Türkiye’nin yaşlı kuşağı Etiyopya nedir bilmez. Bu ülke onların zihninde Mekkeli müşriklerin zulmünden kaçan ilk Müslümanlara kucak açan ve öldüğünde Hz. Peygamberin gıyabi cenaze namazını kıldırdığı Habeşistan Kralı Necaşi figürüyle kodlanmıştır. İlk ezanı okuyan sahabe Bilali Habeşi’yi tanırlar. Genç kuşak ise atletizm dalında dünya sıralamasında 7. sırada yer alan, birçok uluslararası atletizm müsabakalarında Türkiye adına yarışan ve madalya kazandıran Elvan Abeylegesse’den dolayı bilir. Türklerin bölgeyle tanışıklığı biraz geriye dönük. Türkiye’nin Afrika’da gerçek anlamda sömürge olmamış tek ülke olan ve köklü bir tarihe sahip Etiyopya ile ilk diplomatik temasları 1896’da Sultan II. Abdülhamid ve İmparator II. Menelik dönemlerinde karşılıklı heyet ziyaretleri ile başladı. Osmanlı Devleti’nin 1912’de Harar’da açtığı Konsolosluğun ardından, Sahra-Altı Afrika’daki ilk yerleşik Türk Büyükelçiliği 1926’da Addis Ababa’da faaliyete geçti. Etiyopya Türkiye’de 1933’de açtığı Büyükelçiliğini 1984’te Komünist Derg rejimi sırasında kapattı ve ülkenin normalleşmesinden sonra 21 Nisan 2006’da yeniden açtı. Ülkenin başkenti yerel dilde “yeni çiçek” anlamına gelen Addis Ababa’dır. Etiyopya, yetkilerin merkezi hükümetle, federe devletler arasında paylaşıldığı federal bir cumhuriyet yapısına sahip. Ağustos 1995’te yürürlüğe giren Federal Anayasa uyarınca, devlet, dil, etnik aidiyet, yerleşim düzeni gibi unsurlar dikkate alınarak oluşturulan 9 Eyalet’ten müteşekkil. Eyaletler idari olarak 70 bölge, bölgeler 600 nahiye, nahiyeler ise yaklaşık 28.000 köyden oluşur.

Etiyopya’nın trajik bir yakın tarihinden söz edilebilir. Toprak, tarih ve halklarının çeşitliliği ile meşhur ülkede 80’den fazla etnik köken ve dil var. Haile Selassie tarafından kurulan imparatorluk 1975’te bir grup subay ve Teğmen Mengistu Haile Mariam tarafından yıkıldı. Darbenin lideri olarak ortaya çıkan bu şahıs ülkeyi Marksist-Leninist bir çizgiye taşıdı ve sonrasında Etiyopya yeni bir baskı ve şiddet sarmalının içerisine girmiş oldu. Bu genç subay, Etiyopya’yı oluşturan bunca farklı ve birbiriyle çelişen unsura rağmen bir komünist iktidar tarafından yönetilen bir ülke hayalini kurdu. Mengistu ülkedeki farklılıkları yok saydı, sıkıyönetim getirdi ve uzun süreli sokağa çıkma yasakları dayattı. Marx, Engels ve Lenin’in resimleri başkent Addis Ababa’nın en büyük meydanına asıldı ve Mengistu, bu alanda saatlerce süren uzun konuşmalarla propaganda yaptı. Ama başarısızdı. Ülkesi, açlık, korku ve salgın hastalıklara teslim oldu. Somali ile hiç bitmeyen savaşlar ülkeyi zayıf düşürdü. Mengistu, o dönem Somali’nin başkanı olan Siyad Berri’nin eski müttefiki olan Sovyetler Birliği’ne yanaşmaya çalıştı. Fakat Moskova Mengistu’ya elini uzatmak yerine Amerikan kucağına gömülen Siyad Berri ile olan ilişkileri kesmeyi tercih etti. Ülkesinin ve Afrika Kıtası’nın tüm sorunlarını çözebilecek bir düşünür imajı vermeye çalışıyordu. En büyük düşman olarak Somali’yi görüyordu. Çözüm olarak gördüğü tek şey Somali’nin bölünmesiydi. En büyük etnik ve dini gruplardan biri olan Oromo, Mengistu rejiminin devrilmesine katkıda bulunan güçlü gruplardan biriydi. Oromo nüfusunun 40 milyon olduğu tahmin ediliyor ve mensupları Somali, Kenya ve Eritre’ye kadar uzanıyor. Çoğunluğu Müslüman olan bu kabile, tarih boyunca cesur ve savaşmaya hazır bir topluluk olarak bilindi.

