, çünkü farklı teypten olanlardan savaş grubu içindeki tam sadakat ve güveninin sağlanmayacağını düşünürlerdi.
Yabancılardan oluşan birliklerin varlığı da pek fark edilmiyordu ve meşhur lider olarak tek İbn el-Hattab vardı.
Ayrıca savaş komutanların radikal İslamiyet ile ilişkileri Dudayev yönetiminin radikal İslamiyet ile ilişkillerinden pek farklı değildi ve genç Gelayev’in radikal İslamiyet benimsemesinin dışında Basayev ve Raduyev siyah zeminin üzerinde beyaz renkli Kur’an sözlerinin yazıldığı kurdeleyi bazen takarlar. Ama sakal ve şapkayı gördüğümüz kadarıyla onların elbiselerinin Vehhabiliği özümseyenlere özgü elbise olduğunu söylemek güçtür. Aynı dönemde Dağıstan’daki Çobanmakhi köyünde faaliyet gösteren radikal İslamcı Carulla’nın elbisesine göre oldukça farklıdır.
2. Savaşlar Arası Dönemindeki Çeçenistan Ordusunun Yapısı
Cahar Dudayev 1996 yılının Nisan ayında Rus ordusunun füze saldırısıyla şehit edilmiş ve onun yerine Cumhurbaşkanı Yardımcısı Zelimkhan Yandarbiyev Cumhurbaşkanı olmuştur. Aynı yılın Ağustos ayında Hasavyurt Antlaşması imzalandıktan sonra Rusya hükümeti ve Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti arasında ateşkes yapılmıştır. 1997 yılının Ocak ayında cumhurbaşkanı seçimi yapılmış ve Aslan Maskhadov kazanmıştır. Ondan sonra İkinci Çeçenistan Savaşı’nın başladığı 1999 yılının Ağustos ayına kadar Çeçenistan Cumhuriyeti yarı-bağımsız durumdaydı. Bu dönemdeki Çeçenistan Ordusu toplam yaklaşık 20 bin kişi askere (50 tane taburluk) sahipti ve acil durumda bu sayısı 30 bin kişiden fazlasına artırabilirdi. Ordu yapısının özeti aşağıdaki gibidir:
a) Cumhurbaşkanı Korumalar Birliği. Komutanı: İlyas Talkhanov. Daha sonra A. Abdurahmanov atanmıştır. Toplam 2000 kişi.
Hava İndirme Taburu (3 tane bölükten oluşurdu）
Motorize Piyade Taburu (3 tane Motorize Piyade Bölüğü ve Cumhurbaşkanı Korumalar Bölüğü)
Tören Bölüğü
Süvariler Bölüğü
b) Çeçenistan-İçkerya Cumhuriyeti Milli Savunma Ordusu. Toplam 20 bin kişi.
Abhazya Hücum Taburu (Komutanı: Şamil Basayev)
Müslim Taburu (Komutanı: Arbi Barayev)
Garançoj Özel Harekatı Alayı (Komutanı: Ruslan Gelayev)
Şali Tanklar Alayı (Komutanı: Saypuddin İsayev)
3 tane Tanklar Taburu
1 tane Kundağı Motorlu Topçular Taburu
RSZO Alayı
3 tane Tabur
Uçaksavar Topçular Alayı
3 tane ZRK (uçaksavar füze) Taburu
Tanksavar Topçular Alayı
3 tane PTUR (güdümlü tanksavar füze) Taburu
Topçular Taburu
Birinci ve İkinci Motorize Piyadeler Alayı
3 tane Taburu
Topçular Taburu
Tanksavar Topçular Taburu
Uçaksavar Topçular Taburu
Üçüncü Piyadeler Alayı
3 tane Piyadeler Taburu
Topçular Taburu
Tanksavar Topçular Taburu
Uçaksavar Topçular Taburu
Dağcı Piyadeler Alayı (Komutanı: İbragim Arsanukajev)
2 tane İstihkâm Taburu
2 tane Muhabere Taburu
c) Diğer Silahlı Kurumlar
Gümrük ve Sınır Muhafızı
d) Hükümet tarafından tanınmamış Milis Grupları ve Vehhabi Savaş Grupları
Yukarıdaki listede önemli kademelerin hemen hemen hepsi boş bırakılmış ve ismin bilindiği insanlar ise Basayev ve Gelayev gibi sadece birkaç kişidir. Birinci Çeçen Savaşı’nda yer alan ünlü savaş komutanları daha ziyade kabine içinde görev almışlardır.
Yetersiz olsa da, aşağıda Maskhadov yönetimi altındaki birinci kabinede yer alan bakanların adı-soyadı listesini gösteririm:
Cumhurbaşkanı: Aslan Maskhadov
Cumhurbaşkanı Yardımcısı: Vakha Arsanov
Başbakan: Şamil Basayev
Başbakan Birinci Yardımcısı: Turpalali Atgeriyev (ekonomiden sorumlu)
Başbakan Yardımcısı: Kazbek Makhaşev ve Ahmed Zakayev
Dışişleri Bakanı: İlyas Akhmadov
İçişleri Bakanı: Kazbek Makhaşev (aynı zamanda Başbakan Yardımcısı), Abdi Battalov ve Aydamir Abalayev
Ekonomi Bakanı: Turpalali Atgeriyev (Aynı zamanda Başbakan Birinci Yardımcısı)
Sosyal Güvenlik Bakanı: Umar Khambiyev
Milli Şeriat Güvenlik Bakanı: Aslanbek Arsayev (selefi: Abdulmelik Mecidov)
Milli Savunma Bakanı: Ruslan Gelayev (görevden alındıktan sonra onun yerine Magomed Khambiyev atanmıştır.)
Milli Güvenlik Bürosu Müdürü: Abu Supyan Movsayev
Askeri Karşı İstihbarat Bürosu Müdürü: Rom-Ali Baysugurov
Şeriat Muhafızları Birliği Komutanı: Magomed Khambiyev
Sınır Muhafız ve Gümrük Genel Komutanı: Magomed Khatayev
Kaçırma Olaylarına Karşı Özel Alay Komutanı: Magomed Magomedov
Anti-Terör Merkezi Müdürü: Khunkarpaşa İsrapirov
Cumhurbaşkanı Koruma Ekibi Komutanı: A. Abdurakhmanov (2002 yılında)
Boyalı olan isim birinci bölümde bahsedilen 1)-21) numaralı savaş komutanlarıdır. Ayrıca boyalı olmayan isimler arasında da özgeçmişlerinden askeri görevlerde yer aldığı veya savaş gruplara üye olduğu gibi görebildiğimiz kişiler de mevcuttur. Yani Maskhadov yönetimindeki bakanların hemen hemen hepsi Birinci Çeçen Savaşı esnasında savaş komutanıydı ve onların birçoğu İkinci Çeçen Savaşı’nda da savaş komutanı olarak yer almaktadırlar. Bu, Dudayev yönetimindeki bakanlardan tamamen farklıdır. Aşağıda anlatılan Dudayev yönetimindeki önemli bakanlardan savaş grubunda yer aldığı tespit edildiği kişi olarak tek Kültür Bakanı Ahmed Zakayev vardır. İçişleri Bakanı: S. Albakov ve M. Eldiyev. Dışişleri Bakanı: Şarafuddin Yusuf (lakabı: Beno). Ekonomi Bakanı: Taymaz Abubakarov. Adalet Bakanı: Usman İmayev. Kültür Bakanı: Ahmed Zakayev. Tarım Bakanı: R. Bisultanov. Milli Eğitim Bakanı: A. Yandarov, S. Movsayev ve Khoja-Ahmed Yarikhanov. Milli Güvenlik Bürosu Müdürü: S. Khasimikov. Bilgi ve Yayınlar Bakanı: Movladi Udugov.
