«Նարեկացի» արվեստի կենտրոնում երիտասարդ արվեստաբան Գայանե Պապիկյանի բանախոսությամբ սկիզբ դրվեց մի նախաձեռնության, ինչի մասին այստեղ դեռ վաղուց են մտորել: Խոսքը Գյումրու մշակութային կյանքն ավելի հանգամանորեն ու բազմակողմանիորեն ներկայացնելու մասին է: Նոր նախաձեռնության նպատակն է ձեռքը պահել քաղաքի մշակութային զարկերակի վրա, ցուցադրել մշակութային նորությունները, անդրադարձ կատարել ոչ հեռու անցյալում արվեստի տարբեր ճյուղերի զարգացման ընթացքին, հրավիրել արվեստագետների՝ մայրաքաղաքի արվեստասեր հանրությանը ներկայանալու իրենց նվագով, գույնով, գծով, մտածումներով: Որպես այդ աշխատանքների համակարգող՝ պատրաստակամություն է հայտնել հանդես գալու Քնարիկ Մխլաջյանը, որն էլ «Նարեկացի» կենտրոնում խոսքի հնարավորություն ընձեռեց Գեղարվեստի ակադեմիայի Գյումրու մասնաճյուղի դասախոս Գայանե Պապիկյանին: Թեման Հայաստանի անկախության շրջանում Գյումրիում կերպարվեստի զարգացման տենդենցների և պատմության մասին էր: Բանախոսն ուսումնասիրել էր հատկապես ավանգարդ արվեստի ներկայացուցիչների գործունեությունը հայրենի քաղաքում վերջին երկու տասնամյակի ընթացքում, Գյումրիում ձևավորված՝ կերպարվեստագետների տարբեր խմբավորումների, նրանց կազմակերպած ցուցադրությունների, գործողությունների պատմությունը: Կոնցեպտուալ արվեստի, աբստարկտ և պոպ-արտային գործերի ցուցահանդեսներ, քաղաքային տարածքները իբրև արվեստային միջավայր գործածելը, թանգարանային շրջապատ ներխուժելն ու ավանդական էքսպոզիցիաները չխախտելով սեփական խոսքը ներկայացնելը, տարբեր ակցիաները, բազմաոճ, բազմաբովանդակ կերպով զանազան թեմաներ արծարծելը եղել է այդ խմբավորումների գործելակերպը: Սա, իմ դիտարկմամբ, Գյումրիում մշտապես, անգամ ամենից ողբերգական պահերին ստեղծագործող, համահունչ գաղափարներով առաջնորդվող և դրանց շուրջ միավորված անձանց մի շարք խմբերի մասին բանախոսություն էր. նման ուսումնասիրությունն արվեստի պատմության համար արժեքավոր է ոչ միայն տվյալ ժամանակաշրջանի արվեստի նյարդը ներկայացնելու, այլ նաև մշակութային միջավայրի զարգացման ընթացքը վերլուծելու տեսանկյունից:

Հետանկախության շրջանում, երկրաշարժին անմիջապես հաջորդած տարիներին, ըստ բանախոսի, թվում էր՝ Գյումրիում արվեստի մասին խոսելը աբսուրդ է: Քաղաքը զուրկ էր կեցության նվազագույն պայմաններից: Սակայն կաթվածահար եղած քաղաքում արվեստագետների մի խումբ փորձում էր արվեստի լեզվով, իրենց ստեղծած միջավայրով ամոքել մարդկանց հոգիները: Անգամ մինչ երկրաշարժը Գյումրուց հեռացած և արտերկրում հաստատված արվեստագետներ վերադառնում են հայրենի քաղաք, ձևավորում այստեղ խմբավորումներ, այդ միավորումներում ներառում նաև մայրաքաղաքում ստեղծագործող անձանց: Գայանե Պապիկյանն այդ մարդկանց մեջ առանձնացրեց ծագումով գյումրեցի Գևորգ Սարգսյանին (Ճալային), որն արտերկրից վերադառնալով 1996-ին՝ նախաձեռնել է իր աբստրակտ նկարների անհատական ցուցահանդեսը: Ժամանակակից արվեստի կոնցեպտուալ գործերը Ճալան ներկայացրել է «1+1+1+1» անվանված ցուցահանդեսում, որի ընթացքում իր ճեպանկարները, ասել է, թե՝ իր ներքին հոգեվիճակները բաժանել է հասարակությանը: Իր նպատակն էր արվեստագետներին միավորել՝ որպես մի ընտանիքի:
Ապա Երևանում կայանում է գյումրեցի արվեստագետների «9+1» ցուցահանդեսը: Խմբին է միանում Ֆրանսայում ապրող Վազգեն Պահլավունի-Թադևոսյանը (Սյուրը), ստեղծվում է «Արշավախումբ 101» խմբավորումը: Նրանց նպատակն էր ժամանակակից արվեստի միջոցով փրկել քաղաքը: Ավերված թաղամասը նրանք, օրինակ, գործածում են՝ իբրև արվեստային միջավայր՝ հանրության համար կազմակերպելով յուրօրինակ «արտ թերապիա»: «Վերականգնողական արվեստն այդ ժամանակի արվեստն էր»,- բանախոսի գնահատականն է: Երկաթների, թափոնների միջոցով ստեղծում էին արվեստի գործեր, կատարում գործողություններ, ինստալացիաներ կազմակերպում. որդեգրել էին «Աշխարհը կբերենք Գյումրի» կարգախոսը, կին արվեստագետներին միավորելով Գյումրիում ստեղծել ֆեմինիստական խումբ: Վերջինիս արտահայտիչ գործողություններից մեկն այն էր, որ ավերված շենքերը «վիրակապում» էին տարբեր միջոցներով՝ խորդանշական ձևով ակնարկելով իրենց մասնակցությունը քաղաքի հոգևոր և ֆիզիկական միջավայրի ապաքինմանը, այդ ուղղությամբ իրենց ձգտումն ու ջանքը: Նրանք առաջնորդվում էին «Մի՛ վախեցիր, առա՛ջ գնա» կարգախոսով: Տարիներ հետո Ասլամազյան քույրերի թանգարանում կազմակերպված «Ֆեմինիզմ» խորագրված ցուցահանդեսը դարձյալ խորհրդանշում էր կնոջ ազատությունը արվեստում և քաղաքակրթության մեջ:

Նույն արվեստագետները Գյումրիում որոշակի պարբերականությամբ կազմակերպում են արվեստի միջազգային բիենալեներ, որոնցում ներգրավում են նաև երաժիշտների, կինոգործիչների, արվեստի այլ ճյուղերի ներկայացուցիչների:

2006-08 թվականներին ի հայտ է գալիս արվեստագետների նոր սերունդ, որը ձևավորում է արտիստական նոր խմբավորումներ: «Արվեստի լեզվով բուժելու» կարգախոսը դադարում է արդիական լինել: Նեոլիբերալ հասարակության շրջանում, ըստ Գայանե Պապիկյանի, Գյումրու արվեստային շրջանում սերնդափոխություն է կատարվում: Ճալա-Գևորգ Սարգսյանն իր ուսնողների հետ ստեղծում է «15/3» խումբը. անվանումն իր տնակային արվեստանոց-աշխատանոցի հասցեն էր: Առաջնայինը դառնում է հումանիզմի գաղափարը: 2007-ից սկսյալ ամեն ամիս կոնցեպտուալ արվեստի, պոպ-արտային, աբստարկտ գործերի ցուցահանդեսներ են կազմակերպում, փորձում են ներխուժել թանգարանային միջավայր՝ թանգարաններում ևս իրենց ցուցադրությունները կազմակերպելով:

2008-ի մարտիմեկյան դեպքերին իբրև արձագանք կազմակերպում են «Քաղաք 1» ցուցադրությունը, որում ցուցանմուշները պատրաստված էին աղբ համարվող թափոններից: Այդ ինստալացիաները խորհրդանշում էին տվյալ ժամանակի խառնաշփոթ իրավիճակը և տարաբնույթ համատեքստեր ունեին: Նույն համատեքստով քաղաքին ուղերձ էր «Պոպ արտ 00» ցուցահանդեսը:

Կերպարվեստ և գիր միավորելու յուրակերպ փորձ էր «Եվ Աստված ստեղծեց կնոջը» ցուցահանդեսը, որում գեղարվեստական խոսքը, տեքստը բխեցվում էր կերպարվեստի ստեծագործություններից: Ցուցահանդեսը միավորում էր պոետներին ու նկարիչներին՝ դրդելով միասնաբար ստեղծագործելու՝ որպես համահեղինակներ:

2008-ին ձևավորվում է «Ռե սթարթ» խումբը, որը նախկին ժամանակաշրջանից անցում կատարելու, նոր իրականության մեջ հաստատվելու, վերաիմաստավորված գործելու խնդիրն էր իր առջև դրել: Աշխատում էին քաղաքային տարածքներում՝ այգիներում, պուրակներում, շենքերի պատերը գործածելով: «Համ և հոտ» անվանված ցուցահանդեսը համադրությունների միջոցով զգացողությունները կառավարելու, շեղելու մասին էր:

«5-րդ հարկ» խմբավորումն էլ ընդլայնում է իր գործունեության շրջանակները՝ մի քանի նախագծեր իրականացնելով նաև Կարսում, Մուշում, Էրզրումում՝ առնչությունը շեշտելով իրենց արմատների, պատմության, անցյալի հիշողության հետ:
Բանախոսը խոսեց նաև ժամանակին աղմուկ հանած «Գլխից դուրս», «Պադվալ» ցուցահանդեսների մասին, որոնցում արվեստային գործողություններ են կազմակերպվել, ոչ թանգարանային տարածքներում խոսվել է արվեստի լեզվով:
Այս արվեստագետների նպատակը, ոնց իրենք են բացատրել, հանրությանը մի փոքր շփոթմունքի մեջ դնելով ընկճախտային վիճակից հանելն էր: Ցույց տալ, որ ավեստագետները նման սոցիալ-տնտեսական դժվարին պայմաններում էլ գործում են, հաղթահարում դժվարությունները: Նրանց գործերից շատերն ունեցել են քաղաքական ենթատեքստեր, շոշափել սոցիալական հարցեր:

Այս խմբավորումների մեջ ընդգրկված անձինք այսօր անհատական գործունեություն են ծավալում, մի մասը ստեղծագործում է արտերկրում, մի մասն էլ շարունակում է ապրել և գործել՝ դեռևս խնդիրները չհաղթահարած քաղաքում՝ պահպանելով իր «ձեռագիրը» և նորանոր գաղափարներ հղանալով:

Հոկտեմբեր 27, 2017
Հասմիկ Սարգսյան
http://www.magaghat.am/2017/10/%D5%BE%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80%D5%B6-%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BE-%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82-%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A8-%D5%A3/