Kuzey kıyısında Yemen, güney batısında Cibuti ve Etiyopya olan, Afrika ile Arap Yarım Adası’nı birbirine bağlayan Kızıldeniz ile Süveyş Kanalı’nı Hint okyanusu ile Akdeniz’e bağlanmasını sağlamada stratejik bir noktada önemli bir boğaz.
Dünya deniz ticaretinin neredeyse en önemli noktalarından biri (1). Kızıldeniz’e açılan iki koridor şeklinde uzan boğazın biri 55 ve bir diğeri 40 km genişliğinde iki koridor eşliğinde Akdeniz’i okyanusa bağlayan bu değerli alanda Yemen’in 5, Cibuti’nin 2, Etiyopya’nın 4, Umman’ın 2 adası var. Bu adaların hem Kızıldeniz ile hem de Bab-el Menbed ile bağı var.(2)
Bahsettiğimiz bu alanın kuzeyinde ve güneyinde yer alan ülkelerin güvenliği bölgedeki enerji koridorunun güvenliğinde de kilit öneme sahip Öyle ki, İran bile bu bölgenin korunmasını temel amaçları arasında sayıyor(3)
Bu boğaz, Suud petrollerinin deniz yoluyla kıta Avrupa’sına, Amerika’ya Asya’ya ulaşmasını sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda Kuzey Afrika’nın Asya’ya açılan kapısı olma niteliği ile de değerine değer katıyor. 2010 yılında günlük 2.7 milyon varil olan ham petrol üretimi, 2014 yılında 4.7 milyon varile çıktı. Bölge bu özelliği ile kritik bir ham petrol geçiş noktası olarak da öne çıkıyor. Ham petrol ticaretinde önemli oyunlardan biri olan Irak’ın dahi petrollerini çoğu zaman bu hat üzerinden ABD’ye gönderdiği biliniyor(4).
2015 yılında dünya petrol ticareti kapsamında yer kürede dolaşıma sokulan petrolün yüzde 61 ‘i Süveyş Kanalı,SEMUD boru hattı, Bab el-Mendeb Boğazı ve Hürmüz Boğazı’ndan geçti.
2016 yılında ise sadece Süveyş Kanalı’ndan 3.9 milyon varil ham petrolün geçiş yaptığı kaydedildi (5).
Suudi Arabistan’ın 2 milyon, Irak’ın bir milyon, Kuveyt’in 600 bin varillik günlük üretiminin çoğunun bu bölgeden dünya piyasasına sunulduğu düşünüldüğünde bölgenin dünya enerjisinin üretim-nakil hattında ne denli bir öneme sahip olduğu daha net bir şekilde görülüyor(6).
Tabi ki böylesine önemli bir bölgede terör örgütleri de gerek kendileri gerek maşa olarak kullanıldıkları güçler/ülkeler adına çeşitli faaliyetlerde bulunuyor. Bölge her daim El-Kaide ve ardıl örgütlerinin birincil hedefleri arasında yer alıyor. Öyle ki, Said Ali al Khathim Al Shehri, geçmiş dönemlerde bu boğazları kapatarak zafer kazanacağın ve bu zaferin onu uluslararası iktidarlar tarafından da tanınan çok büyük bir siyasi güç olacağını iddia etmişti(7). Al Shehri, bu hayallerini gerçekleştiremeden 2013 yılında Yemen’de öldürüldü(8-9).
Bab-el mendeb, saydığımız tüm bu etmenler neticesinde hem bölge devletlerinin hem de dünya devletlerinin güçlü bir şekilde var olmak istediği bir alan haline geldi. Bugünün şartlarında İsrail’in bölgedeki en etkin devletlerden olduğunu söylemek mümkün.
İsrail ile Etiyopya ilişkileri ABD’nin 1977 yılında Etiyopya’dan çekilmesiyle başladı. Bu tarihten itibaren Eritre’nin sahip olduğu limanların İsrail tarafından kullanıldığı kamuoyunca bilinen bir gerçek. Öte yandan Dahlak Adası’ndaki üsten de İran’ın bölgedeki faaliyetlerinin İsrail tarafından izlendiği de bilinmekte(10).
Bölgede ayrıca, Sudan ve Kenya’nın da güvenlik işbirliği içinde olması önemli bir denge unsuru oluşturuyor(11). Tabi bu birliktelikte, İran’ın Eritre ile olan iyi ilişkilerinden kaynaklandığı konunun uzmanlarınca dikkat çekilen bir diğer nokta.
İran’ın Eritre’de önemli yatırımları bulunuyor. Bu yatırımlar İsrail tarafına göre onların da bölgede olması ve izleme yapabilmeleri için yeterli bir sebep(12).
Bölgedeki ilginç yerlerden biride Assab Limanı. Burası, Eritre’nin geçtiğimiz yıllarda Rusların yaptığı petrol rafinerilerinin bulunduğu bir alan. Bu alanı ilgin kılan bir başka detay ise Eritre’nin bu bölgede İran’a üs kurma hakkı verdiği iddiası(13). Etiyopya ve Eritre, sahip oldukları jeostratejik önem ve limanları için dış güçler tarafından sürekli bir taraflara çekilip durulan iki ülke…
Burada ufak bir parantez açıp Afrika’daki yabancı üsleri ve bu üsler üzerinden bölgeye yapılan yatırımları hatırlamakta fayda var. Dünyanın en büyük güçlerinden Çin, Cibuti’de 12 milyar dolarlık bir liman inşa etmenin yanı sıra bölge için çok büyük önemi olan Etiyopya-Cibuti demir yolu hattını inşa ediyor.