Burada gördüğümüz gibi 1996-1999 yılları arasındaki Çeçenistan’da Birinci Çeçen Savaşı dönemindeki güçlü savaş komutanlarının bakan ve subay-general olarak yer aldığı bellidir. Üstelik onlardan ordu yapısını gösteren tabloda yer alan Basayev ve Gelayev’in birlikleri aslen kendi özel militan grubuydu. Onlar normal zamanda da kendi komutası altındaki birliklerini normal durumdaki ordu yapısına dönüştürmek yerine savaş durumundaki ordu yapısını devam ettirmiştir. Bir de hükümet içindeki kazançlı kademede yer alıp kendi militanlarına sahip olan savaş komutanları hükümetin resmi yerel yönetimiyle alakasız şekilde ya da hükümeti göz ardı ederek bölgeleri hükmetmeye devam etmiştir. Durumu ise aşağıdaki gibidir:
1996-1999 yılları Arasında Önemli Savaş Komutanları
Adı-Soyadı Hâkim Olduğu Bölge
Salman Raduyev Nojay-Yurt Rayonu ve Urus-Martan Rayonuna bağlı Samaşki、Yanduyrke、Gekhi-çu
Şamil Basayev Vedeno, Şali, Şatoy Rayonları ve Urus-Martan Rayonunun bir kısmı
Ruslan Gelayev Grozny ve Argun
Arbi Balayev Urus-Martan Rayonu
Alaya bağlı taburlara seri numarası verilirdi ve Salman Raduyev 6. Taburu komutanıydı. Ama bu tabur aslen kendi özel militan grubuydu ve Gelayev kendi grubunu “Cumhurbaşkanı Dudayev Ordusu” olarak tanıtmaktaydı. Bir de Cumhurbaşkanı Dudayev’in damadı (Dudayev’in erkek kardeşi veya kuzeninin kızının eşi) olan Raduyev Dudayev’in halen yaşadığını ileri sürerek Cumhurbaşkanı Maskhadov’un otoritesini tanımamıştır.
Arbi Barayev bu dönemde kamuoyu tarafından tanınmaya başlamıştır. O, 1973 yılında Alkhan-Kala’da doğmuş ve Sovyet kültürü ve değeriyle tanışma fırsatının olmadığı yeni kuşağa ait kişidir. Barayev 1991 yılında Milli Muhafızlar Birliği’ne girip Yandarbiyev’in koruma görevlisi olarak çalışmıştır. Onun Birinci Çeçen Savaşı esnasında neler yaptığı hiç bilinmemekte, ama 1996-1999 yılları arasında kaçırma ve cinayetten meşhur olmaya başlamıştır. 2002 yılındaki Moskova Tiyatro Baskını’nın elebaşı Movsar Barayev onun yeğenidir. Birinci Çeçen Savaşı dönemindeki faaliyetlerinin bilinmediği insanlar arasında Ramzan ve Rizvan gibi Akhmadov kardeşleri ve Sulim, Khalid ve Dzhabrail gibi Yamadayev kardeşleri önemli isimlerdendir. Onlar da kendi militan gruplarını sürdürerek 1996-1999 yılları arasında soygunculuk, kaçakçılık, uyuşturucu ticareti ve kaçırma gibi suçları işlemeye devam ederken Akhmadov kardeşleri Urus-Martan’da, Yamadayev kardeşleri ise Gutermes’te kendi güç temelini oluşturmuştur. Maskhadov yönetimi kendisi kendi teybine (kabilesi) dayanmakta olup halk genelinin desteğinden yoksun kaldığından dolayı Çeçenistan’ın savaş komutanları tarafından böyle bölündüğü durumu baş edememiştir. Daha sonra Şeriata dayalı teokratik devlet sistemini isteyen Cumhurbaşkanı Yardımcısı Arsanov, (eski) Başbakan Basayev ve eski Geçici Cumhurbaşkanı Yandarbiyev gibi kişiler seküler sistemi benimseyen Maskhadov’tan ayrılıp 5 Şubat 1999 tarihinde Basayev’in emirliği altında Maskhadov yönetimine karşı Meclis-Şûra’yı kurmuştur.
Basayev’in Meclis-Şûrası’nın içinde Yüksek Askeri Meclis-Şûra kurulmuştur. Onlarca savaş komutanlarının çoğu Maskhadov yönetiminden ayrılıp Basayev’in tanında yer aldığından dolayı hükümet askeri açıdan zayıf duruma düşmüştür. Onlar 1999 yılının Ağustos ayında Dağıstan’a karşı saldırıyı düzenlemiş ve bu saldırı İkinci Çeçen Savaşı’na yol açmıştır.
3. İkinci Çeçen Savaşı Dönemi
3-1. İkinci Çeçen Savaşı Döneminde Savaş Komutanlarının Konumları
Rusya tarafının kaynaklarına göre önemli savaş komutanlarının faaliyet gösterdikleri bölgeler ve 1999 yılının yaz mevsimindeki askeri gücü aşağıdaki gibidir. Maskhadov yanlısı küçük birlikler burada sayılmamış olabilir.
1) Şamil Basayev ve onun yardımcısı Dolguyev (1999 yılının Aralık ayında öldürülmüştür): Vedeno Rayonu ve Şali Rayonunda onlara bağlı 2,500 kişi milisi bulunmaktadır. “Utra” Gazetesi bu bölgelerden başka Şatoy Rayonu, Açkhoy-Martan Rayonu ve Urus-Martan Rayonu’nun bir kısmını eklemektedir.
2) R. Khayroyev (1999 yılı Kasım ayında öldürülmüştür): Batı kısmındaki Bamut, Açkhoy-Martan ve Sunja’da ona bağlı 500 kişi milis bulunmaktadır.
3) Yerkhoyev : Batı kısmındaki Bamut’ta ona bağlı 50 kişi milis bulunmaktadır.
4) Bagurayev: Kuzey kısmındaki St. İşçurskaya köyünde faaliyet göstermektedir. Onun Naur Rayonu vValisi Taus Bagurayev olduğu tahmin edilir.
5) Ruslan Gelayev: Grozny banliyösü, Urus-Martan, Şatoy, Komsomolskoye ve Açkhoy-Martan’da ona bağlı 500 kişi milis bulunmaktadır. Onun altında 17 kişi komutan vardı.
6) Salman Raduyev: Gutermes ve Novye Gordali’de ona bağlı 600kişi milis vardır. “Utra” Gazetesi onun hâkim olduğu bölge olarak bunlardan başka Nojay-Yurt, Samaşki, Yandırka ve Urus-Martan Rayonuna bağlı Gekhiçu’yu saymaktadır.
7) Vakhid Murdaşev ve Yamadayev kardeşleri: Gutermes ve Novo-Grozny’da faaliyet göstermektedir.
