2015 yılının Ocak ayının 1’den itibaren resmen faaliyete başlayan Avrasya Ekonomik Birliği’nin oluşum sürecinin 2011 yılının Kasım ayında Rusya, Kazakistan, Beyaz Rusya devlet başkanlarının bir araya gelerek birliğin kurulmasına dair belgelere imza atılmasıyla başlatıldığını söyleyebiliriz.
Tarihtente hatırlayacağımız üzre Avrasya Birliği’ne dair bir çok jeopolitik düşünürler tarıfından afıtfa bulunulduğunu söyleyebiliriz. Sovet tarihi avrasyacı jeopolitik düşünürlerinden olan Nikolay Gumilyev tarafından Rusya’nın Batı’yla ittifak yerine Avrasya Birliği tercih etmisini söyleymesi bunun yanı sıra yeni avrasiyacılık jeopolitik akımının önemli düşünürlerinden olan Dugin’in de Avrasya Birliği’nin kurulmasının gerekliyini ortaya koyması artık Rusya tarafından böyle bir birliğin kurulması gerektiğine vurgu yapmaktaydı. Dugin, Jeopolitiğin Temelleri (1997) adlı eserinde; “Avrasya’nın kalbi, prensip olarak Rusya’dır. Rusya’nın kuracağı Avrasya İmparatorluğu, ortak düşman temel ilkesi üzerine inşa edilecektir. Bu ortak medeniyet dürtüsü, siyasi ve stratejik birliğin temeli olacaktır.”Aleksandr Dugin, Rus Jeopolitiği (Avrasyacı Yaklaşım) adlı kitabında “Avrasya İmparatorluğu”ndan söz ederken, gelecekte yeni bir “Rus İmparatorluğu” kurulması gerektiğini vurgulamaktadır. Ona göre, bu hareketin (yolun) sonu yeni bir Rus İmparatorluğu’na çıkacaktır.” Ayrıca Avrasyacı jeopolitik düşünürlerinden olan Savitsiki’nin ifade etdiyi gibi Avrasya Birliği slav-türk birliğinden geçmektedir.Günümüzde Avrasya Birliği’nin slav ayağını Rusya, Beyaz Rusya oluştururken, türk ayağını ise Kazakistan oluşturmaktadır fakat Avrasya Birliği’nin daha iyi bir şekilde inşa olunması için türk ayağı olan Kazakistan’la yetinmeyip Türkiye ve Azerbaycan’la da ilişkileri geliştirmelidir. Bu durumda Rusya Dağlık Karabağ sorununa kayıtsız kalmamalı ve Azerbaycan toprak bütünlüyünü temin etmelidir böyle olduğu takdirde Azerbaycan’la ilişkiler bir üst seviyyeye çıkartılabilir.
Diğer taraftan Mackinderin kara hakimiyet teorisinde baktığımız zaman kim heartlandı kontrol ederse Avrasya’ya hükm eder kim Avrasyayı kontrol ederse dünyaya hükm eder fikri Rusya tarafından böyle bir birliğin kurulmasının ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktaydi. Öte yandan Soğuk Savaşdan sonra uluslararası sistemin tek kutuplu sisteme geçmesi ve ABD’nin dünyaya tek başına idare etmeye çalışma isteği Rusya’yı önlemler almaya mecbur etmekteydi.
Günümüz itibariyle Rusya dış politikası doktirinlerini inceledeğimiz zaman Rusya’nın uluslararası konjoktürde tek kutuplu sistemi inkar ederek çok kutuplu sistemden yana olduğunu defalarla belirtiğini görebiliriz. Bu nedenden dolayı bugünleri Rusya’nın küresel bazda hem ABD hem AB ve diğer ülkelerle rekabet apara bilmesinin yanı sıra hemde küresel güç konumuna yüksele bilmesi için Avrasya Ekonomik Birliği’nin kurulması Rusya açısından önemliydi.
Bu birlik oluşturulurken ilk akla gelen soru SSCB yeniden kuruluyor mu ? Nitekim SSCB’nin dağılmasından hemen sonra 1991 yılı 8 Aralık’ta kurulan ve eski sovyet çoğrafyasını bir arada tutmağa çalışan BDT’nin SSCB’ni anımsatdığı için etkili örgüt haline dönüşemedi. Fakat Rusya Devlet Başkanı V.Putin kendi açıklamalarında ve makalelerinde Avrasya Ekonomik Birliği’nin Avrupa Birliği’ni örnek aldığını beliritmesi SSCB yeniden kuruluyor mu gibi sorularada açıklık getirdiyini söyleyebilriz.
Avrasya Ekonomik Birliği’nin kuruluş sürecine baktığımızda Avrupa Birliği’ndeki gibi benzer sürec izlendiğni görebiliriz. Nitekim Avrasya Ekonomik Birliği sürecine varılana kadar Gümrük Birliği ve Ortak Ekonomi Bölgesi Anlaşması’nın imzalanması ve Avrasya Ekonomik Topluluğu’nun kurulması gibi benzeri oluşumların olduğunu görebiliriz.Diğer benzer bir husus ise Avrupa Birliği’nin askeri ayağını NATO teşkil ederken Avrasya Ekonomik Birliği’ninde askeri ayağını Kollektif Güvenlik Örgütü Anlaşması’nın oluşturduğunu söyleyebiliriz. Şu an için kurulan birlik ekonomik birlik olarak faaliyet göstersede zamanla daha çok siyasi bir birlik olarak kendisini gösterecektir.
Ehtiram AŞIRLI
Kafkassam Dış Politika Analisti