Ayrıca Çin’in, Güney Sudan’da 1051, Liberya’da 666, Mali’de 400 personeli bulunuyor(14).
Fransa’nın, Çat’ta bir operasyon merkezi var. Öte yandan, Burkina Faso, Mali, Moritanya ve Nijer’de 3 bin 500 Fransız askeri personel mevcut. Yine Fransa’nın, Fildişi Sahili’nde bine yakın, Cibuti’de ise 1700 askeri olduğu bilinen bir diğer gerçek.
Almanya ise, BM misyonunu desteklemek amacıyla Niamey Üssü’nde, Hindistan Madagaskar Adası’nda ve Şeysel adalarında kendini mevcut kılıyor. Almanya askerlerini ‘korsanlarla mücadele’ ambalajı altında bölgede tutsa da, konunun uzmanları alanın Çin’e yakın kısmında Almanya’nın bazı faaliyetleri gözetim altında tuttuğu iddiasında.
Bölgede var olan bir diğer ülke ise Japonya. Japonlar Cibuti’de 180 kişi ile varlıklarını koruyor. Bu rakam diğer ülkelerin varlıkları karşısında küçük de kalsa, uzmanlar gelecek dönemlerde bu sayının artacağı inancında. Japonlar ise sahadaki varlıklarını ‘bölgesel kalkınma’ düşüncesiyle ifade ediyorlar.
Suudi Arabistan ise Yemen’de güçlü bir şekilde var olmanın peşinde. Amaçları Husiler ile mücadele olarak görünüyor.
Birleşik Arap Emirlikleri; Eritre’de Assab‘ta ve Yemen’de bir ana lojistik merkezi bulunduruyor. Bu merkezlerin adresi Mokha ve Hodeida olarak biliniyor. Libya’da El-Khadim Havaalanı’nda Libya ordusuna yardım için bulunuyorlar.
Bölgede, Somali de terörle mücadele, uluslararası istihbarat ve güvenlik ajansı bünyesinde husilere karşı personel eğimi yapıyor. Somali’de Berbara Limanı’nda Somali’ye ait bir yer mevcut(15).
Birleşik Krallığın da Nairobi’de Nanyuki Eğitim Merkezi bulunuyor.
Yer kürenin en önemli güçlerinden ABD; Güney Sudan’da Nzara Havaalanı’nda, Somali’de ise Simayo ve Baledogle başta olmak üzere aslında birçok yerde var(16).
Saydığımız tüm bu üslerin çoğu bölgede ya BM Barış Gücü bünyesinde barışın sağlanması için ya da bölgenin ekonomik açıdan kalkınması adına bulunan üsler.
Bölgede bulunan üslerin bir diğer temel nedeni de, El Kaide ve Husiler ile sürdürülen savaşta güvenliğin sağlanması ve enerji nakil hatlarında herhangi bir sıkıntı yaşanmaması.
Lakin yolun güvenliği o kadarda ta telkin değil.Sürekli olarak gruplar deniz yolundaki araçlara çeşitli saldırılar düzenlemekte(17).
Şimdiye kadar yazdıklarımızı okuyup ‘bize ne bunlardan’ diyenler olabilir. Türkiye’nin Asya ile ticaretinde taşımacılığın önemli bir kısmı deniz yoluyla yapılıyor ve sizlerin de tahmin edeceği üzere bu gemilerin büyük çoğunluğu yukarıda bahsi geçen boğazları kullanıyor.
Kaldı ki, ülkemizin, Afrika kıtasında önemli ticari ilişkilerimiz mevcut ve bu ilişkilerin korunması geleceğin Türkiye’sinde çok özel ve önemli bir yeri var. Tüm bu gerçekleri alt alta sıraladığımızda bölgenin güvenliğinin İran, ABD, Çin ve diğer ülkeler kadar bizi de yakinen ilgilendirdiği yadsınamaz bir gerçek. Ümit ederim Türkiye’nin Afrika politikasına yön verenler tüm bu gerçeklere uygun politikalarla işbirliğimizi ve kadim dostluğumuz geliştirme yolunda sağlam adımlar atabilirler…
Ömer Gök
—————————–
1.Vego, Milan N. , Naval Strategy and Operations in Narrow Seas (Woburn Education Series) 2nd Edition, Routledge; 2003
2.YADOOMI Hussain ,Then strategic İmportance of the The Ba Al-Mandab Strait,Us Army War Collage ,Carlısle Barracks,Pa.1991
3.http://www.iran-daily.com/News/190946.html
4.https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=20932
5. https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=32352
6.https://www.eia.gov/beta/international/rankings/#?prodact=57-1&iso=SAU&pid=57&aid=1&tl_id=1-A&tl_type=a&cy=2017
7. http://www.aberfoylesecurity.com/?p=1245
8.http://english.alarabiya.net/articles/2013/01/22/261891.html
9.https://www.reuters.com/article/us-yemen-qaeda-idUSBRE96G08420130717
10. http://alwaght.com/en/News/56568/Tel-Aviv-Spies-on-Region-from-its-Base-in-Eritrea-Island-US-Website
11.http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/163072
12. https://worldview.stratfor.com/article/eastern-africa-battleground-israel-and-iran
13.http://www.aigaforum.com/news/News-Iran-Assab1.pdf
14. http://www.cnn.com/2017/07/12/asia/china-djibouti-military-base/index.html
15.http://www.madote.com/2016/09/how-eritreas-assab-port-became-major.html
16.https://www.irinnews.org/feature/2017/02/15/updated-rough-guide-foreign-military-bases-africa
17.http://aa.com.tr/en/middle-east/houthi-rebels-claim-attack-on-uae-warship-in-yemen/872522