8) Sultan Geliskhanov: Nojay-Yurt’ta ona bağlı 150 kişi milis vardır.
9) İbn el-Hattab: Serjent-Yurt, Şali ve Vedeno gibi yerlerde ona bağlı 550 kişi milis vardır.
10) Arbi Barayev (2001 yılında öldürülmüştür): Urus-Martan ve Bratskoe’de ona bağlı 200 kişi milis vardır.
11) Turpal Ali Atgeriev: Kuzey kısmındaki Sholkovskoe’de ona bağlı 200 kişi milis vardır.
12) Khattachev: Urus-Martan’da ona bağlı 300 kişi milis vardır.
13) Magomed Asludinov: Güneydoğu kısmındaki Vedeno Rayonu içinde yer alıp Dağıstan sınırına yakın Kenkhi köyünde ona bağlı 100 kişi milis vardır.
14) Aydamir Abalayev: Güneydoğu kısmındaki Vedeno Rayonuna bağlı Zandak’ta ona bağlı 150 kişi milis vardır.
1999 yılında Rus ordusu’nun istilası başladığında Maskhadov Basayev ile barışıp onu Orta Cephesi Komutanı olarak atamıştır. 2001 yılında bütün Çeçenistan, en azından Basayev yanlısı olanlara baktığımızda 6 cepheye bölünmekteydi.
1) Batı Cephesi. Komutanı: Ramzan, Rizvan ve Ruslan Akhmadov kardeşleri. Ramzan Şamil Basayev’in Abhazya Taburu’na katılmıştır. Çeçenistan’a döndükten sonra memleketi olan Urus-Martan’da kendi milis grubunu örgütlemiş ve bu bölgede diğer gruplara karşı ezici üstünlüğü sağlamıştır. Onun 1997 yılından 1999 yılına kadar yaklaşık 20 kişiyi kaçırdığı söylenmekyedir. Onun erkek kardeşi Uvays Şeriat Güvenlik Bakanlığı’nın Urus-Martan Rayonu Sorumlusudur. Ruslan Azerbaycan’da yakalanıp Rusya’ya teslim edilmiştir. Rizvan 2000 yılının Haziran ayında öldürülmüştür. Ramzan’ın grubu Basayev yanlıları arasında “İslam Tugayı” olarak geçmektedir. Onun komutası altındaki liderler olarak Kiri, Hüseyin ve Doku Umarov gibi insanlar vardı.
2) Güney Cephesi. Komutanı: Aslanbek Abdulkhadiyev. 2002 yılının Ağustos ayında öldürülmüştür.
3) Orta Cephesi. Komutanı Suudi Arabistanlı Ebu Darr’dır. O, El-Harameyn Birliği’nden gönderilmiştir. 2000 yılının Haziran ayında Şali Rayonuna bağlı Derjen-Yurt’ta Rus ordusu tarafından kuşatılmış ve İbn el Hattab’ın grubu ile birleşmiştir.
4) Vedeno Cephesi. Komutanı: Khamzat, Ebu Yakup ve Şirvani Basayev (27 Ekim 2000 tarihinde Vedeno’da savaşırken öldürülmüştür). Konuşlandırıldığı bölgeye baktığımız kadarıyla burada gözüken Khamzat ismi Gelayev’i kastetmediği düşünülür.
5) Kuzeydoğu Cephesi: Komutanı, Hattab’ın yardımcısı Ebu Ömer’dir. O, 31 Mayıs 2001 tarihinde Volgograd’da terör eylemini yapmıştır.
6) Güneybatı (Güneydoğu) Cephesi. Komutanı: İbn el-Hattab. Bu birliğin ismi “Arap Gönüllü Askerler Birliği” ya da “İslam Barış Koruma Ordusu”dur. Onun komutası altında Rappani Khalilov gibi Savaş komutanları vardı. 2002 yılın Mart ayında İbn el-Hattab öldürüldükten sonra Abu al-Valid komuta etmiştir. Ebu Darr’ın birliği ve Vakha Arsanov’un Polts Özel Harekât Ekibi de bu cepheye katılmıştır. Abu al-Valid de 2004 yılının yaz mevsiminde Nojay-Yurt’taki çatışmada öldürülmüştür.
Diğer yandan, Maskhadov yanlı birliklere (Çeçenistan Ordusu) bakarsak,
1) Ruslan Gelayev: Gürcistan-İnguşetya sınırında askeri faaliyetleri göstermiştir. Gelayev’in komutası altında “emir” olarak geçen 17 kişi savaş komutanı vardı. 2004 yılının Şubat ayında Dağıstan’daki çatışmada öldürülmüştür.
2) Magomed Khambiyev’in Milli Savunma Bakanına bağlı birlik.
3) Aydamir Abalayev’in İçişleri Bakanına bağlı birlik (250 kişilik): Nojay-Yurt Rayonuna bağlı Alleroy onun kalesiydi.
4) Ahmed Zakayev (2000 yılının Ağustos ayında Urus-Martan Rayonuna bağlı Gekhi’de yaralandıktan sonra yurtdışında faaliyet göstermeye devam etmektedir.
3-2. İkinci Çeçen Savaşı’nda Çeçenistan Ordusu’nun Çöküşü
3-2-1. Savaş KomutanlarınınTeslim, Tutuklanma ve Şehitlik gibi Sebeplerle Zayıflaması
1) Vakha Arsanov: Cumhurbaşkanı Yardımcısı. Savaş açılırken Gürcistan’da kalıyordu ve ondan sonra İnguşetya’ya geçmiş ve askeri görevde yer almadığından dolayı 2001 yılının Ocak ayında görevden alınmıştır. Daha sonra dönemin Rus yanlısı eski cumhurbaşkanı Ahmed Kadirov tarafından koruma altına alınıp Alleloy köyüne yerleşmiştir. 13 Ocak 2005 tarihinde Çeçenistan polisi tarafından yakalanmıştır.
2) Abu Movsayev: Karşı İstihbarat Birliği Komutanı. 1999 yılının yaz mevsimindeki çatışmada öldürülmüştür.
3) Salman Raduyev: 1999 yılının Aralık ayında tutuklanmış ve mahkemede yargılandıktan sonra hapishanede vefat etmiştir.
4) Abu Arsanukayev: Dudayev’in Koruma Ekibi Komutanı. 2000 yılının Nisan ayında Rus ordusu tarafından yakalanmış ve cumhurbaşkanı Maskhadov tarafından tenzil-i rütbe edilmiştir.
5) İsa Astamirov: General, Başbakan Yardımcısı. 2000 yılının Şubat ayı veya Mayıs ayında savaşırken öldürülmüştür. Maskhadov yanlısıdır.
6) Ruslan Akhmadov: 2000yılının Haziran ayında tutuklanmıştır.
7) Abduljan Dolgayev: Gelayev’in yardımcısıdır. 1999yılında Argun’da hayatını kaybetmiştir.
8) Movladi Khamzatov: General. 2000 yılının Nisan ayında Goytoy köyünde tutuklanmıştır.
9) Magomed Khatuyev: General. 2000 yılının Ocak ayında Vedeno’da ağır yaralanmıştır.