27 Mart 2018’de Etiyopya’da Hailemariam Desalegn’in istifa etmesi sonrası boşalan başbakanlık görevini Oromolu lider Abiy Ahmed üstlendi. Oromolar (Gallalar) Etiyopya, Kenya ve Somali bölgelerinde yaşayan Etiyopya ve Afrika Boynuzu’nun en büyük etnik grubu. 2007 nüfus sayımına göre, Etiyopya nüfusunun yaklaşık %34.5’ini temsil ederken, diğerlerinin nüfusun yaklaşık %40’ını oluşturduğunu tahmin ediliyor. Oromo halkının %50’si İslam, %33’ü Etiyopya Ortodoksluğu ve Protestanlık, Etnik dine mensup. Oromoların en büyük rakipleri Tigre etnik grubu. 1991’den bu güne ülke idaresine nüfuz eden Tigre etnik grubuna yöneltilen eleştiri; yönetimden kaynaklanan idari gücü tekelleştirerek diğer grupları dışladığı ve bürokrasiden uzak tuttuğuna dairdi. Ağustos 2012’de 57 yaşında yaşamını yitiren Etiyopya Başbakanı Meles Zenawi, Etiyopya içerisinde ise Zenawi bir tür etnisiteye dayalı ulusçuluk tesis etmişti. Zenawi’nin partisi Tigre Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF), Etiyopya’nın farklı uluslarını temsil etmek üzere farklı paravan örgütler kurdu. Fakat bunlar merkezin sıkı denetimi altındaydı ve bu durum 1991’den itibaren iktidarda olan Zenawi’nin ülke çapında politikalarını belirlemişti. Zenawi ülkesini ekonomik kalkınma yolunda ilerleten, fakat aynı zamanda Etiyopya toplumunun çok kültürlü yapısını zayıflatan ve yerine etnisiteye dayalı ulusçuluğu getiren bir liderdi. Onun bu politikaları Tigre etnik grubunu bir güç mekanizmasına dönüştürmüştü.(1)

“Yeni çiçek” anlamına gelen Addis Ababa’nın çiçeği burnunda başbakanı Abiy Ahmed, Oromo Halk Demokratik Örgütü’nün (OPDO) şu anki başkanı. Çocukluk soyadı olan Abiyot, ‘Devrim’ manasına geliyor. Bilgisayar mühendisi. Etiyopya Ulusal Savunma Kuvvetleri’nde, Yarbay rütbesini aldığı bir asker olarak görev yaptı.(2) Abiy, Etiyopya’da üst düzey politikalara nispeten yeni bir yüzdür. Addis Ababa’nın 497 km güneybatısındaki Agaro kasabası yakınlarında küçük bir köy olan Beshasha’da doğdu. Beshasha, çoğunluğu Müslüman olan bir yerleşim. Az da olsa Hristiyan nüfus yaşıyor. 2006’da bölgede çatışma yaşanmış, Hristiyanlara yönelik tedhiş eylemleri çoğalmıştı. Etiyopya yönetimi arabulucu statüsünde Bilgi Ağı Güvenlik Ajansı (INSA) genel müdürü olarak görev yapan Abiy Ahmed’i görevlendirdi. İki toplum arasında barışı sağladı. Babası Aba Fita Ahmed Ali Müslüman, annesi Tezeta Wolde Hristiyan’dır. Babasının 13 çocuğu arasında 4. Eşinden Jimma bölgesinde 1976’da dünyaya geldi.(3) Addis Ababa’da Microlink Bilgi Teknolojileri Koleji’nden mezun. 2001’de ve 2011’de ile birlikte Londra’da Greenwich Üniversitesi Uluslararası Liderlik Enstitüsü’nde Değişim ve Dönüşümcü Liderlik konulu masterini bitirdi. Ashland Leadstar Üniversitesi’nden MBA (2013) ve aynı zamanda 2017’de Addis Ababa Üniversitesi Barış ve Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nde-The Institute for Peace and Security Studies (IPSS)- doktorasını tamamladı.(4)Eşi de kendisi gibi ordu mensubu. Eşi Zinash Tayachew, etnik Amhara halkından. Üç kızı var. Abiy birden fazla lisan biliyor. Afaan Oromo, Amharic, Tigrinya ve İngilizce konuşuyor. İktidar koalisyonu Etiyopya Halkları Devrimci Demokratik Cephesince (EPRDF) koalisyonun başına Başbakan olan Oromo Halklarının Demokratik Örgütü (OPDO) Başkanı Abiy Ahmed, 27 yıllık EPRDF yönetiminde ilk kez başbakan olan Oromolu bir isim. Farklı eyaletlerden dört partinin oluşturduğu EPRDF Parlamento’nun tüm koltuklarına sahip.