10) Mikhail Saidayev (başka ismi Mumadi): General, Maskhadov yönetiminde kurmay subayı. 27 Eylül 2000 tarihinde Urus-Martan’da tutuklanmıştır.
11) Magomrd Khambiyev: Milli Savunma Bakanı. 2000 yılının Kasım ayında Benoy köyünde yaralanıp işten ayrılmıştır. 2004 yılının Mart ayında kendi milisleriyle birlikte teslim olmuştur.
12) İslam Khasukhanov: Maskhadov yönetiminde kurmay subayıdır ve 2001 yılında Maskhadov’un vekili olarak Barayev ve Akhmadov ile yapılan strateji toplantısına da katılmıştır. 2002 yılının Nisan ayında tutuklanmıştır.
13) Arbi Barayev: 23 Haziran 2001 tarihinde Alkhan-Kala’daki çatışmada öldürülmüştür.
14) Rizvan Akhmadov: 29 Haziran 2002 tarihinde Grozny yakınındaki çatışmada öldürülmüştür. Ayrıca onun erkek kardeşi olup halefi olan Zelimkhan da aynı yılın 14 Eylül günü öldürülmüştür.
15) İbn el-Hattab: 2004 yılında hayatını kaybetmiştir. Kendi elemanı ya da FSB tarafından zehirlenerek öldürüldüğü düşünülmektedir.
16) Ruslan Gelayev: 2004 yılının Şubat ayında Dağıstan’dan Doğu Gürcistan’a gizlice geçmeye çalışırken Rus ordusu tarafından yakalanmış ve bu sırada çıkan çatışmada öldürülmüştür. Başka savaş komutanının ihbar ettiği söylenmektedir.
17) Aydamirov: 30 Nisan 2002 tarihinde pusu saldırısı sebebiyle öldürülmüştür. Maskhadov yanlısı.
18) Arsanukayev: 2002 yılının Mayıs ayındaki çatışmada öldürülmüştür. Maskhadov yönetiminde Genelkurmay Başkanı Vekili.
19) Battalov: General, Maskhadov yanlısı. 13 Nisan 2000 tarihinde tutuklanmıştır. Aynı yılın Haziran ayında tekrar tutuklanmıştır.
20) Sultan Geliskhanov: 2003 yılının Mart ayına girdiğinde artık savaştan uzaklaşmış durumdaydı.
3-2-2. Firar Sebebiyle Tenzil-i Rütbe Olan Çeçen Ordusu Subayları
1) İbragim Saidov: Albay. Baçi-Yurt doğumlu.
2) Şeykhi Mecidov: Albay. Baçi-Yurtc doğumlu.
3) Lemi Kul’çiev: Albay. Kurçaloy doğumlu.
4) İdris Gaibov: Albay. Kurçaloy doğumlu.
5) Şeykhi Dubayev: Binbaşı. Kurçaloy doğumlu.
6) Mayrbek Khasukhanov: Binbaşı. Kurçaloy doğumlu.
7) Nun İdakov: Albay. Tsatsan-Yurt doğumlu.
8) Alaş Arsayev: Albay. Tsatsan-Yurt doğumlu.
9) Nasi Mazayev: Albay. Tsatsan-Yurt doğumlu.
10) Şamil İdrisov: Albay. Gudermes doğumlu.
11) Turpali Tamaev: Albay. Gudermes doğumlu.
12) Salman Abuyev: Tuğgeneral. Alleroy doğumlu.
13) Movsar Temirbayev: Binbaşı. Alleroy doğumlu.
14) Abubakar Bantayev: Albay. Komsomolskoye doğumlu.
15) Apti Batalov: Albay. Naur doğumlu.
16) İbragim Temirbayev: Albay. Argun şehri doğumlu.
17) Abu Arsanukayev: Albay. Grozny şehri doğumlu. Birinci Çeçen Savaşı’nda savaş komutanı. (yukarıda anlatılmıştır)
18) Ali Sultanov: Tuğgeneral. Şali doğumlu.
19) İbragim Khultıgov: Albay. Makhtetı doğumlu.
20) Vakhid Murdaşev: Tuğgeneral. Novo-Groznenskiy doğumlu. Nojay-Yurt’ta savaş komutanı.
Maskhadov Çeçenistan Milli Savunma Ordusunu’nun yapısını savaş durumundaki yapıdan normal durumdakine dönüştürememiştir. Güçlü komutanlara ya merkezi ve yerel yönetim içindeki sabit gelirli kademeler ya da ekonomik çıkarlar verilmiştir. Ayrıca bu savaş komutanları gayri resmî yollarla kazanılan gelirle kendi elemanlarını yetiştirmeye devam etmiştir. Böylece Savaş komutanları savaş ağası olmuştur. Dolayısıyla, 1997 yılından sonra bu silahlı gruplara gerilla ordusu olarak demenin anlamı fazla kalmamıştır. Bir de silahlı grubun ya aslen resmi olarak Çeçenistan’ın düzenli ordusuna ait olduğunun ya da bir işadamının kendi mali imkânıyla kurduğu kendi özel milisler birliği olduğunun tartışılmasına da gerek kalmamıştır. Daha önemli olan, ya Cumhurbaşkanı Maskhadov’a sadakat göstererek devletin bütçesini almak ya da Maskhadov karşıtı olan Meclis-Şûra’ya katılıp radikal İslam ülkelerinin mali desteğini almayı tercih etmekti.
1999 yılında İkinci Çeçen Savaşı başladığında güçlü savaş komutanlarının çoğu Meclis-Şûra, yani Basayev ve İbn el-Hattab’ın yanında yer almaktaydılar. Savaş esnasında Maskhadov yanlısı generaller çatışmada öldürülme, tutuklanma ve politika üzerindeki anlaşmazlık gibi sebeplerle art arda onun yanından ayrılmıştır. Terek Irmağının kuzey tarafını Rusya’ya bırakıp sadece güney tarafını Gelayev cumhurbaşkanlığı altında bağımsız devlet olarak devam ettirme planı Ahmed Zakayev tarafından sunulduktan sonra Maskhadov yönetiminin askeri açıdan çöktüğünü söyleyebiliriz. Maskhadov yönetimi altındaki cumhurbaşkanlık fiilen sadece arada cumhurbaşkanı emirlerini çıkarmaktadır.
Meclis-Şûra da art arda kıdemli komutanları kaybetmiştir. 2002 yılına kadar 6 tane cephenin komutanlarından Batı, Güney ve Vedeno Cepheleri komutanları savaşta öldürülmüş ve Orta Cephesi çökmüştür.
3-3. Çeçen Savaşı’nda Paralı Militanların Baş Göstermesi
Rus gazeteci Andrey Smirnov 28 Kasım 2003 tarihinde batı Çeçenistan’da bir Çeçen silahlı grubun lideri Emir Ramazan ile mülakat yapmıştır. Ramazan bağımsızlık yanlısı Çeçen gruplarının bütün Çeçenistan’ı 3 cepheye böldüğünü söylemiştir: Argun’un batısındaki Batı Cephesi, doğudaki Doğu Cephesi ve Çeçenistan-İnguşetya sınırındaki cephedir. Batı Cephesi Komutanı Doku Umarov, Doğu Cephesi Komutanı Ebu el-Valid ve Çeçenistan-İnguşetya sınırı Cephesi Komutanı ise Ruslan Gelayev’dir. Ebu el-Valid 2002 yılında Cumhurbaşkanı Maskhadov tarafından “resmen” Doğu Cephesi Komutanı olarak atanmıştır.
Doku Umarov Birinci Çeçen Savaşı döneminde tanınmamış insandı ve özgeçmişini anlatan belge de yoktur. Ama o, 1996-1999 yıllarında kaçırma ve cinayet gibi suçlarla kendi gücünü büyüten suç grubun lideri olduğu zannedilmektedir. Onun 2004 yılının Eylül ayındaki Beslan Baskını’nı yönettiği söylenmektedir.
Çeçenistan içinde (kuzey kısmı hariç) bağımsızlık yanlısı gruplardan Basayev yanlıları sadece kendi askeri gücü olarak paralı askerleri benimsemekle kalmayıp tek 2 tane cephe komutanından biri olarak Arap’ı atamıştır. Bu durum daha önce anlatıldığı gibi 2001 yılında artık görülmekteydi. Önemli Yabancı Askerler Birliği Komutanlarını aşağıda gösteririm:
1) İbn el-Hattab:2002 yılının Mart ayında zehirlenerek öldürülmüştür (yukarıda anlatılmıştır).
2) Abu Abdullah Cafer: Pakistanlıdır ve El-Bedir Birliği’nin üyesidir. İbn el-Hattab’ın grubunda mali işler sorumlusuydu. O, 200 kişi paralı Arap askeri komuta ederek Dağıstan’da faaliyet göstermiştir.
3) Ebu Darr: Suudi Arabistanlıdır ve El-Harameyn Birliği’nin üyesidir. 2000 yılının Haziran ayında Serjen-Yurt’ta paralı Arap askerler birliği ile beraber faaliyet gösteriyordu. 17 Mayıs 2001 tarihindeki çatışmada öldürülmüştür. Fakat Troşev onun Vehhabi Çeçen olduğunu söylemektedir.
4) Ebu Ömer: İbn el-Hattab’ın elemanı, mayın uzmanı. 1995 yılında Grozny’ye mayınları koymuştur. 1998 yılında Rus ordusunun kışlasını patlatıp kendisi de yaralanmıştır. O, Rusya’daki bombalı terör eylemlerini yönetmiş ve 2000 yılının Mayıs ayında Volgograd’daki kışlayı patlatmıştır. 11 Temmuz 2001 tarihindeki çatışmada öldürülmüştür. İbn el-Hattab kendi halefi olarak Ebu Seyyah’ı atamış, fakat o da aynı yılın Kasım ayındaki çatışmada öldürülmüştür. Onun halefi olarak 2002 yılının Ocak ayında “Özbek” lakaplı Oybek Rahimov Mukhtaroviç (Hüseyin Rahimov) atanmıştır.
5) Ebu el-Valid: 1967 yılının sonbaharında Suudi Arabistan’ın Necran şehrinde doğmuştur. Milli Muhafızlar Birliği üyesidir.、Mayın uzmanı olarak Yemen sınırına sevk edilerek Yemen Kurtuluş Ordusu için yardım faaliyetinde bulunmuştur. Ondan sonra Milli Muhafız Akademisi’ne gitmiş ve 1980’lı yıllarda Usame bin-Ladin ile tanışmıştır. 1995 yılında Müslüman Kardeşler’in dalı olan “El-Tanzim-ül Hazz”ın özel heyeti olarak Çeçenistan’a gelmiş ve İbn el-Hattab’ın yardımcısı olarak çalışmıştır. 2000 yılının yaz mevsiminde Serjen-Yurt’ta Rus Ordusu ile savaşmıştır. O, İbn el-Hattab’ın Müslüman Kardeşler ile iletişiminden sorumluydu. Ama onunla İbn el-Hattab’ın arasında para dağıtımı üzerinde kavga yaşanmıştır. O, Müslüman Kardeşler’in Gürcistan ve Azerbaycan temsilcisi Ebu Rabia ile gizli olarak müzakere yapmış ve İbn el-Hattab’ın yerine grubun lideri olmaya çalışmıştır. 2004 yılında ölmüştür. Onun öldüğünü Çeçen olan eşi ve kayınbiraderleri de kabul etmiştir.
6) Ebu Yakup: İbn el-Hattab’ın yakın ortağıdır. 30 Eylül 2001 tarihinde Starıy Atagi’deki çatışmada öldürülmüştür.
Bu bilgiler İbn el-Hattab’ın uluslararası gönüllü askerler (paralı askerler) birliği olan “İslam Barış Koruma Ordusu”nun yönetici ekibinin harap olmuş olduğunu göstermektedir.
4. Cemaat Emirlerinin Ortaya Çıkması
Rus gazeteci Andrey Smirnov’un mülakatına cevaplayan Emir Ramazan cemaatin “Allah’ın adıyla savaşan Emir tarafından yönetilen silahlı grup olduğunu” anlatmaktadır ve her cemaatin “başkumandan”dan mali ve maddi desteğini aldıklarını açıklamaktadır. O, 2003 yılının yaz mevsiminde başka gruplarla birlikte Kuzey Osetya ve İnguşetya’nın dışında her yere çıkmış ve onların hedefinin “Karadeniz’den Hazar Denizi’ne kadar uzanan bölgede hilafeti kurmak olduğunu” da açıklamıştır.
Arapçada “cemaat” kelimesi ancak “topluluk” ve “toplum” anlamına gelirken bazen de “Müslüman toplumu” manasını da taşıyabilir. Rusya’da mescitlerin inşaatı ve onarımından sorumlu olan belli bir bölgenin Müslüman topluluğu anlamında kullanılırdı. Diğer yandan geleneksel olarak Dağıstan’da ise bu terim köy manasında kullanılırken 1990’lı yıllarda batı Dağıstan’daki 3 köy Rusya’ya bağlı olmayan İslami cemaat olduğunu ilan ettikten sonra aniden Vehhabi grup anlamını taşımaya başlamıştır. Çeçenistan’da da bölgedeki Vehhabiler çevredeki geleneksel İslamiyet’ten farklı Vehhabi ritüellerine riayet eden grubu oluşturmaya başlamıştır. Vehhabileri tamamen yok etmeyi ısrar eden Çeçenistan Cumhurbaşkanı Ahmed Kadirov’un hâkim olduğu bölgede Vehhabi grubun üyesi olduğunu gizlemek zorundadırlar ve Vehhabi grubun liderleri Rus ordusuna karşı cihadı ilan ettiği için Vehhabi kimliği gizlemek daha da önemlidir.
Cemaat hakkında Orkhan Cemal şöyle anlatmaktadır:
“Müslümanlar kendi dini topluluğa bağlıdır ve Hıristiyanlıkta “piskoposluk” olarak geçer. İşbu topluluğa cemaat denir. İslamiyet hakkında iyi bilmeyen Rusların kulağına acayip geliyor. “Vehhabilerin Komplosuna karşı Polis Faaliyeti”nde olduğu gibi bu terim gizli gibi görülen örgütü işaret etmek içim kullanılmaktadır.”