2015 yılının sonlarında Oromo bölgesinde başlayan protesto gösterileri kısa süre de diğer bölgelere de sıçramıştı. Protesto gösterilerinin bastırılması sırasında en az 930 kişi hayatını kaybetti. Bu gösteriler, özellikle nüfusun yaklaşık yüzde 60’ını oluşturan Oromo ve Amharalıların Tigre etnik grubunun yönetimdeki ağırlığına duydukları memnuniyetsizliğinin bir ifadesiydi. Oromo ve Amharalılar, siyasi ve ekonomik açıdan dışlandıklarını düşünüyorlardı. Abiy Ahmed’den önce başbakan olan Hailemariam Desalegn’in istifasından sonra ülkede olağanüstü hal ilan edilmişti.(5) Oromio ve Amhara’daki hükümet karşıtı gösteriler iş hayatını, eğitimi ve ulaşımı durma noktasına getirmişti. Protestolar nedeniyle Ekim 2017’de ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL), parlamento kararıyla Ağustos 2017’de kaldırılmıştı.(6)Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’i ilk tebrik edenler arasında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da vardı.(7) Abiy Ahmed, BM barış gücünün bir üyesi olarak Ruanda’ya gönderildi. BM misyonu 1993’ten 1996’ya kadar sürdü. Sonra Abiy 1995’te görevinden döndü ve iki yıl sonra ülkesine telsiz haberleşmesinde yer aldığı Etiyopya savaşında hizmet etti. 1998-2000 yılları arasındaki Etiyopya sınırı savaşında, Eritre Savunma Kuvvetleri’nin pozisyonlarını keşfetmesi için bir istihbarat ekibini yönetti. 2007 yılına kadar Etiyopya Ulusal Savunma Kuvvetleri’nin bir üyesi olarak kaldığına inanılıyor. 2015’te Halkın Temsilcileri Meclisine sunulmuş olan profiline göre, Hailemariam Dessalegn’in Bilim ve Teknoloji Bakanı olarak görevlendirildiği sırada; Abiy’in askeri rütbesi Binbaşı idi. 2008’de ülkenin siber güvenliğini üstlenen INSA’nın kuruluşunu gerçekleştirdi. Etiyopya Telekom ve Etiyopya Televizyonu gibi bilgi ve iletişim konularında çalışan çeşitli devlet kurumlarının yönetim kurulu üyesiydi.

Abiy Ahmed’in başbakan olmasıyla; yeterli seviyede temsil edilmediklerinden şikâyet eden ülkenin en büyük etnik guruplarından Oromo ve Amhara’nın kızgınlıklarının yatışması bekleniyor. Bu iki etnik grubun bir arada yaşadığı Oromo ve Amhara’da 2015 ve 2016’da çıkan şiddet olayları yüzünden yüzlerce insan ölmüştü. Oromo etnik grubu ülkenin 105 milyonluk nüfusunun üçte birini oluştursa da, şimdiye kadar eski iktidardaki Amhara grubu ve azınlık Tigre grubuna karşı her zaman bir dezavantajı vardı. Tigre etnik grubu ülkenin neredeyse 25 yıldır siyasi ve ekonomik değerlerini belirledi ve hem askeri hem de istihbarat servislerini kontrol etti.(8) Amhara ve Oromo halkı neden rahatsız? Ülkedeki muhalif eylemler başkent Addis Ababa’ya yönelik hazırlanan kentsel kalkınma planına karşı çıkmak için başlamış, daha sonra insan hakları ihlalleri, toprak çekişmeleri ve siyasi kısıtlamalara karşı genişleyerek devam etmişti. Etiyopya’nın sanayi bölgesi olarak bilinen Oromo halkı, topraklarının yabancı yatırım şirketlerine büyük meblağlara satılmadan önce kendilerinden yok pahasına satın alınmasından şikâyetçi. Yine daha önce kendilerinin ya da ailelerinin olan topraklar üzerinde kurulan fabrikalarda iş bulamamaları da rahatsız oldukları konular arasında. Yeni fabrikaların ve yabancı çiçek çiftliklerinin kurulduğu ve ülkenin 99 milyon nüfusunun yarısından fazlasını oluşturan Amhara ve Oromo halkı, merkezi hükümet tarafından kötü muamele görmekten dolayı hayal kırıklığı yaşıyor. Etiyopya, bölgenin en büyük ekonomisi ve Batı’nın radikal militanlarla savaşında kilit müttefiği konumunda. Ancak insan hakları örgütleri hükümeti, gazetecileri ve muhalif siyasetçileri hapse atmakla eleştiriyor.(9)

Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed’in, ülkedeki muhalif gösterilerin merkezlerinden Oromiya eyaletinin Ambo kentinde halkla bir araya gelmesi kim ne dese desin Etiyopya’nın bütünlüğü açısından önemli bir gelişme. Geçen hafta yemin ederek görevine başlayan Ahmed, Oromiya-Somali eyaleti sınırında yaşanan çatışmalara çözüm aramak için hafta sonu Somali eyaletinin başkenti Jigjiga’da yerel halk ve önderlerle bir araya gelmişti. Bu ziyaret hiç şüphesiz Mengistu döneminde başlayan Somali düşmanlığını sona erdirebilir.(10) Dr. Abiy Ahmed akademik eğitimi ve devlet tecrübesi ile ülkeyi güvenlik, politik, ekonomik ve darboğazdan çıkarabilecek nitelikleri sahip. Bütün ana akımlarla başa çıkabilecek bir yeteneği ve hoşgörülü bir yapısı var. Görevine başladıktan hemen sonra yaptığı ilk açıklamada Eritre ile ilişkileri normale döndürmek için çalışacağını söylemesi önemli. Bu, Etiyopya’nın dış politikasında önemli bir kırmızı çizgi. Ayrıca ülkesi için umut verici bir kalkınma projesi olan El Nahda Barajı’nın inşasına da devam edeceğini vurguladı.(11) Bu açıklama Mısır’la su probleminin devam edeceğini gösteriyor. Abiy Ahmerd’in bu açıklamasından hemen sonra Etiyopya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mısır’ın, Etiyopya’dan 1959’da Sudan ve Mısır arasında Nil Nehri sularının paylaşılmasına ilişkin yapılan anlaşmayı tanımasını istediğini gündeme getirdi ve Etiyopya’nın kendisinin olmadığı bir anlaşmayı tanımaya mecbur edilemeyeceğini belirtti. Etiyopya’nın Mısır’a bu kadar sert tepki göstermesinin nedeni, Etiyopya’da tarım arazileri yüzünden hükümeti sert protestoları ile bilinen Oromolar’a Mısır’ın destek çıktığı iddiaları. Etiyopya en büyük sorunu Protestan misyonerle yaşıyor. Etiyopya Ortodoksluğuna mensup Hristiyan halkı Proteston kiliselerine çekmek için ABD ve Avrupa’dan gelen 100 binden fazla misyoner faaliyette. Etiyopya’da 18 kurumu bulunan Christian Alliance for Orphan/CAFO (Yetimler için Hristiyan İttifakı) ülkede örgütlü en güçlü misyoner kuruluşlarından. Türkiye’de Etiyopya’da yeni başbakanla birlikte! Anladınız siz onu, gerisini Mısır’ın firavunu Sisi düşünsün.

Bakınız:
1- http://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2012/08/120821_ethiopia_zenawi
2- http://fanabc.com/english/index.php/news/item/11721-dr-abiy-ahmed-sworn-in-as-prime-minister-of-ethiopia
3- https://www.thereporterethiopia.com/article/rise-abiy-abiyot-ahmed
4- https://www.journalducameroun.com/en/ethiopia-dr-abiy-ahmed-tipped-to-become-next-pm/
5- https://turkish.aawsat.com/2018/03/article55385711/etiyopyada-yeni-basbakan-oromolu-lider-abiy-ahmed
6-https://tr.sputniknews.com/afrika/201801031031666702-etiyopya-siyasi-tutuklu-serbest-birakiyor/
7- http://www2.fanabc.com/english/index.php/news/item/11731-sudan-congratulates-prime-minister-abiy-ahmed
8- http://www.dw.com/en/ethiopia-who-is-new-prime-minister-abiy-ahmed-ali/a-43180360
9- https://turkish.aawsat.com/2018/02/article55378291/etiyopya-ilk-musluman-basbakanini-secmeye-hazirlaniyor
10- http://www.dunyabulteni.net/afrika/420156/ruanda-soykirimi-24-yilinda-anildi
11- https://turkish.aawsat.com/2018/04/article55388387/etiyopyanin-ilk-musluman-basbakani-ulkenin-sorunlarini-cozebilecek-mi
Ömür Çelikdönmez
Twitter:@oc32oc39