Bu metinin Emir Ramazan’ın “cemaati”nden bahsettiği bellidir.。
Bu Emir Ramazan güvenlik sebebiyle kendi soyadı ve yaşadığı yeri söylememiştir. Ama zaman açıdan Onun 2001 yılının Ocak ayında Rus yetkilileri tarafından yakalanan Argun cemaatinin emiri Ramzan Khatayev olmadığı tahmin edilir. Şimdi ilgili bilgilerden cemaat ve emir hakkındaki haberleri gösteririm:
1) 2004yılının Ağustos ayında Argun’da Gerati lakaplı Abukan Abukarimov önderliğindeki cemaate bağlı 6 kişi militan Çeçenistan İçişleri Bakanlığı’nın görevlileri tarafından öldürülmüştür.
2) 31 Aralık 2003 tarihinde Grozny yakınındaki Goity cemaatine bağlı 30 yaşındaki İmran Sabiyev Grozny’da polis tarafından öldürülmüştür.
3) 10 Kasım 2003 tarihinde Gutermes’in güneyindeki、Avturi cemaatine bağlı 3 kişi militan polis memurunu öldürmüştür.
4) Şali Rayonunda yerel cemaatin emiri olan Sabiyev tutuklanmıştır.
5) 2004 yılının Mayıs ayında güneyUrus-Martan Cemaati’nin lideri Taus Udayev polis tarafından öldürülmüştür.
6) Rusya İçişleri Bakanlığı’nın 15 Ekim 2004 tarihli internet sitesine göre Grozny’nin güneyinde Novıy Atagi cemaati (başka ismi Atagi cemaati) faaliyet göstermektedir. Grozny’nin güneyindeki Novıy Atagi’nin yanında yer alan Starıy Atagi’deki cemaate bağlı olan 2 kardeş Küreyiş kabilesinden gelen Said Paşa Salikhov’u öldürmüştür. Starıy Atagi Çeçenistan eski Cumhurbaşkanı Yandarbiyev’in memleketidir.
7) Grozny’nın güneybatısındaki Alkhan Kala’da da cemaat mevcuttur.
8) Ayrıca 2002 yılında Grozny şehrinin Oktyabr semtindeki cemaatin emiri olan Muslim Baştarov’un sakladığı zannedilen silahlara el konulmuştur.
Bu bölgeler Grozny’nın güneydoğusundan güneybatı Çeçenistan’a kadar uzanan ovada yer alan kırsal bölgedir ve kent kesimi haricinde nüfusun en yoğun olduğu bölgedir. Cemaat hiç dağa kaçmış gerilla savaş grubu değildir. Onların normal halde kendi evlerinde yaşayıp sadece emirden emir geldikçe silahlanıp askeri faaliyetlerde yer aldıkları tahmin edilmektedir. Böylece, cemaat ismi altındaki savaş grupları seferberliğin şekli açısından gerilla askerleri birliklerinden tamamen farklıdır. Bu bölgede yer alan Starıy Atagi Yandarbiyev’in memleketidir, Argun Gelayev’in kalesiydi ve Alkhan-Kala ise Barayev’in kalesiydi. Böylece bu bölge, Vehhabi Savaş komutanlarını cemaat emirleriyle bağlayan insanlarla derin ilişkilerin olduğu bölgeydi. Birkaç yıl öncesinden beri cemaat örgütlerinin oluşturulmakta olduğu tahmin edilmekte ve burada söz konusu Çeçenistan’daki toplam 375 tane köy ve şehirden kaç tanesinde burada anlatılan silahlı cemaatlerin örgütlendiğidir. Böyle cemaat kurulduktan sonraki süreç ve cemaatinin işlevi hakkında kendisinin eskiden Mecidov komutası altındaki Şeriat Muhafızları Birliği üyesi olduğunu söyleyen Ahmed Dalayev net bir şekilde şöyle anlatmaktadır:
“Eğer bir şahıs katılırsa ona silah verilir ve o, bir asker olur. Birkaç kişiyi getirirse telsiz ve off-road araç verilir ve herkese silah dağıtılır. Böylece o, kendi grubun emiri, yani komutanı olur. Biz aylık ortalama 100-300 Amerikan doları alıyoruz.”
Bir savaş komutanına bağlı olan militan ve cemaate üye olan kişi net bir şekilde birbirinden ayırt edildiği gibi görülmektedir. Mesela yukarıda bahsedilen Arbi Barayev cemaate bağlı değildi ve onun yerel paralı Vehhabi Çeçen militan grubuyla ilişkileri formaldı. Bağımsız yanlısı medyanın savaşla ilgili raporunda, örgütlendiği bölge bilinmiyorsa da, savaş komutanından farklı olduğu belli olan emirler tarafından yönetilen grupların faaliyetleri iddia edilmektedir. Onlardan biri Emir Adem, gerçek ismi Adem Umalatov Cundullah Birliği’nin lideriydi. Aynı şekilde Yermük Grubu’nun lideri Muslim Atayev Emir Yermük olarak Grozny çevresinde faaliyet gösteriyordu, ama 2005 yılında Nalçik’te öldürülmüştür. O, Kabardino-Balkarya’daki cemaate bağlıydı. Kuzey Kafkasya’nın başka bölgelerinde Çeçenistan’dakilerle aynı şekilde kurulmuş, ama üye sayısı açısından daha büyük ve bölgesel cemaatler mevcuttur. Mesela Dağıstan’daki “Cennet” ve “Şeriat” cemaatleri, İnguşların “Hilafet” cemaati ve Nogayların “Nogay Cemaati (başka ismi Nogay Taburu)” gibi cemaatler kendi cumhuriyetlerinin içinde ve dışında faaliyet göstermektedir. Bu tür etnik grup ölçekli veya cumhuriyet ölçekli cemaatlerin kökeninin Birinci Çeçen Savaşı döneminde İbn el-Hattab tarafından kurulan Vehhabi medrese “Kafkasya” olduğu söylenmektedir. Çeçen Devlet Ordusu, özel militan grupları ve yabancı gönüllü askerlerin ardından onlar Rus ordusunun saldırılarından dolayı felaket gibi zarar gördükten sonra bölgesel savaş grupları ortaya çıkmıştır.
Sonuç
Ruslan Gelayev gibi düzgün işlere girmemiş ya da böyle yerlerde çok az çalışmış insanlar da savaş komutanlar arasında yer alırken, Birinci Çeçen Savaşı’na katılan savaş komutanlarının hemen hemen hepsi SSCB döneminde Kızıl Ordu, İçişleri Bakanlığı ve Polis gibi kurumlarda çalışmıştır.
Bu savaş komutanlarının çoğu İkinci Çeçen Savaşı başladıktan sonra yaklaşık bir yıl içinde ya öldürülmüş, ya yakalanmış, ya da teslim olmuşlardır ve onların yerini Arap gönüllü askerler doldurmuştur.
2002 yılı civarında savaş komutanlarının yerine emir denen yerli savaş liderleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Onlar Grozny’nın güneyindeki ovada yer alan köylerdendir ve kuşak açıdan bakarsak onların ne SSCB dönemindeki kültürle ne de modern eğitimle alakalarının olmadığı düşünülür. Bu durum Taliban yönetimi altındaki Afganistan gibi Çeçen toplumunun medeniyetten uzaklaşmaya yöneldiğini göstermekte ve Çeçen-Rus ilişkileri nasıl değişirse de Çeçen ve Rus toplumlarının geleceği için ağır yük olabilir.
*****************************************************************
Prof. Dr. Seiichi KITAGAWA
(Çev.) Keisuke WAKIZAKA
*******************************************************************
dipnotlar
Bu makale, 2003-2005 yıllarında yürütülen proje “Roshianiokeru İsulamuto Seiji: Tasouteki, Hikakuteki Apuroochi [Rusya’da İslamiyet ve Siyaset: Çokyönlü ve Karşılaştırmalı Yaklaşım]”nin bir bölümü olarak 2005 yılında Tohoku Üniversitesi’ne Seiichi Kitagawa tarafından sunulan araştırma raporu “Yasengun Shireikankara Jemaat Amiiruhe” nin Türkçe çevirisidir.
bkz: Ruslan Kurbanov, “Spread of Jihad; The Original Factors and the Scope of lslamic Radicalization in the
Northern Caucasia”, Central Asia and the Caucasus, Cilt 30, Sayı 6 (2004), s. 44-50.
Dmitriy Balburov, “Chechnya: Just a Bu makale, 2003-2005 yıllarında yürütülen proje “Roshianiokeru İsulamuto Seiji: Tasouteki, Hikakuteki Apuroochi [Rusya’da İslamiyet ve Siyaset: Çokyönlü ve Karşılaştırmalı Yaklaşım]”nin bir bölümü olarak 2005 yılında Tohoku Üniversitesi’ne Seiichi Kitagawa tarafından sunulan araştırma raporu “Yasengun Shireikankara Jemaat Amiiruhe” nin Türkçe çevirisidir.
Little Civil War”, Moscow News, 30 Temmuz-05 Ağustos 1998.
Rossiya-Çeçnya: Tsep’ Oşibok i Prestupleniy [Rusya-Çeçenistan: Hataların ve Suçların Zinciri], Mosokva: Memorial, l998, s. 24.
Alla Dudayeva, Millon Pervıy [Milyon Birinci], Moskova: Ul’tra Kul’tura, 2003, s. 146-147.
Gennadiy Troşev, Moya Boyna [Benim Savaşım], Moskova: Vagrius, 2001, s. 64. Ama Sergey Pıganov,’un kitabında Gazeteci Nikolay Astaşkin’e 30 bin militanın olduğunu söylediği yazılmaktadır: Sergey Pıganov, Vtorjenie v Rossiyu [Rusya’ya karşı İstila], Moskova, Eksprint, 2003, s. 54.
Rossiya-Çeçnya, s. 25.
Dudayeva, age., s. 169. Bu sayfada Dudayev’in eski arkadaşı olup SSCB Stratejik Hava Kuvvetleri Albayı Ruslan Şahabov’a Çeçenistan Ordusu’nun kurulmasının teklif edildiği ve meclisin ona tümgeneral rütbesini verdiği yazılmaktadır.
Seiichi Kitagawa, “Chechen-Shiminno Shakaiteki Kizokuishiki [Çeçen Halkının Toplumsal Kimliğinin Yapısı]”, Kyu-Sorenkenniokeru Shiminteki Aidentitino Kenkyuu [Eski Sovyet Coğrafyasındaki halkların Kimlik Yapısı üzerine Araştırmalar], 1999 Yılı Eğitim-Araştırma Ortak Projesi Raporu, Tohoku, Üniversitesi, 2000, s. 45.
agm., s. 44.
Robert Seely, Russo-Chechen Conflict 1800-2000: A Deadly Embrace, London: Frank Cass Publishers, 2001, s. 120.
Avyutskiy ve Mili, Ts. A .K., Sayı 26, Cilt 2, 2003, s. l0-11.
Troşev, age., s. 46. Diğer yandan Alla Dudayeva ise Afganistan Savaşı’na katılanlardan oluşan Afgnistan Taburu’nun olduğunu söylemektedir. Dudayeva, age., s. 11; 224.
Sebastian Smith, Allah’s Mountains: The Battle for Chechnya, London and NewYork: Tauris, l998, s. 80; 180; 231.
Troşev, age., s. 73-74.
Dudayeva, age., s. 341.
age., s. 487. Ama bu sayfada Khaykhorov olarak geçmektedir.
Troşev, age., s. 118.
Taymaz Abubakarov, Rejim Djokhara Dudayeva: Pravda i Vımısel [Cahar Dudayev Rejimi: Gerçek ve Kurgu], Moskva: İnsan, 1998, s. 185.
Rossiya-Çeçnya, s. 354-394.
Troşev, age., s. 96; 98; Pıganov, age., s. 119-129.
Charles W. Brandy, “Chechnya:A Beleaguered President”, Conflict Studies Research Center No.OB61, http://www.pims.org/Events/Projects/CSRC/ob61.htm [25. 12. 1998].
Teyp hakkında bkz: Kitagawa, agm.
Pıganov, age., s. 78-80.
http://groups.yahoo.com/group/chechnya-sl/messages/22914?expand= [25. 12. 1998].
Onun hakkında bkz: Vyaçeclav Mironov, Ya bıl na Etoy Boyne: Çeçnya, God 1995 [Ben Bu Savaşta Oldum: Çeçenistan, 1995 Yılı], Moskva: Eksmo, 2001, s. 368.
Blandy ve diğer yazarların notu.
Abubakarov, age. ve diğer kaynaklar.
Avyutskiy ve Mili, agm., s. 11-12.
“Sobaka Dossoer”, Diavritica, http;//www.diavritica,com/sobaka/dossier,barayev.html [18. 12. 1998]; İgor Rotar’, Pılayuşçie Oblomki İmperii [İmpatarorluğun Alevlenen Enkazı] , Moskva: Novoe Litaraturnoe Obozrenie, 2001, s. 66.
Avyutskiy ve Mili, agm., s. 11-12.
Adı bilinmemektedir ve diğer belgelerde görülmemektedir.
Dispatch, http://wwwdispatch.co. za/1999/10/02/foreign/CONTROL.HTM [02. 10. 1999]; Taipei Times, http://www,taipeitimes.com/News/archives/2000/02/18/0000004824 [18. 02. 2000]. 、Maskhadov Birinci Çeçen Savaşı sırasındaki 1996 yılının Şubat ayında Rusya ile barışmaktan yana olup askeri birliği dağıtmaya çalışan
Taus Baguraev’i yakalamıştır. Pyganov, age., s. 96.
Pıganov, age., s.136.
Avyutskiy i Mili, agm., s. 12. İhtiyaca göre Utra Gazetesinden de yararlanmıştır.
Melanie Orhant, “New Russia: Slaves of Shariah”, Stop-Traffic Listserver, http://www.friends-partners.org/partners/stop-tmffic/1999/0884.html [02. 12. 1999].
Moscow Times, http://www.moscawtimes.ru/Stories/2005/01/18/012.html [18. 01. 2005]; Moscow News, http://www.mosnews.com/news/2005/02/11/arsan.shml [11. 02. 2005].
Pıganov, age., s. 120-121.
http://localhost.User/islam/Desktop/Pravda.Ru%20%3FBRIGADE%20GENERAL%F%20CAP [12. 10. 2005] ve diğer kaynaklar.
Caucasian Not, http://eng.kavkaz.memo.ru/news/?srch_section2=engfilChechWLord [13. 12. 2005]; Diacritica, http://www･diacritica.
com/communique/content/issuetwo/b.html;subscribe.ru/archive.news.medis.chechnyafree/200401/05124340.html [13. 12. 2005].
Pravda, http://newsfromrussia.com/hostpots/2001/04/24/4117.html [24. 04. 2001]; Voice of Russia, http://www.vor.ru/Checbenya/commentaries_404.html[24. 04. 2001].
Muslimedia.com, http://www.muslimedia.com/ARCHIVES/worldO1/chec-baray.htm [13. 12. 2005].
Freerepublic.com, http://www/freerepublic.com/focus/news/708187/ [13. 12. 2005].
Pravda, http://english.pravda.ru/hotpots/2002/09/20/36972.html [20. 09. 2002]. Bir de Bu haber, Rizvan’ın ölümünün sebebinin mali kaynak üzerindeki iç kavga olduğunu söylemektedir.
http://groups.yahoo.com/group/chechnya-sl/messages/22914?expand＝1[13. 12. 2005].
agm.
Agentura.ru, http://www.agentura.ru/english/timeline/2000/batalov/ [15. 03. 2003].
Voice of Russia, http://www.vor.ru/Chechenya/commentaries_402.html [15. 03. 2003].
Pıganov, age., s. 299. Duruma baktığımızda 2000 yılının Nisan ayından sonra olduğu tahmin edilir.
age., s. 299.
Caucasus Center, Sayı 2039, (09. 09. 2004).
http://www2.diary.ne.jp.user.613839 [01. 02. 2005].
Utra.
Utra; Troşev, age., s. 113; 142.
Troşev, age., s. 113.
age., s. 142-143.
http://groups.yahoo.com/group/chechnya-sl/messages/22914?expand＝1[13. 12. 2005]; Pravda, http://english.pravda.ru/main/18/88/351/l2558_Basaev.html [13. 12. 2005]; Troşev, age., s. 111-115; 120; Caucasian Not, http://eng.kavkaz.memo.ru/news/?srch_section2=engfilChechWLord [13. 12. 2005].
Troşev, age., s. 113.
“Hexogen Trace-3”, Novaya Gazeta (13. 01. 2003), s. 7-8; Terror99.ru, http://eng.terror99.ru/publications/084.html [15. 01. 2003].
Troşev, age., s. 107.
“Terrorist Gerat Killed”, New York Jewish Times, http://www.nyjtimes､com/cober/08-2-04/TerroristGeratkilled.htm [08. 02. 2004].
Chechnya Free-ru, Sayı 155 (05. 01. 2004).
http://chechnya.blockpost.com/2003_11_O9-Chechnya-archive.html [09. 11. 2003].
Pravda, http://pravda.ru/hotspots/2003/01/04/41617.html [04. 01. 2003].
Caucasian Not, http://eng.kavkaz.memoru/newstext/engnews/id/667393.html [05. 01. 2004].
Rusya İçişleri Bakanlığı, http://eng.mvdrf.ru/index.php?neewssid=1041 [15. 10. 2004].
http://www.cdi.org/russia/johnson/7140-6.htm [08. 02. 2004].
Radicalparty.org, http://web.radicalparty.org/pressview/print_right.php?func=detail&par=12089 [13. 12. 2005].
Pravda, http://english.pravda.ru/hotspots/2002/07/09/32052.html [09.07.2002].
Umat Dudayev, “Chechnya: Chechens Fear “Wahhabi” Threat”, Religionscope.com, http://www.religionscope.com/notes/2002/l16_Chechen_wahhabi.htm [26. 12. 2002].
Pıganov, age., s. 136.
http://jeeran.com/news4.htm [13. 12. 2005]; JihadUnspun, http://wwwjihadunspun.com/intheatre_internal.php?article=99590&list=home.php& [13. 12. 2005]. Umalatov’un Yardımcısı, Ebu Supyan’dı.
Moscow News, 2-8 Şubat 2005, s.6-9.
Andrey Riskin, “Vaxxabitsı Pribirayut k Rukam Yug Rossii [Vehhabiler Rusya’nın Güney Kısmını Ele Geçiriyor]”, Nezavisimaya Gazeta, http://www.ng.ru/regions/2005-02-04/4_caucasus.html [04. 02. 2005].
****************************************************************************************
Kaynakça
Abubakarov, Taymaz, Rejim Djokhara Dudayeva: Pravda i Vımısel [Cahar Dudayev Rejimi: Gerçek ve Kurgu], Moskva: İnsan, 1998.
Agentura.ru.
Brandy, Charles W., “Chechnya:A Beleaguered President”, Conflict Studies Research Center No.OB61, http://www.pims.org/Events/Projects/CSRC/ob61.htm [25. 12. 1998].
Caucasian Not.
Caucasus Center.
Chechnya Free-ru.
Diacritica.
Dispatch.
Dudayeva, Alla, Millon Pervıy [Milyon Birinci], Moskova: Ul’tra Kul’tura, 2003.
Freerepublic.com.
JihadUnspun.
Kitagawa, Seiichi, “Chechen-Shiminno Shakaiteki Kizokuishiki [Çeçen Halkının Toplumsal Kimliğinin Yapısı]”, Kyu-Sorenkenniokeru Shiminteki Aidentitino Kenkyuu [Eski Sovyet Coğrafyasındaki halkların Kimlik Yapısı üzerine Araştırmalar], 1999 Yılı Eğitim-Araştırma Ortak Projesi Raporu, Tohoku, Üniversitesi, 2000.
Kurbanov, Ruslan, “Spread of Jihad; The Original Factors and the Scope of lslamic Radicalization in the Northern Caucasia”, Central Asia and the Caucasus, Cilt 30, Sayı 6 (2004), s. 44-50.
Mironov, Vyaçeclav, Ya bıl na Etoy Boyne: Çeçnya, God 1995 [Ben Bu Savaşta Oldum: Çeçenistan, 1995 Yılı], Moskva: Eksmo, 2001.
Moscow News.
Moscow Times.
Muslimedia.com.
New York Jewish Times.
Nezavisimaya Gazeta.
Novaya Gazeta.
Radicalparty.org,
Rossiya-Çeçnya: Tsep’ Oşibok i Prestupleniy [Rusya-Çeçenistan: Hataların ve Suçların Zinciri], Mosokva: Memorial, l998.
Pıganov, Sergey, Vtorjenie v Rossiyu [Rusya’ya karşı İstila], Moskova, Eksprint, 2003.
Pravda.
Religionscope.com.
Rotar’, İgor, Pılayuşçie Oblomki İmperii [İmpatarorluğun Alevlenen Enkazı] , Moskva: Novoe Litaraturnoe Obozrenie, 2001.
Rusya İçişleri Bakanlığı.
Seely, Robert, Russo-Chechen Conflict 1800-2000: A Deadly Embrace, London: Frank Cass Publishers, 2001.
Smith, Sebastian, Allah’s Mountains: The Battle for Chechnya, London and NewYork: Tauris, l998.
Stop-Traffic Listserver
Taipei Times.
Terror99.ru.
Troşev, Gennadiy, Moya Boyna [Benim Savaşım], Moskova: Vagrius, 2001.
Utra.
Voice of Russia.
